Những ký ức vụn vỡ ùa về như một thước phim.
Năm ấy, quê nhà đã vào những ngày cuối xuân, nắng vàng rực rỡ phủ khắp những cánh đồng trải dài đến tận chân trời. Đồng, khi ấy còn là một chàng trai khỏe mạnh, vạm vỡ, vừa trở về làng sau những ngày đi lao động ở xa. Làng quê Kinh Bắc chìm trong tiếng quan họ ngân nga, rộn rã. Niềm vui nhân lên gấp bội khi anh cưới Xuân, người con gái mà anh thầm thương trước khi rời làng.
Ngôi nhà nhỏ bên ao làng trở thành tổ ấm của đôi vợ chồng trẻ. Cái ao rộng, có hàng tre râm mát, nơi người dân dừng chân nghỉ ngơi sau buổi làm đồng. Thỉnh thoảng, vào những dịp hội làng, ao lại trở thành sân khấu cho những buổi hát quan họ chèo thuyền. Cũng dưới bóng tre ấy, không ít cặp đôi nên duyên chồng vợ.
Ban ngày, vợ chồng anh miệt mài làm việc công của hợp tác xã, ban đêm họ tranh thủ đóng gạch, nung ngói với ước mơ có được ngôi nhà tầng khang trang. Hai đứa con lần lượt ra đời: Sơn và Hà. Mỗi khi nhìn hai con, mọi mệt mỏi dường như tan biến, và họ càng khao khát có được một tổ ấm rộng rãi hơn cho gia đình nhỏ.
*
Nhưng niềm vui không kéo dài lâu. Đồng nhận ra sự thay đổi ở nơi mà trước đây từng là chốn bình yên của mình. Anh trai Đồng - Chung, giờ đã là một người thành đạt, sở hữu ngôi nhà lớn nhất làng. Ngày anh Chung mời họ hàng, bạn bè khắp nơi đến ăn mừng nhà mới, nhưng vợ chồng Đồng không được mời. Tất cả vì một trận cãi vã vặt vãnh giữa Đồng và chị dâu. Bị gạt khỏi niềm vui chung, Đồng dắt tay vợ con rời làng, tìm một nơi yên tĩnh để tránh ánh nhìn tò mò của họ hàng.
Xuân đứng bên bếp lửa, nhìn chồng trầm ngâm bên bát cơm nguội. Đồng khẽ nhíu mày, đôi bàn tay chai sần xoa nhẹ lên tách trà nóng.
“Anh nghĩ gì thế?” - Xuân khẽ hỏi, nhìn chồng bằng ánh mắt lo lắng.
Đồng im lặng hồi lâu. Rồi anh nói, giọng khàn đặc: “Anh nghĩ về ngôi nhà”.
“Ngôi nhà?” - Xuân thoáng ngạc nhiên. “ Mình đã dư dật gì đâu, còn nuôi con cái học hành mà anh?”.
Đồng lắc đầu, ánh mắt lấp lánh sự quyết tâm. “Anh muốn xây một ngôi nhà mới. To hơn, đẹp hơn. Anh muốn chứng tỏ với làng quê này, anh không thua ai cả”.
Xuân thở dài, ánh mắt trĩu nặng. “Anh à, cuộc sống này đã đủ vất vả rồi. Đừng mang thêm gánh nặng nữa. Nhiều thứ mình còn phải lo”.
Đồng không nói gì thêm, nhưng trong lòng thì đã quyết. Nỗi ám ảnh về việc bị so sánh, về sự thua kém đã đeo bám Đồng từ khi anh trai xây nhà mới. Anh không thể chấp nhận mình bị coi thường, dù chỉ là trong suy nghĩ của chính mình.
Tháng sau, ngôi nhà mới của Đồng bắt đầu xây. Tiền vay mượn khắp nơi, gánh nặng ngày càng lớn. Những đêm dài mất ngủ khiến sức khỏe anh giảm sút, nhưng anh vẫn cắn răng chịu đựng. Anh không thể từ bỏ giấc mơ của mình. Nhưng rồi, như một trò đùa nghiệt ngã của số phận, kinh tế suy thoái, giá vật liệu xây dựng tăng vọt, vợ chồng anh không còn khả năng chi trả. Ngôi nhà dừng lại ở tầng ba, trơ trọi bên sườn ao như một chứng tích chưa hoàn thành.
Không còn lựa chọn, Đồng đành chuyển sang chăn vịt chạy đồng để kiếm sống. Cánh đồng chiêm trũng quê Kinh Bắc mênh mông, rộng lớn, bao la bạt ngàn nhưng lại cô quạnh đến thê lương. Vụ chiêm cánh đồng là một vựa lúa khổng lồ nhưng sau mùa mưa là một biển nước sóng đánh ì oạp, lác đác có người chài lưới.
Đồng dựng một cái lều nhỏ, đủ để tránh mưa tránh nắng. Thằng Sơn mới học lớp 8 đành bỏ dở, theo bố ra đồng chăn vịt. Ngày ngày hai bố con lùa vịt từ cánh đồng này sang cánh đồng khác, khắp trong làng ngoài xã. Chưa đầy năm nhưng kinh nghiệm nuôi vịt đã tốt hơn, vịt đẻ nhiều, tiền bán trứng cũng khá, bố con Đồng thấy ham với công việc dù ngày đêm chỉ làm bạn với đàn vịt, cánh đồng chiêm trũng, cái lều nhỏ chơi vơi, với trăng, với sao.
*
Tia sáng cuối đường hầm với Đồng lại vụt tắt khi dịch cúm gia cầm ập đến. Đàn vịt mà bố con anh nuôi bấy lâu bị chính quyền tiêu hủy. Nhìn chúng bị bắt đi, từng con một, mà lòng Đồng như bị xé toạc. Cả gia tài của anh bỗng chốc tan thành mây khói.
Đêm về, nằm nghe tiếng côn trùng rả rích, gió thổi rì rầm qua hàng tre. Đôi khi, anh thắp nến, rót rượu uống một mình trong lều, để tìm chút hơi ấm giữa cái lạnh đêm đông.
“Bố ơi, hay là mình bỏ nghề chăn vịt đi. Cực khổ lắm mà chẳng ăn thua gì”. Một lần, thằng Sơn nói. Nó nhìn bố với ánh mắt bất mãn, chán chường.
Đồng không trả lời. Ánh mắt xa xăm, lòng nặng trĩu. Đồng biết con trai mình đã quá mệt mỏi với cuộc sống này. Anh cũng mệt mỏi lắm rồi. Nhưng chẳng còn con đường nào khác để đi. Gánh nặng nợ nần, gia đình, cuộc sống, tất cả đều đè nặng lên vai anh.
Thời gian trôi qua, Đồng chìm trong men rượu mỗi ngày. Rượu trở thành người bạn đồng hành. Những cơn say dần dần hủy hoại sức khỏe, khiến anh suy sụp cả về thể xác lẫn tinh thần. Căn bệnh ung thư vòm họng cũng bắt đầu từ đó. Anh chẳng bận tâm, chỉ thấy nhẹ nhõm khi men rượu làm tê liệt nỗi đau đang gặm nhấm trong lòng.
Một buổi chiều tháng Chạp, khi gió mùa thổi qua những hàng tre, Đồng ngồi lặng lẽ bên lều vịt, ánh mắt đăm chiêu nhìn về phía chân trời. Chợt, thằng Sơn từ xa bước lại, đôi mắt đỏ hoe như vừa khóc.
“Bố ơi... con không thể sống thế này được nữa”, giọng nó khàn khàn, nghẹn ngào. “Con không muốn chăn vịt nữa. Con muốn kiếm tiền, muốn thoát khỏi cái nghèo khó này”.
Đồng khẽ nhíu mày, ánh mắt lạnh lùng. “Mày định làm gì? Mày định bỏ bố mày mà đi à?”.
Thằng Sơn cúi đầu, không trả lời. Nó bước đi, để lại Đồng đứng trơ trọi giữa đồng, giữa cái lạnh thấu xương của buổi chiều đông.
Ngày hôm sau, dân làng phát hiện một thanh niên nằm ngất bên con kênh giữa đồng. Anh thanh niên được đưa đến bệnh viện trong tình trạng thập tử nhất sinh. Hóa ra, đêm hôm trước, thằng Sơn đã đi rình ngoài con đường đồng vắng vẻ để hành hung người, cướp xe máy. Tin như sét đánh ngang tai Đồng. Anh gục xuống, đôi tay run rẩy không còn sức lực.
*
Sáng mai phiên tòa lưu động xét xử thằng Sơn sẽ mở ngay đầu làng. Đêm như dài vô tận. Ông Đồng uống rượu nhiều hơn. Bóng tre già ngoài ao vẫn in lên mặt nước, lặng lẽ. Ông thấy mình như cái bóng ấy, già nua, kiệt quệ, bất lực. Không còn gì để bấu víu.
“Trời ơi, sao lại thế này hả anh?”, bà Xuân gào lên trong đêm, đôi mắt sưng đỏ. Ông Đồng im lặng. Không biết trả lời vợ ra sao. Có phải chính những áp lực, những gánh nặng mà ông đè lên vai con trai mình đã đẩy nó vào bước đường cùng?
“Anh à, đi với em xin tòa cho nó cơ hội được có ngày trở về với gia đình, làm lại cuộc đời!”, bà Xuân van nài, giọng nghẹn ngào. Ông Đồng chỉ lắc đầu, câm lặng như một tượng đá. Không còn gì để nói, không còn gì để hy vọng, ông đã mất tất cả.
Bà Xuân đã cố tìm đến tòa từ sớm, hy vọng được nhìn thấy con. Khi tòa tuyên án tù, bà sụp xuống… Mấy ngày qua căng như dây đàn, mọi người dõi theo từng giờ phút tình trạng sức khỏe của nạn nhân vụ cướp. May thay…
Lúc bà Xuân ở tòa, ông Đồng uống thuốc ngủ trong căn nhà xây dở. Bổ về nhà, tiếng xe cứu thương khiến tim bà như bị cắt ra từng mảnh. Khi bà tỉnh dậy, ông Đồng đang nằm trong phòng hồi sức cấp cứu. Ông được các y, bác sĩ rửa ruột kịp thời. Phút nguy kịch đã qua, phải nằm điều trị một thời gian nữa mới có thể bình phục. Tờ giấy nhòe nhoẹt nước mắt của Hà, đưa cho bà: “Tôi có lỗi với em và các con. Tôi xấu hổ với làng xóm, với họ mạc, không muốn ở lại chịu vết nhục này. Mong em giữ gìn sức khỏe. Bố chúc con gái đạt ước mơ trở thành cô giáo”. Hà an ủi: “Mẹ ơi, đừng buồn nữa. Con sẽ chăm sóc mẹ. Mẹ con mình còn phải chăm bố. Nhà mình còn phải sống để đón anh Sơn trở về làm lại cuộc đời. Con sẽ thực hiện ước mơ trở thành cô giáo, như bố mong muốn”.
Ánh nắng chiều buông xuống, chiếu qua hàng tre già bên ao. Những bóng đổ dài lặng lẽ, như đời người, mong manh, thoảng qua. Trong tiếng gió xào xạc, bà Xuân lặng lẽ quay về ngôi nhà nhỏ, nơi từng chứa đựng bao ước mơ và hy vọng của một gia đình. Hà bước theo mẹ, lòng thầm hứa sẽ đưa gia đình khỏi bóng tối và mang lại chút ánh sáng tươi mới cho cuộc đời.
