Người Việt ít đọc sách?
Theo số liệu thống kê của Cục Xuất bản, In và Phát hành (Bộ Thông tin và Truyền thông), năm 2022, toàn ngành đã phát hành gần 600 triệu bản sách (tăng 33% so năm 2021, tăng 18% so năm 2019). Đây là một con số tăng trưởng đầy ấn tượng, cao nhất từ trước đến nay của thị trường tiêu thụ sách. Cùng năm 2022, lần đầu Việt Nam cán mốc mục tiêu sáu ấn phẩm/người/năm. Tuy nhiên, nếu theo phân tích cơ cấu sách, dạng sách giáo khoa, sách bài tập, giáo viên, giáo trình cao đẳng, đại học chiếm tỷ lệ gần 53%. Các dòng sách khác chỉ chiếm khoảng hơn 47%, tính trung bình chưa đến ba đầu sách/người/năm. Đây là con số tỷ lệ quá thấp nếu so ngay các nước trong khu vực Đông Nam Á.
Theo ông Lê Hoàng, Phó Chủ tịch Hội Xuất bản Việt Nam, năm 2022, doanh thu từ hoạt động phát hành sách là 4.500 tỷ đồng. Trong khi đó, người Việt "mạnh tay" chi cho rượu, bia và thuốc lá, với những con số thống kê gần đây khá đáng buồn: Khoảng 4 tỷ USD/năm, tương đương gần 95.000 tỷ đồng, cho việc tiêu thụ rượu bia và 49.000 tỷ đồng cho thuốc lá.
Theo phân tích của ông Lê Hoàng, trong khu vực Đông Nam Á, Malaysia và Thái Lan có dân số chỉ bằng lần lượt một phần ba và một phần hai tổng số dân Việt Nam nhưng doanh thu từ sách lần lượt gấp đến hai và bốn lần; riêng Hàn Quốc, số dân cũng chỉ tương đương một phần hai so Việt Nam nhưng doanh thu từ sách cao gấp Việt Nam tới 27 lần. "Người dân các nước này đều có thói quen đọc sách tốt nên sức mua sách lên cao, góp phần cho sự tăng trưởng của ngành xuất bản với những con số ấn tượng" - ông Lê Hoàng nhấn mạnh.
Tại Việt Nam, trước xu thế phát triển về công nghệ và các nền tảng mạng xã hội hiện nay, có rất nhiều phương tiện để phục vụ nhu cầu giải trí, tìm kiếm thông tin. Do vậy, thói quen đọc sách của người dân phần nào bị lấn át bởi những phương tiện giải trí khác. Số liệu khảo sát của Cục Trẻ em (Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội) cho thấy, trong quý III/2022, có 89% số trẻ em truy cập và sử dụng internet, trong số này, 87% sử dụng internet hằng ngày. Các em thường sử dụng internet trung bình từ 5-7 giờ/ngày để vào mạng xã hội. Báo cáo khảo sát Niềm tin - Thói quen đọc trong giới trẻ tại TP Hồ Chí Minh do công ty trách nhiệm hữu hạn Đường sách TP Hồ Chí Minh thực hiện từ tháng 4 đến tháng 6/2019 với 1.600 phiếu, trong đó bao gồm 400 học sinh tiểu học, 400 học sinh trung học cơ sở, 200 học sinh trung học phổ thông, 400 sinh viên đại học, cao đẳng và 200 phiếu dành cho phụ huynh, giáo viên. Kết quả: Ở độ tuổi tiểu học, có 35% tổng số người tham gia khảo sát không thích đọc sách, 42% thích đọc sách và 23% ở mức độ thỉnh thoảng thích đọc sách (tương tự con số 16%, 36%, 48% đối với học sinh trung học cơ sở).
Từ kết quả khảo sát, nhóm nghiên cứu đưa ra nhận định: lứa tuổi tiểu học và trung học cơ sở là hai nhóm đối tượng cần được quan tâm đầu tư nhiều trong việc tạo lập cảm xúc yêu thích đối với việc đọc từ môi trường gia đình, nhà trường.
Giải pháp nào để cải thiện thói quen đọc sách
Theo bà Huỳnh Thị Thanh Thúy và bà Nguyễn Thị Kim Nhung, cán bộ văn phòng phía nam của Hội Xuất bản Việt Nam, phát triển văn hóa đọc nên được bắt nguồn từ việc gây dựng niềm tin, thói quen đọc từ lứa bạn đọc nhỏ tuổi, thông qua gia đình và nhà trường. Theo thời gian, người đọc thấm hiểu việc đọc là cần thiết, thấy được lợi ích của việc đọc sách, tạo nên giá trị bản thân, nâng cao tri thức, giúp ích cho việc học, công việc và giúp ích cho xã hội. Ngoài sách giáo khoa, học sinh nên đọc sách gì, đọc sách như thế nào để vừa phục vụ việc học vừa phục vụ cho việc nuôi dưỡng tâm hồn và phát triển tri thức là vấn đề mà gia đình, nhà trường và cả giới xuất bản cần quan tâm, để chung tay tạo lập nên thế hệ thích đọc sách trong tương lai.
Bà Nguyễn Thị Kim Thoa, Tổng Giám đốc Công ty Sách Tân Việt đặc biệt đề cao vai trò của gia đình trong việc phát triển văn hóa đọc. Theo nghiên cứu của các nhà khoa học, tuổi ấu thơ là thời kỳ mà trẻ có thể phát triển nhanh chóng nhất về mặt ngôn ngữ và đó cũng là thời điểm định hình các thói quen một cách thuận lợi, dễ dàng nhất. Do đó, các bậc cha mẹ nên chủ động xây dựng để con em mình có được thói quen đọc sách, luôn khao khát khám phá và tìm hiểu về thế giới chung quanh.
Còn theo ông Lê Hoàng, để một nền văn hóa đọc phát triển, nó phải được dựa trên ba trụ cột: Các nhà quản lý, cơ quan quản lý nhà nước với vai trò thiết lập hệ thống chính sách pháp luật, hành lang pháp lý liên quan xuất bản; Cộng đồng xã hội với ý thức và sự đồng thuận nhận thức về giá trị của văn hóa đọc; Cá nhân trong xã hội với chuẩn mực đọc lành mạnh. Nhưng trọng tâm của phát triển văn hóa đọc chính là mỗi cá nhân thành viên trong xã hội và đó cũng chính là đích đến của phát triển văn hóa đọc. Khi mỗi cá nhân với ứng xử lành mạnh trong việc đọc và tự ý thức xây dựng thói quen đọc sẽ góp phần tạo nền tảng của một xã hội học tập yêu cầu, cũng là thách thức của xã hội hiện đại.
