Số liệu từ Tổng cục Thống kê cho thấy, hết quý I/2024, chỉ số giá tiêu dùng (CPI) tăng 3,77% so với cùng kỳ năm 2023. Song, do giá lương thực, xăng, dầu, giá dịch vụ y tế và giá dịch vụ giáo dục là yếu tố tác động tăng CPI nhưng thuộc nhóm hàng được loại trừ trong danh mục tính toán lạm phát cơ bản, nên trong quý I, lạm phát cơ bản bình quân tăng 2,81% so cùng kỳ năm trước.
Áp lực cả bên trong và bên ngoài
Mặc dù lạm phát quý I của nước ta vẫn trong tầm kiểm soát, nhiều chuyên gia đánh giá vẫn có rất nhiều rủi ro tác động tới công tác điều hành giá từ nay đến cuối năm.
Ông Nguyễn Quốc Việt, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu kinh tế và chính sách (VEPR), cho rằng, trong năm 2023, lạm phát kiểm soát được dưới mục tiêu phần lớn là do kinh tế thế giới suy thoái và kinh tế trong nước không đạt được mục tiêu tăng trưởng đề ra. Còn trong quý I/2024, kinh tế trong nước đã có nhiều điểm sáng về sản xuất công nghiệp, xuất khẩu và thu hút FDI,… tạo ra kỳ vọng mục tiêu tăng trưởng GDP sẽ đạt, thậm chí vượt mục tiêu (6 - 6,5%) mà Quốc hội và Chính phủ đề ra. Điều này cũng tạo ra áp lực cho lạm phát trong năm 2024. “Các chương trình hỗ trợ phục hồi kinh tế, giải ngân vốn đầu tư công của Chính phủ dự kiến cũng sẽ gây áp lực lên mặt bằng giá trong thời gian tới”, ông Việt nêu rõ.
Đáng quan ngại, những áp lực và rủi ro bên ngoài như cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn tiếp tục gay gắt, xung đột quân sự Nga - Ukraine và tại Dải Gaza kéo dài, bất ổn leo thang trên Biển Đỏ là những yếu tố tiềm ẩn rủi ro tạo nên cú sốc cho lạm phát của thế giới khi chuỗi cung ứng bị gián đoạn, khiến giá hàng hóa, nguyên vật liệu tăng cao.
Theo bà Nguyễn Thu Oanh, Vụ trưởng Thống kê giá, Tổng cục Thống kê, hiện Việt Nam nhập khẩu nguyên vật liệu chiếm tới hơn 90% tổng kim ngạch nhập khẩu. Khi giá hàng hóa nguyên liệu cao như vậy sẽ gây sức ép lên chi phí và giá thành sản xuất, từ đó tác động vào giá hàng hóa tiêu dùng trong nước. Ngoài ra, đồng USD tiếp tục tăng giá và ở mức cao, làm tăng chi phí nhập khẩu của Việt Nam và gây sức ép lên mặt bằng giá trong nước.
Trong khi đó, ở trong nước, giá một số mặt hàng chính như gạo, điện, xăng, dầu có xu hướng tăng tạo áp lực rất lớn tới mặt bằng giá. Cụ thể, nếu giá điện tăng 10 điểm phần trăm thì sẽ tác động làm chỉ số giá tiêu dùng CPI tăng 0,33 điểm phần trăm. Giá xăng, dầu của Việt Nam điều chỉnh theo giá xăng, dầu của thế giới, dự báo từ nay đến cuối năm giá xăng, dầu tiếp tục tăng. Trong rổ hàng hóa, nếu tăng 10% giá xăng, dầu thì sẽ tác động vào CPI là 0,36 điểm phần trăm. Bên cạnh đó, giá dịch vụ do nhà nước quản lý như y tế, giáo dục khi điều chỉnh giá sẽ tác động rất lớn tới CPI.
“Một trong những yếu tố có thể tác động rất lớn tới lạm phát kỳ vọng trong năm 2024 là việc tăng lương, dự kiến được áp dụng từ ngày 1/7 tới. Việc đẩy mạnh gói kích cầu, hạ mặt bằng lãi suất cho vay, mở rộng tín dụng và đẩy mạnh đầu tư công thì một mặt giúp Việt Nam giải quyết khó khăn thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nhưng mặt khác có thể tạo sức ép lên mặt bằng giá nếu như nguồn cung tiền không được kiểm soát hợp lý có thể gây áp lực lạm phát”, bà Oanh nhận định.
Giải pháp kiểm soát giá có hiệu quả
Trên cơ sở tình hình thị trường trong nước quý I/2024, đánh giá tình hình thế giới và phân tích các yếu tố tác động tới lạm phát của Việt Nam trong thời gian tới, Tổng cục Thống kê xây dựng 3 kịch bản lạm phát cho năm 2024 tương ứng với CPI bình quân năm lần lượt là 3,8%; 4,2% và 4,5%.
Về giải pháp, Tổng cục Thống kê kiến nghị Ban chỉ đạo điều hành giá của Chính phủ chủ trì, chỉ đạo các bộ, ban, ngành xây dựng và báo cáo các phương án tăng giá các mặt hàng thiết yếu (điện, xăng, dầu, dịch vụ y tế, dịch vụ giáo dục...) với mức độ tăng và thời điểm cụ thể.
Đồng thời, cần sớm có phương án, lộ trình điều chỉnh giá đầy đủ, đồng bộ, thống nhất giữa các mặt hàng để tránh bị động trong ban hành và thực thi chính sách về giá.
Chính phủ, các bộ, ngành và địa phương theo dõi chặt chẽ diễn biến giá cả, lạm phát trên thế giới, kịp thời cảnh báo các nguy cơ ảnh hưởng đến giá cả, lạm phát của Việt Nam để có các biện pháp ứng phó phù hợp nhằm bảo đảm nguồn cung, bình ổn giá trong nước.
“Bảo đảm thông suốt hoạt động cung ứng, lưu thông, phân phối hàng hóa, dịch vụ, nhất là đối với xăng, dầu và các mặt hàng chiến lược có khả năng bị ảnh hưởng từ sự đứt gãy chuỗi cung ứng toàn cầu và xung đột căng thẳng địa chính trị Nga - Ukraine, Dải Gaza và chiến sự ở Biển Đỏ khó lường, phức tạp”, Tổng cục Thống kê nêu.
Cơ quan thống kê cũng đề nghị các bộ, ngành, địa phương cần theo dõi sát diễn biến giá cả của các mặt hàng thiết yếu (lương thực, thực phẩm, thịt lợn, xăng dầu, gas...) để có giải pháp điều hành phù hợp và chủ động chuẩn bị các nguồn hàng vào dịp cuối năm nhằm hạn chế tăng giá.
“Song song với đó, cần có các biện pháp kiểm soát, bình ổn giá, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm, tránh để xảy ra hiện tượng tăng giá bất hợp lý, tung tin thất thiệt gây bất ổn thị trường”, đại diện GSO nhấn mạnh.
Chính phủ cũng cần tiếp tục điều hành chính sách tiền tệ chủ động, linh hoạt, thận trọng, phối hợp chặt chẽ với chính sách tài khóa và các chính sách kinh tế vĩ mô khác nhằm kiểm soát lạm phát theo mục tiêu đề ra; tăng cường công tác thông tin, truyền thông, tạo sự đồng thuận trong dư luận đối với công tác điều hành giá.
