Ở bản Phụ Mẫu (xã Vân Hồ, tỉnh Sơn La), nhiều hộ dân nhiều năm nay phải rời quê lên thành phố tìm việc vì thiếu sinh kế bền vững. Đất rừng bị suy thoái sau thời gian dài canh tác hóa học, đất dốc thoái hóa, nguồn thu từ nông nghiệp ngày càng bấp bênh. Trong khi đó, du lịch địa phương dù có tiềm năng lại phát triển đơn điệu, thiếu sản phẩm đặc trưng để giữ chân du khách. Trong bối cảnh ấy, mô hình trồng vườn rừng 7 tầng tại Suối Piu được triển khai như một hướng đi mới - phục hồi rừng gắn với phát triển sinh kế và làm giàu cảnh quan phục vụ du lịch.
Tại Suối Piu, một héc-ta đất dốc ven rừng đang dần được hồi sinh bằng mô hình vườn rừng đa tầng do Trung tâm Hợp tác Phát triển Tây Bắc phối hợp cùng Dự án Leaf it to us, Tập đoàn Austdoor và nhóm học sinh Trường Concordia Hà Nội thực hiện. Mô hình được thiết kế để tái tạo lại cấu trúc rừng tự nhiên, vừa giữ đất, vừa tạo ra các tầng cây ăn quả và cây dược liệu, hướng đến sinh kế lâu dài cho cộng đồng.
Điểm cốt lõi của mô hình là phục hồi rừng theo cấu trúc nhiều tầng: Tầng thấp gồm bạch đàn chanh, tràm chà giúp giữ đất; các tầng tiếp theo gồm dổi, trám ăn quả, mận hậu Sơn La, hồng giòn, hoa nhài - những loài cây có giá trị kinh tế và phù hợp phát triển du lịch nông nghiệp. Những tầng trên cùng tận dụng hệ thực vật tự nhiên sẵn có, tạo thành hệ rừng đa dụng: Bảo vệ môi trường, tạo sinh kế, làm đẹp cảnh quan.
Dự án triển khai với sự tham gia của 10 hộ trong Tổ hợp tác nông nghiệp và du lịch Suối Piu. Đáng chú ý, nhóm học sinh Concordia chính là những người đặt viên gạch đầu tiên bằng cách khảo sát địa điểm từ tháng 10/2024 và tự tổ chức gây quỹ. Em Đặng Ngọc Gia Hân chia sẻ: “Chúng em định bán hàng ở trường để gây quỹ nhưng không có đủ không gian để tổ chức, sau đó đã gặp các công ty để kêu gọi tài trợ, để có đủ tiền làm dự án này”. Hai đợt trồng cây diễn ra từ 28-29/3 và 10-11/5/2025, với hơn 600 cây thuộc 7 tầng được trồng gồm bạch đàn chanh, tràm chà, dổi, trám ăn quả, mận hậu, hồng giòn và hoa nhài. Học sinh cũng trực tiếp tham gia.
Bà Đinh Thị Huyền, Giám đốc Trung tâm Phát triển Tây Bắc cho biết: “Mô hình giúp giảm thiểu sạt lở, xói mòn đất, cải tạo cảnh quan và bà con có thể khai thác sinh kế từ rừng. Tầng 1, 2 giữ đất; tầng 3, 4 tập trung vào cây ăn quả có thị trường. Chúng tôi muốn hướng đến mô hình đa tác dụng về môi trường, sinh kế nông dân và cơ hội du lịch địa phương”.
Về phía bà con, cam kết duy trì mô hình được thể hiện rõ. Ông Hà Trọng Biến (bản Phụ Mẫu) nói: “Khi trồng xong, chúng tôi có kế hoạch bảo vệ, chăm sóc để cây phát triển, có nguồn thu nhập lâu dài sau này”.
Từ những hạt giống được gây quỹ ở sân trường đến sự chung tay của cộng đồng địa phương, mô hình vườn rừng 7 tầng đang mở ra lối đi mới cho Phụ Mẫu: Phục hồi đất - hồi sinh rừng - tạo sinh kế - làm giàu sản phẩm du lịch. Một héc-ta rừng non có thể chưa thay đổi được cả một vùng núi, nhưng mở ra hy vọng cho nhiều gia đình từng phải rời bản tìm kế sinh nhai.
