Theo ước tính của Ngân hàng Thế giới, hoạt động vận tải tại Việt Nam mỗi năm phát thải khoảng 50 triệu tấn CO2. Con số này có thể tăng tới 90 triệu tấn vào năm 2030 nếu không có những thay đổi mang tính nền tảng. Trong bối cảnh độ mở kinh tế tới gấp đôi GDP và áp lực tiêu chuẩn môi trường ngày càng siết chặt, logistics xanh không còn là lựa chọn mà trở thành yêu cầu bắt buộc đối với mọi doanh nghiệp muốn hội nhập sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu.
Để giảm phát thải, yếu tố cốt lõi là dữ liệu. Doanh nghiệp chỉ có thể chứng minh mức giảm khí nhà kính khi sở hữu dữ liệu đo lường minh bạch, chính xác và có khả năng truy xuất. Điều này đưa chuyển đổi số trở thành chìa khóa then chốt. Không có chuyển đổi số sẽ không thể có vận tải xanh theo đúng nghĩa.
Tiến sĩ Nguyễn Thị Bạch Tuyết từ Viện Công nghệ thông tin và Kinh tế số, Trường đại học Kinh tế Quốc dân nhận định rằng mọi mô hình xanh đều bắt đầu từ con số. Doanh nghiệp muốn chứng minh hiệu quả giảm phát thải thì phải có dữ liệu được thu thập tự động, liên tục, từ hành trình phương tiện cho tới lượng khí xả theo từng tuyến đường. Hệ thống thông tin quản lý đóng vai trò trung tâm, kết nối phần mềm, cơ sở dữ liệu với các thiết bị IoT và trí tuệ nhân tạo để theo dõi, phân tích và cung cấp số liệu theo thời gian thực.
Chuyển đổi số - bước đệm cho phát triển xanh
Tại Cảng Tân Cảng-Cát Lái, thay vì cách vận hành thủ công và trao đổi rời rạc như trước đây, doanh nghiệp thương hiệu quốc gia này đã số hóa bằng hệ thống TMS-Transportation Management System, một nền tảng điều phối vận tải toàn diện: Từ lên kế hoạch, theo dõi tiến độ, quản lý đội xe, đối chiếu chi phí với thầu phụ, cho tới gửi thông báo tự động cho khách hàng và nhân sự vận hành.
Đại úy Trần Ngọc Tình, Phó Giám đốc Trung tâm Điều độ Cảng Tân Cảng-Cát Lái, Tổng Công ty Tân Cảng Sài Gòn, cho biết chỉ cần một nhóm nhỏ nhân sự đã có thể xử lý lượng công việc khổng lồ nhờ tự động hóa. Khách hàng trước đây phải trực tiếp đến làm thủ tục thì nay có thể ngồi tại nhà để tra cứu, gửi yêu cầu và thanh toán qua ngân hàng. Mỗi container giảm được trung bình tới 0,02 giờ xử lý, tiết kiệm đáng kể thời gian và giảm hàng loạt phương tiện phải đứng chờ, qua đó giảm phát thải khí nhà kính.
Ông Trương Tấn Lộc, Giám đốc Marketing, Tổng công ty Tân Cảng Sài Gòn, nhận định doanh nghiệp đang triển khai các giải pháp số hóa và xanh hóa ở nhiều cấp độ. Hai cảng trong hệ thống đã được công nhận là cảng xanh trong mạng lưới cảng biển châu Á-Thái Bình Dương. Những tiêu chí nghiêm ngặt của khu vực đang dần được đáp ứng nhờ việc đồng thời số hóa quy trình và tối ưu năng lượng.
Không chỉ các doanh nghiệp lớn, những đơn vị dịch vụ logistics khác cũng đang chuyển mình mạnh mẽ. Ông Vũ Hồ Ninh, Giám đốc Khu vực miền bắc của Công ty Cổ phần giao nhận vận tải Con Ong chia sẻ doanh nghiệp luôn đặt ưu tiên vào chuyển đổi số và chuyển đổi xanh. Nhà nước đã đưa ra mục tiêu phát thải ròng bằng không vào năm 2050 và doanh nghiệp xác định trách nhiệm phải bắt đầu từ những bước nhỏ nhất. Khi mỗi doanh nghiệp cùng đồng hành, mục tiêu quốc gia sẽ không còn quá xa.
Những chuyển động này đang tạo nên hiệu ứng lan tỏa tích cực trong toàn ngành. Chuỗi cung ứng trở nên minh bạch hơn, dữ liệu được liên thông, tốc độ xử lý nhanh hơn, chi phí giảm và doanh nghiệp có khả năng chứng minh các tiêu chí môi trường để tiếp cận khách hàng khó tính.
Logistics xanh định hình tương lai cạnh tranh của nền kinh tế số
Logistics xanh và số hóa cũng là nền tảng để nâng tầm thương hiệu quốc gia. Một quốc gia có hệ thống logistics minh bạch, hiện đại và xanh sẽ có cơ hội gia tăng giá trị xuất khẩu, mở rộng thị trường và tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Đây là yếu tố cốt lõi để Việt Nam chuyển từ vị thế gia công sang vai trò đối tác chiến lược trong thương mại quốc tế.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Quang Tuấn, Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, nhận định rằng chuyển đổi xanh và chuyển đổi số là xu hướng khách quan của nền kinh tế hiện đại. Từ đó, việc chuyển sang mô hình kinh tế tuần hoàn trở thành bước đi tự nhiên. Tuy vậy, kinh tế tuần hoàn đòi hỏi tiêu chuẩn rất cao về công nghệ, quản trị và các điều kiện vận hành. Đây là những yếu tố mà Việt Nam vẫn còn khoảng cách lớn so với yêu cầu thực tế.
Ông cho rằng để biến mô hình tuyến tính thành mô hình tuần hoàn, cần bắt đầu ngay từ khâu thiết kế trong khu công nghiệp. Cấu trúc sản xuất phải được tổ chức sao cho đầu ra của doanh nghiệp này trở thành đầu vào của doanh nghiệp khác. Điều này chỉ khả thi khi có một thiết kế tổng thể và đồng bộ, nhưng thực tế đây vẫn là điểm nghẽn lớn của Việt Nam hiện nay.
Tại Diễn đàn Logistics Việt Nam 2025 tổ chức tại Đà Nẵng, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh rằng Việt Nam sở hữu lợi thế địa chính trị quan trọng nhưng đầu tư cho logistics còn phân tán. Trong thời gian tới, quốc gia cần tập trung phát triển hạ tầng dịch vụ logistics xanh và số, xây dựng các trung tâm logistics thông minh, tăng cường kết nối dữ liệu giữa doanh nghiệp với cơ quan quản lý, ngân hàng, bảo hiểm và hệ thống hải quan. Đồng thời, cần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao và thúc đẩy các doanh nghiệp có năng lực vươn ra thị trường khu vực và quốc tế.
Khi những định hướng này được thực thi một cách đồng bộ, logistics xanh sẽ không chỉ là yêu cầu mà trở thành giá trị cốt lõi, là điểm nhận diện của thương hiệu quốc gia Việt Nam trong thập kỷ mới. Một tương lai mà nền kinh tế được vận hành trên hệ thống logistics thông minh, tiết kiệm năng lượng, giảm phát thải và đầy tính cạnh tranh đang mở ra. Việt Nam có đầy đủ điều kiện để tiến vào kỷ nguyên mới của logistics bền vững và khẳng định vị thế trên bản đồ kinh tế khu vực.
