TỪ KÝ ỨC NƠI ĐẦU SÓNG
Cửa biển Thần Phù xưa kia là vùng biển hiểm yếu, được người xưa truyền lại qua câu ca dao: “Lênh đênh qua cửa Thần Phù - Khéo tu thì nổi vụng tu thì chìm”. Giờ đây, nhìn những cánh đồng phẳng lặng, kênh Nhà Lê chảy đều qua xóm làng Yên Lâm, thật khó hình dung nơi này từng là cửa biển. Ông Trần Văn Hòa, 83 tuổi, người thôn Yên Phẩm chia sẻ: Cha ông kể rằng, xưa kia từ đây là ra biển được, sóng đánh vào tận đầu làng, sau này biển lùi dần ra ngoài, do đất bồi lên từng năm.
Kênh Nhà Lê chảy xuyên qua vùng đất Yên Lâm, công trình thủy lợi kiêm quân sự vĩ đại, được đào từ thời Lê Đại Hành, nối kinh đô Hoa Lư với đèo Ngang, chính là mạch nguồn sống và là trục liên kết quan trọng trong lịch sử phát triển của khu vực này. Một khúc của dòng kênh Nhà Lê từng nằm giữa hai khối núi, một bên thuộc thôn Thần Phù (xã Yên Lâm, huyện Yên Mô, Ninh Bình), một bên là mỏm núi Tam Điệp (xã Nga Điền, huyện Nga Sơn, Thanh Hóa).
Cửa Thần Phù từng là địa danh hiểm yếu ghi dấu trong chính sử từ thời Lý, nơi hợp lưu giữa sông Đáy và biển lớn, từng được mô tả là “cửa ải hiểm yếu” mà bất cứ đạo quân Nam chinh nào cũng phải vượt qua. Ngày nay, nhiều di tích gắn với cửa Thần Phù vẫn còn như: đền Nhân Phẩm (thôn Nhân Phẩm), đình Đông (thôn Phù Sa), đình Yên Tốt (thôn Đông Yên) đều thờ Áp Lãng Chân Nhân; trong đó, đình Đông được xếp hạng là Di tích Lịch sử - Văn hóa cấp quốc gia. Phía bên kia kênh, trên vách núi Thạch Bi thuộc xã Nga Thiện, vẫn còn rõ nét chữ “Thần” lớn bằng Hán tự-dấu tích cổ xưa báo hiệu nơi đây từng là vùng sóng dữ, gió to, chốn thiêng liêng của Thần Phù.
Không chỉ là vùng đất thiêng trong lịch sử, Yên Lâm còn được biết đến với truyền thống yêu nước cách mạng. Đây là xã miền núi, xã nông thôn mới, từng được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân thời kỳ kháng chiến chống đế quốc Mỹ. Vùng đất này từng góp sức người, sức của trên các chiến tuyến, trong đó có cả những chuyến vận tải bí mật theo dòng kênh Nhà Lê - tuyến huyết mạch vận chuyển lương thực, vũ khí trong kháng chiến.
ĐẾN TƯƠNG LAI PHÁT TRIỂN
Ngày nay, xã Yên Lâm đang chuyển mình mạnh mẽ với những thành tựu rõ nét trên nhiều lĩnh vực. Trong nông nghiệp, địa phương đẩy mạnh thực hiện Đề án “Tái cơ cấu ngành nông nghiệp gắn với an toàn thực phẩm”. Các mô hình sản xuất đa dạng: Trồng lúa chất lượng cao, lúa nếp với diện tích gần 300 ha của Hợp tác xã Bắc Yên và Nam Yên cho năng suất hơn 64 tạ/ha; nuôi cá chuối, tôm thẻ, trồng hoa, ao nổi công nghệ cao... mang lại thu nhập hơn 300 triệu đồng/ha/năm.
Hợp tác xã nông nghiệp còn liên kết với Công ty thực phẩm Đồng Giao sản xuất ngô ngọt xuất khẩu, thu nhập cây vụ đông ước đạt hơn 1 tỷ đồng/vụ. Cơ giới hóa đạt gần 100% trong các khâu sản xuất, từ làm đất, gieo cấy đến gặt đập liên hợp, điều này không chỉ nâng cao năng suất mà còn giúp người dân giảm sức lao động, tăng hiệu quả kinh tế.
Trong lĩnh vực công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, xã có Công ty giày da Athena Việt Nam đang thu hút hơn 6.500 lao động, trong đó có gần 1.300 người dân địa phương. Các làng nghề đan cói, sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ, cùng các công ty trên địa bàn đã tạo việc làm cho hàng nghìn lao động, giúp tỷ lệ lao động có việc làm ổn định đạt 94,2%.
Hoạt động kinh doanh, dịch vụ cũng phát triển mạnh với hơn 1.000 lao động thường xuyên tham gia. Tổng thu từ công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp đạt hơn 243 tỷ đồng, tăng gần 70 tỷ đồng so với năm 2020. Thu nhập bình quân đầu người dao động từ 5 đến 7 triệu đồng/ tháng, một con số đáng ghi nhận với vùng nông thôn Yên Lâm.
Giữa nhịp phát triển hiện đại, Yên Lâm vẫn gìn giữ được những nét văn hóa truyền thống. Những ngôi đình, đền cổ; những câu chuyện truyền miệng về cửa biển Thần Phù, về đạo sĩ Vi Chân Nhân... là niềm tự hào và cũng là nền tảng để phát triển du lịch tâm linh, du lịch sinh thái trong tương lai. Nhiều người dân địa phương, nhất là thế hệ trẻ, đang được khuyến khích gìn giữ và phát huy di sản này.
Ông Nguyễn Văn Lợi, một cán bộ hưu trí ở thôn Phù Sa chia sẻ: “Cửa Thần Phù không chỉ là địa danh lịch sử mà còn là niềm tự hào của bao thế hệ. Chúng tôi mong muốn con cháu sau này hiểu được gốc gác để biết trân trọng vùng đất đã từng là cửa ngõ giao thương, trận địa biên cương và giờ là vùng quê khởi sắc”.
Cửa biển Thần Phù, từ một cửa biển hiểm yếu của quá khứ, nay đã lùi sâu vào đất liền, hòa trong những mùa vụ no ấm. Nhưng trong dòng chảy của lịch sử và tâm hồn người Việt, vùng đất này vẫn mãi là một biểu tượng, nơi kết nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa truyền thống và phát triển, giữa đất và nước, giữa lòng người với vận mệnh quê hương.
