Về làng nghề An Vũ mới thấy, để cho ra đời một manh chiếu đẹp không hề dễ dàng. Mọi công đoạn đều yêu cầu độ tỉ mỉ và khéo léo của người thợ. Cói là một loại cây thân vỏ cứng mọc hoang ở các bãi sông, cói thu hoạch về sẽ được đem phơi khô, sau đó đưa vào dệt.
Những bước nhuộm cói sẽ quyết định được màu sắc và cả độ bền đẹp của sản phẩm. Điều làm nên sức sống bền lâu của chiếu cói An Vũ chính là ở cách thức dệt có độ dày, mềm, dẻo.
Vì vậy, khi giặt, chiếu không bị mềm nhũn mà vẫn cứng cáp đúng khuôn. Giá trị thật của chiếu cói nằm ở chính tài nghệ và lòng yêu nghề của những người dân làm chiếu.
Làm chiếu cói là nghề cổ truyền, cha truyền con nối, không chỉ mang đến việc làm cho cả gia đình dòng họ, mà còn nhân rộng ra yếu tố làng xã, tạo nên làng nghề truyền thống có giá trị lâu đời. Những bậc cao niên trong thôn An Vũ cho hay, trước đây người dân dệt chiếu bằng tay, nhà nào cũng có khung dệt.
Nở rộ những năm 90 của thế kỷ trước, chiếu làm ra được tiêu thụ ngay tại các chợ truyền thống trong vùng như chợ Đồng Bằng, chợ An Dực. Các phiên chợ có thể tiêu thụ đến vài nghìn đôi chiếu cói. Để hoàn thành một đôi chiếu cần đến hai người làm trong khoảng 8 giờ.
Nguồn nguyên liệu tại chỗ chỉ đáp ứng khoảng 30% nhu cầu cho sản xuất, còn lại phải nhập từ các tỉnh khu vực Đồng bằng sông Cửu Long. Từ năm 2005, ông Nguyễn Xuân Hòa, Chủ tịch Hội Chiếu cói huyện Quỳnh Phụ (tỉnh Thái Bình trước đây) đã mang máy móc về dệt công nghiệp, thay thế cách làm thủ công bao đời nay.
Cách thức dệt có sự thay đổi, nhưng vẫn giữ những mẫu mã truyền thống của làng dệt chiếu cói An Vũ như nền gấm sử dụng để trải trong các đình, chùa; những đôi chiếu cưới vẫn in chữ “Hạnh Phúc” kèm theo đôi chim bồ câu, hoặc cây dừa, cành đào.
Còn chiếu dùng hằng ngày in hoa văn đơn giản, có khi chỉ là bông hoa hồng và có khi để chiếu trắng. Người dân thôn An Vũ cho hay, một chiếc chiếu hoàn hảo phải được dệt từ cói đẹp, khi dệt xong cần phơi ít nhất từ ba đến bốn nắng để chín màu (tức từ màu xanh chuyển sang màu vàng), đây cũng là bí quyết giúp chiếu không bị mốc.
Chiếu cói làm hoàn toàn từ nguyên liệu tự nhiên, lại có độ dày nên sử dụng vào mùa hè rất mát vì hút ẩm tốt, còn trong mùa lạnh rất ấm áp, không gây ngứa, khó chịu cho người sử dụng. Hiện nay, cơ sở sản xuất chiếu cói Xuân Hòa là một trong những đơn vị có sự chuyển đổi nhanh sang làm bằng máy móc từ năm 2005.
Lao động làm theo thời vụ, tận dụng lúc nông nhàn, thời điểm cao nhất có hơn 20 người đến làm tập trung tại xưởng dệt. Một nhân công đứng máy có thể dệt được 25 lá chiếu/ ngày. Về chất lượng sản phẩm, dệt bằng máy cho ra những lá chiếu dày hơn dệt thủ công.
Bình thường, chiếu có kích thước 1,5x1,6 m nặng khoảng 4 kg, còn chiếu cao cấp kích thước 1,8x2 m có trọng lượng đến 5 kg. Việc sản xuất công nghiệp còn giảm được nhiều thời gian ở công đoạn khó nhọc nhất là cắt biên, cắt cạnh chiếu.
Trong cuộc sống hiện đại nhiều tiện nghi, song nhu cầu dùng chiếu cói vẫn rất lớn. Hiện ở thôn An Vũ có bốn cơ sở làm chiếu cói bằng máy, trong đó sản phẩm chiếu cói của Công ty TNHH Chiếu cói Thân Vui đã được công nhận OCOP 3 sao.
Một vài năm gần đây, công ty đã thành công trong việc đưa sản phẩm lên các nền tảng thương mại điện tử như: Shopee, TikTok, Tiki, Lazada. Từ chỗ chỉ có vài đơn tới vài chục đơn mỗi tháng khi mới lên sàn, chiếu cói Thân Vui bắt đầu có hàng trăm, rồi hàng nghìn đơn đặt hàng qua TikTok Shop.
Doanh số sản phẩm này hiện đã tăng vọt lên 250.000 sản phẩm/năm, vượt xa thời kỳ chỉ làm gia công hay bán buôn truyền thống. Hiện nay, người dân ở An Vũ vẫn tự tin giữ nghề bởi nơi đây là cái nôi của chiếu cói.
Mong muốn lớn nhất của người dân là chính quyền địa phương quan tâm, xây dựng và quy hoạch vùng nguyên liệu tại chỗ để tạo tính cạnh tranh trên thị trường; hướng dẫn các cơ sở sản xuất bảo hộ thương hiệu hàng hóa, bảo hộ nhãn hiệu và tích cực quảng bá, giới thiệu sản phẩm trên sàn thương mại điện tử.
