Từ sự im lặng của sinh viên trong một hội thảo...
Nhân Ngày Thiết kế của Italy tại Việt Nam lần thứ tám (Italian Design Day, ngày 15/4), Đại sứ quán Italy tại Hà Nội phối hợp với Trường đại học Xây dựng Hà Nội tổ chức một hội thảo về tính thẩm mỹ và tính bao hàm trong thiết kế sản phẩm công nghiệp. Vị khách có bài diễn thuyết chính là Đại sứ Thiết kế Italy tại Việt Nam năm nay, ông Umberto Parlemo, giám đốc một doanh nghiệp về thiết kế sáng tạo của Italy. Buổi hội thảo thu hút khá đông sinh viên tham dự.
Sau bài thuyết trình của vị Đại sứ Thiết kế Italy là phần phát động cuộc thi ý tưởng thiết kế một sản phẩm công nghiệp, do một tập đoàn công nghiệp của Italy có nhà máy tại Việt Nam đứng ra tài trợ. Tiếp đó là đến phần hỏi-đáp với rất nhiều mong muốn từ bản thân người điều phối hội thảo và có lẽ, từ cả khách mời, rằng, sẽ có các câu hỏi, trao đổi, bình luận từ các bạn sinh viên. Nhưng, đã không có một cánh tay sinh viên nào dạn dĩ giơ lên. Để lấp chỗ trống, một giảng viên đã đặt liền hai câu hỏi với vị Đại sứ Thiết kế, và với đại diện doanh nghiệp, một giảng viên khác tiếp tục đặt câu hỏi về mức lương sau khi ra trường của sinh viên, về các yêu cầu tuyển dụng của doanh nghiệp... Không có một câu hỏi nào của sinh viên thể hiện sự quan tâm đến triết lý, thẩm mỹ hay kỹ thuật thiết kế những sản phẩm công nghiệp mà trong bài thuyết trình của vị Đại sứ có đề cập. Xin được nói thêm là, doanh nghiệp của ông đảm nhận thiết kế từ những thiết bị điện gia dụng đến phương tiện vận tải cá nhân, cả những thiết kế thiết bị chuyên biệt cho các dòng xe đua F1.
… đến một góc thực tế đào tạo thiết kế công nghiệp
Một trong những trường được đánh giá có thế mạnh về đào tạo thiết kế công nghiệp hiện nay là Trường đại học Kiến trúc Thành phố Hồ Chí Minh. Theo Tiến sĩ Bùi Quang Tiến, Trưởng bộ môn, Khoa Mỹ thuật công nghiệp, ngành Thiết kế công nghiệp của nhà trường hiện đào tạo thiên về thiết kế nữ trang, thiết bị chiếu sáng, đồ chơi, đồ dùng cá nhân sản xuất hàng loạt, như túi xách và đồ gỗ nội thất.
Trả lời câu hỏi vì sao không có sự quan tâm dành cho thiết kế sản phẩm cơ khí chế tạo, có giá trị sản xuất cao hơn, như các thiết bị có động cơ, tự động hóa, máy móc, xe cộ, Tiến sĩ Bùi Quang Tiến đề cập đến thực tế khá khắc nghiệt của lĩnh vực này. Đó là điều kiện xưởng thí nghiệm, làm mô hình trong trường còn khó khăn, chưa kể nhu cầu thị trường trong nước về nhân lực chuyên ngành này rất ít ỏi. “Trước kia, nhà trường vẫn giữ chủ trương đào tạo thiết kế đa dạng, bao gồm cả các sản phẩm công nghiệp phức tạp hơn nhưng qua mỗi lần sắp xếp lại ngành học đáp ứng yêu cầu thực tế xã hội, chúng tôi quyết định thu hẹp dần, tập trung vào một số lĩnh vực thiết kế sản phẩm như hiện nay”, Tiến sĩ Bùi Quang Tiến chia sẻ. Nhà trường cũng xác định rõ hướng đào tạo hàn lâm, cung cấp kiến thức nền tảng cho sinh viên về thẩm mỹ chính thống và kỹ thuật thể hiện ý tưởng để làm cơ sở phát huy năng lực sau khi ra trường. Một số sinh viên tốt nghiệp đã được tuyển dụng vào làm việc tại tập đoàn sản xuất ô-tô như Thaco Group, nơi các em vận dụng kiến thức hàn lâm vào thực tế trải nghiệm phong phú tại nhà xưởng của tập đoàn.
Trường đại học Mỹ thuật Công nghiệp Á châu được thành lập năm 2011 và được xem là trường đại học tư nhân đầu tiên trong cả nước đào tạo chuyên ngành mỹ thuật công nghiệp. Cho đến trước khi chuyển đổi thành một trường đại học tổng hợp đa ngành, năm 2021, nhà trường chú trọng đào tạo ba ngành: thiết kế thời trang, thiết kế đồ họa và thiết kế nội thất. Nay, chỉ còn ngành thiết kế đồ họa là được duy trì.
Các ngành thiết kế đồ họa, thiết kế nội thất, thiết kế thời trang cũng là ba ngành được các bậc phụ huynh và học sinh lớp 12 quan tâm hơn cả trong số các ngành đào tạo của Trường đại học Mỹ thuật Công nghiệp (Hà Nội), tại đợt tư vấn tuyển sinh năm học 2024-2025. Theo ông Lê Huy Văn, nguyên Phó hiệu trưởng Trường đại học Mỹ thuật Công nghiệp, thực tế đào tạo thiên lệch trong lĩnh vực thiết kế công nghiệp như vậy là do thị trường quyết định. Đây cũng là minh chứng cho nhiều nút thắt trong phát triển đầy đủ các sản phẩm công nghiệp ở nước ta hiện nay.
Trở lại với câu chuyện từ hội thảo nhân Ngày Thiết kế Italy tại Trường đại học Xây dựng Hà Nội, nhìn các em sinh viên tươi trẻ, tràn đầy sức sống, sức sáng tạo nhưng sao rụt rè đến vậy, người viết bài chợt nghĩ, vậy đến khi nào Việt Nam sẽ đủ tự tin cử đại sứ thiết kế của nước mình đến giao lưu với sinh viên của nước khác, tương tự như tại hội thảo này...
Vị Đại sứ Thiết kế Italy đã giới thiệu triết lý và quy trình thiết kế chiếc bình nóng lạnh đang được sản xuất ở Việt Nam và xuất khẩu ra khắp Đông Nam Á. Nó chỉ là một cái bình làm nóng nước nhưng không chỉ tiện nghi vì đã được tích hợp wifi mà còn có thể là một vật trang trí giàu thẩm mỹ cho nội thất gia đình. Thực tế này cho thấy khả năng dẫn dắt thị hiếu xã hội và thị trường của sản phẩm thiết kế công nghiệp trong xu hướng phát triển của thời đại công nghệ; ở đó, ý tưởng sáng tạo của nhà thiết kế là rất quan trọng. Vì vậy, khi một nhà thiết kế sản phẩm được chọn làm đại sứ thiết kế của một quốc gia ở một quốc gia khác, vị thế của họ đã không còn đơn thuần là một cá nhân nhà thiết kế mà còn là một đại sứ văn hóa của quốc gia. Đây là cách để nâng cao vị thế xã hội và kèm với đó là giá trị và trị giá của một thương hiệu sản phẩm công nghiệp
