Hồi sinh “không gian Yersin”
Đã từ lâu với người Nha Trang, bác sĩ A.Yersin (1863-1943) là một con người vô cùng đặc biệt, được ngưỡng mộ suốt gần một thế kỷ qua. Không chỉ cống hiến cho nhân loại những thành tựu khoa học to lớn mà tấm lòng nhân đức, thương dân của ông thật sự làm cho nhiều thế hệ người cảm động.
Một trong những người thuộc hậu thế, ngưỡng mộ nhà khoa học nhiệt thành, chính là ông Đống Lương Sơn. Cái tên Đống Lương Sơn rất quen thuộc với giới du lịch Khánh Hòa bởi ông từng đảm nhiệm vai trò Tổng Giám đốc khách sạn Sài Gòn - Yasaka (Nha Trang) 18 năm. Ông khởi xướng nhiều hoạt động văn hóa du lịch lớn, ấn tượng đặc sắc trong những dịp lễ, Tết hay Festival biển Nha Trang góp cho không gian biển của Nha Trang thêm sôi động. Là người thích hoạt động nên từ nhà kinh doanh du lịch thành đạt trở thành nhà hoạt động xã hội, văn hóa như cơ duyên. Ông trở thành chủ tịch Hội Tem Khánh Hòa và chủ tịch Hội Ái mộ Yersin trong khi vẫn kinh doanh du lịch. Cả hai lĩnh vực văn hóa và kinh doanh góp cho ông hứng khởi thành công.
Với chức danh chủ tịch Hội Ái mộ Yersin, không chỉ kế thừa vị chủ tịch trước là GS, TS Nguyễn Thị Thế Trâm, nguyên Viện trưởng Pasteur Nha Trang, Đống Lương Sơn thực đã làm được nhiều điều mà mọi người đều ngưỡng mộ. Đó là khi còn làm du lịch, ông đã thực hiện một sản phẩm độc đáo có tên “Theo bước chân bác sĩ Yersin” dành cho du khách. Khách sạn Sài Gòn - Yasaka đảm nhiệm tu bổ toàn bộ không gian quần thể mộ bác sĩ Yersin ở Suối Dầu (Cam Lâm, Khánh Hòa) như: làm nhà chờ, nghỉ chân, lát sân, làm thềm, trồng hoa. Tiếp tới ông nhận trọng trách do UBND tỉnh Khánh Hòa giao: Làm sống lại Hòn Bà - Nơi ghi dấu ấn nhà khoa học Yersin từ đầu thế kỷ 20.
Trước đó, năm 2003, tỉnh Khánh Hòa đã đầu tư cải tạo con đường lên đỉnh Hòn Bà dài 30km nhưng nơi đây vẫn chỉ là hoang vu với những phế tích hơn 70 năm của Yersin. Ông Sơn làm du lịch trải nghiệm nghỉ dưỡng nơi đây, xây dựng một số các nhà rông và nhà gỗ nhỏ cho du khách nghỉ dưỡng. Suốt gần 10 năm từ 2008 tới 2017, Hòn Bà thành điểm du lịch đặc sắc miền núi đồi mang dấu ấn bác sĩ Yersin, góp phần cho sản phẩm du lịch Nha Trang thêm ấn tượng.
Chưa hết, chính trong quá trình lĩnh hội “tinh thần Yersin”, Đống Lương Sơn càng cảm nhận điều kỳ diệu của nhà khoa học nổi tiếng mà ông coi là một trong những bậc tiền hiền ở xứ này: Trịnh Phong, Trần Quý Cáp và bác sĩ Yersin. Ông kể, ngày càng nhiều người từ kinh doanh, hoạt động xã hội đều ngưỡng mộ bác sĩ, dưới màu sắc tâm linh thì ngài luôn phù hộ cho hậu thế làm những việc tốt.
Trân trọng những kỷ vật đặc biệt
Không chỉ dừng lại làm du lịch mang âm hưởng Yersin, Đống Lương Sơn xây dựng Hội Ái mộ Yersin thành tổ chức văn hóa đặc biệt để quảng bá tinh thần bác ái, yêu con người bằng các việc từ thiện như khám bệnh miễn phí cho người nghèo, tặng học bổng cho học sinh. Hội kết nối các tổ chức quốc tế ở Pháp, Thụy Sĩ, Italia ái mộ bác sĩ Yersin để tổ chức những hội thảo về di sản nhà khoa học.
Với cá nhân, ông biến ngôi nhà khang trang của mình thành một “nhà lưu niệm Yesin”. Vì theo ông, dù viện Pasteur đã có bảo tàng Yersin nhưng chưa đủ, cần có thêm nhiều “không gian Yersin” nữa cho công chúng thưởng lãm. Vốn là nhà sưu tập nổi tiếng nên ông đã xây dựng nhà lưu niệm Yersin đặc sắc duy nhất ở Nha Trang. Nơi đây có những bức tranh, tượng, sách, kỷ vật sinh thời nhà khoa học đã dùng. Ông kể lại quá trình sưu tập với những cơ duyên rất lạ. Đó là một lần lên Hòn Bà, ông phát hiện trong đống đổ nát có một chiếc đèn sứ cổ, thứ đèn mà chính bác sĩ Yersin dùng khi ở đây làm việc. Cây đèn đó hiện để trong hộp kính trang trọng trên bàn nhà lưu niệm. Hay con dấu tên của bác sĩ, lúc làm việc ở Nha Trang thường dùng đóng dấu các tài liệu. Ông biết được trên trang mạng, do một nhà sưu tầm đang định đem sang Pháp đấu giá với mức 5.000 đô-la Mỹ, nhưng khi biết Đống Lương Sơn đang sưu tầm làm bảo tàng, nhà sưu tầm kia quyết định bán rẻ. Hay có hai đồng xu in hình bác sĩ Yersin bán ở Pháp với giá 500 euro nhưng nhờ mối quan hệ, Đống Lương Sơn đã đưa hai đồng xu đặc biệt của Pháp phát hành năm 1944 sau khi nhà khoa học mất về nhà lưu niệm của mình. Ông còn sưu tập được một con tem lỗi quý hiếm in hình Yersin cũng do duyên.
Tuy nhiên, kỳ diệu nhất chính là bức tranh sơn dầu duy nhất vẽ Yersin trước lúc mất có mấy tháng (1943). Ông Sơn kể, một lần có một vị khách đến quán cafe nhà ông, thấy treo nhiều hiện vật ảnh về Yersin đã nói: “Ở nhà tôi có một bức tranh vẽ giống ông này!”. Thì ra chủ nhà không biết đó là Yersin, cứ treo đấy suốt 70 năm qua, khi biết chuyện, người đó đã tặng bức tranh cho nhà lưu niệm. Đây là bức tranh rất hiếm quý nên ông Sơn đã treo trang trọng trong nhà lưu niệm.
Cùng đồng hành với ông Đống Lương Sơn, có người vợ rất tuyệt vời, bà là nhà sưu tập tem nổi tiếng ở Nha Trang theo chủ đề Yersin. Bà đã có bộ tem quý đạt giải bạc lớn tại triển lãm tem châu Á - Thái Bình Dương năm 2016. Hiện nay bà có nhiều bộ tem quý chủ đề nhà khoa học vô giá. Dù có nhiều việc làm đáng trân trọng thể hiện tấm lòng với nhà khoa học lớn nhưng vợ chồng ông Đống Lương Sơn vẫn tiếp tục có dự định lớn. Theo ông, sắp tới đây khi vị trí nền đất của ngôi nhà làm việc của bác sĩ Yersin ở “Xóm Cồn” - nay là công viên Yersin đường Trần Phú, Nha Trang được giải tỏa thì ông cùng những người ái mộ Yersin toàn Việt Nam và trên thế giới sẽ ủng hộ tài chính nhằm phục dựng lại ngôi nhà huyền thoại đó. Nếu được như vậy, nơi đây sẽ trở nên là điểm du lịch đặc sắc về nhà khoa học Yersin.
Bác sĩ Alexandre Yersin sinh năm 1863 tại Thụy Sĩ. Ông là nhà khoa học nổi tiếng, học trò xuất sắc của nhà bác học Louis Pasteur. Ông phát hiện ra vi khuẩn dịch hạch và điều chế huyết thanh chữa bệnh này. Ông là người sáng lập Trường đại học Y khoa Đông Dương, viện Pasteur Nha Trang, Sài Gòn. Là nhà thám hiểm nổi tiếng tìm ra cao nguyên Langbiang để xây dựng thành phố Đà Lạt sau này. Từ năm 1891, ông đến Nha Trang và sống, làm việc ở đây đến cuối đời (1943). Ông được Chính phủ Việt Nam truy tặng công dân danh dự năm 2013.
