Nên mở rộng phạm vi lắp đặt
Báo cáo của Bộ Công thương vừa gửi Thủ tướng Chính phủ về xây dựng cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời mái nhà (ĐMTMN) đang khiến dư luận băn khoăn. Không ít doanh nghiệp, chuyên gia tỏ ra hụt hẫng với chính sách này sau thời gian dài chờ đợi.
Quan điểm của Bộ Công thương là chỉ khuyến khích đầu tư ĐMTMN tại khu vực nhà dân, công sở và nói “không” với đề nghị mở rộng phạm vi lắp đặt ĐMTMN tự sản, tự tiêu của nhiều bộ, ngành.
Theo bộ này, trong Quy hoạch điện VIII đặt mục tiêu phấn đấu tới năm 2030, có 50% các tòa nhà công sở và 50% nhà dân sử dụng ĐMTMN tự sản, tự tiêu, không bán điện vào hệ thống điện quốc gia. Mục tiêu được đặt ra là 2.600 MW. Với quy mô này, không cần ban hành cơ chế khuyến khích để lắp đặt ĐMTMN, vì chỉ cần khoảng 12,5% số nhà dân trên cả nước lắp mỗi gia đình 1 kW trong năm 2023 là đã hoàn thành mục tiêu tăng thêm về ĐMTMN cho cả kỳ quy hoạch (năm 2021-2030) được đặt ra.
Các bộ, ngành khi góp ý đều muốn mở rộng phạm vi lắp đặt hệ thống ĐMTMN tự sản tự tiêu không chỉ trên mái nhà ở, công sở, trụ sở doanh nghiệp mà cho các công trình khác như trường học, bệnh viện, khu công nghiệp, khách sạn.
Các bộ cũng đề nghị làm rõ khái niệm nhà ở trong khu vực nông thôn và bổ sung hộ nông dân có trang trại, nhà kho gắn liền với nhà ở, bến xe, cảng biển... được hưởng chính sách hỗ trợ lần này.
Đồng tình với việc làm điện mặt trời “tự sản, tự tiêu”, tuy nhiên, GS Lê Chí Hiệp, Trường đại học Bách khoa TP Hồ Chí Minh cho rằng: “Nếu không quy định cụ thể khái niệm này, sẽ dẫn đến việc không thành công”. Ông cũng nhấn mạnh: Nếu chỉ nghĩ đến làm ĐMTMN các hộ dân, công sở thì không giải quyết được vấn đề gì. Muốn có kết quả, đóng góp sản lượng lớn vào hệ thống điện quốc gia thì phải suy nghĩ về quy mô của ĐMTMN tại các khu công nghiệp. Chúng ta phải tổ chức xây dựng hệ thống liên kết thế nào giữa các doanh nghiệp trong một khu công nghiệp”.
Thực tế, nhiều doanh nghiệp cho rằng, việc lắp ĐMTMN ở khu công nghiệp cần được quan tâm sớm hơn. Bài học rớt đơn hàng của ngành dệt may Việt Nam khi rơi vào cảnh chưa từng có trong lịch sử do cùng lúc phải đối diện với nhiều khó khăn, trong đó, câu chuyện “quên” phát triển xanh vẫn còn “nóng”.
Cho rằng, đề xuất của Bộ Công thương là “chưa ổn”, TS Lê Hải Hưng, Viện Vật lý kỹ thuật (Trường đại học Bách khoa Hà Nội) dẫn giải những bất cập khi lắp ở nhà dân. “Ban sáng nhu cầu sử dụng điện nhiều thì điện mặt trời chưa phát. Ban trưa khi điện mặt trời phát tốt nhất thì không ai ở nhà. Buổi tối về nhà nhu cầu dùng điện rất cao thì hết nắng”, ông Hưng nói và đặt vấn đề: “Nếu tự sản, tự tiêu được, tại sao không cho nhiều đối tượng lắp đặt điện mái nhà”.
 |
Hệ thống điện mặt trời mái nhà được lắp trên nóc một trụ sở doanh nghiệp tại TP Hồ Chí Minh. Ảnh: EVNHCM |
Nhiều vướng mắc cần giải quyết
Vấn đề khác cũng đang được tranh luận sôi nổi là Bộ Công thương khuyến khích phát triển nguồn điện mái nhà công sở, nhà ở được liên kết với lưới điện (đấu nối sau công-tơ mua điện) nhưng không phát lên lưới quốc gia và không bán điện cho tổ chức, cá nhân khác. Điều này được hiểu, các chủ đầu tư ĐMTMN sẽ phải tự cân đối nguồn - tải tại chỗ, nếu dư thừa cần lắp thêm pin lưu trữ điện, nếu khi điện mặt trời không đủ sử dụng, phải mua điện từ Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), việc đầu tư thêm pin lưu trữ có thể làm tăng chi phí lắp đặt ĐMTMN.
Thực tế, nếu quy định không được bán điện cho tổ chức, cá nhân khác sẽ nảy sinh vấn đề điện mái nhà của người dân vượt công suất sử dụng trong ngày sẽ không bán được cho EVN hoặc khách hàng khác, dẫn đến lãng phí. Ngược lại, nếu phải đầu tư thêm pin lưu trữ, sẽ gây đội vốn đầu tư, tốn kém.
Việc mua điện mái nhà của dân đã từng được ngành điện triển khai đến hết 31/12/2020, nhưng từ ngày 1/1/2021, EVN dừng việc tiếp nhận và giải quyết các yêu cầu nối, ký hợp đồng mua bán điện từ hệ thống ĐMTMN. Điều này khiến một số hộ dân, doanh nghiệp “lỡ” đầu tư ĐMTMN nhưng không kịp hoàn thành trước ngày 31/12/2020 tiếp tục “ngồi trên lửa”, bởi không biết xử lý công suất phát điện dư thừa ra sao với cơ chế mới vừa được Bộ Công thương đưa ra.
Báo cáo từ Tổng công ty Điện lực Hà Nội (EVNHANOI) cho thấy, tính đến thời điểm hiện tại có 2.095 hệ thống ĐMTMN được khách hàng đăng ký và đấu nối bán điện cho EVNHANOI với tổng công suất lắp đặt 33,69 MWp. Sản lượng ĐMTMN năm 2021 đạt 18.913.001 triệu kWh, năm 2022 đạt 18.110.186 triệu kWh; lũy kế bảy tháng năm 2023 là 9.529.080 triệu kWh.
Việc lắp đặt ĐMTMN đã góp phần thúc đẩy việc sử dụng nguồn năng lượng tái tạo, nâng cao hiệu quả sử dụng điện, giảm phát thải khí CO2, tuy nhiên, EVNHANOI thừa nhận còn nhiều vướng mắc. Đó là, về thủ tục đăng ký kinh doanh ngành nghề ĐMTMN. Theo EVNHANOI, hiện còn 271 khách hàng chưa bổ sung đăng ký kinh doanh. Tổng công ty đã phải tạm dừng thanh toán tiền điện mặt trời phát lên lưới của các khách hàng này.
“Đối với các hộ gia đình có thu nhập thấp, theo quy định không phải thực hiện thủ tục đăng ký kinh doanh, tuy nhiên hiện chưa có quy định cụ thể về thu nhập thấp đối với các hộ gia đình trên địa bàn thành phố Hà Nội”, EVNHANOI nêu.
Ngoài ra, còn vướng mắc ở thủ tục về an toàn xây dựng công trình, an toàn phòng cháy, chữa cháy. “Hiện chưa có quy định cụ thể nên EVNHANOI cũng như các khách hàng lúng túng trong việc xác định cụ thể đối tượng phải thực hiện theo quy định”, theo EVNHANOI.
Các chuyên gia cho rằng, cần giải quyết được những vướng mắc hiện hữu thì mới có hiệu quả ở cơ chế mới. Hơn nữa, nhiều ý kiến cho rằng, ngành công thương đang đưa ra một cơ chế “an toàn” mà không tính đến đường dài. Việc này rất dễ tạo ra những bất cập cho tương lai.
“Đồng ý bước đầu chỉ cho người dân, công sở lắp đặt ĐMTMN do lo ngại ảnh hưởng mạng lưới truyền tải điện ở thời điểm hiện nay, nhưng cả nước, nhất là miền bắc đang thiếu nguồn điện dự phòng, còn tiềm năng phát triển ĐMTMN tự sản, tự tiêu rất lớn. Do đó, cần có lộ trình cụ thể, chứ không đưa ra một cơ chế chung chung”, chuyên gia năng lượng Đào Nhật Đình chia sẻ.
Thực tế, EVN cũng đã đưa ra cảnh báo, cung ứng điện giai đoạn tới vẫn phải đối mặt với rất nhiều khó khăn, đặc biệt là các năm 2024-2025 ở khu vực miền bắc.
Bản thân EVN cũng muốn Bộ Công thương sớm trình Chính phủ ban hành cơ chế phát triển các nguồn năng lượng tái tạo và lập kế hoạch thực hiện các nguồn điện năng lượng tái tạo tại khu vực miền bắc để bảo đảm cung ứng điện trong các năm tiếp theo. Đặc biệt chú trọng đến việc xây dựng cơ chế khuyến khích phát triển các nguồn ĐMTMN ở miền bắc.
