Môi giới: sản phẩm "chui"
Với hoạt động môi giới, đáp ứng đòi hỏi của khách hàng là yêu cầu không thể thiếu, đặc biệt với các CTCK nhỏ. Khi thị trường tăng giá, CTCK đưa ra sản phẩm margin (cho vay ký quỹ/đòn bẩy tài chính), cho vay với tỷ lệ 1:1, 1:2 hoặc cao hơn thế nhằm giúp khuyếch đại lợi nhuận nhiều hơn so với vốn ban đầu. Ngược lại, khi thị trường giảm giá, sản phẩm bán khống (short-sell) được nhiều CTCK đưa ra dưới nhiều hình thức để thu hút khách hàng có thể kiếm lời. Ðối với sản phẩm short-sell (bán khống), CTCK thường áp dụng cho kỳ hạn ngắn để giảm thiểu rủi ro từ t+7 đến t+10, trong đó t+0 là thời điểm khách hàng (KH) vay mượn chứng khoán để bán khống, sau đó mua trả vào kỳ hạn trên (t+ n là chu kỳ thanh toán trong TTCK, t+0 là thời điểm mua chứng khoán thì t+3 chứng khoán mới về tài khoản, t+4 KH có thể giao dịch). Số tiền ký quỹ dao động từ 25 đến 30% so với tổng giá trị giao dịch, KH có thể coi đây như một sản phẩm margin ngược, trong đó CTCK cho vay tỷ lệ 1:2.
Thực tế, margin và short-sell là những công cụ đầu tư phổ biến trên thế giới nhưng thiếu đi sự kiểm soát chặt chẽ sẽ dẫn đến những hậu quả khôn lường. Ðơn cử như margin, khi khách hàng ồ ạt vay tiền để mua chứng khoán sẽ gây ra tình trạng dư thừa cung do bán giải chấp nếu thị trường giảm giá và đồng thời, gây ra sự sụt giảm mạnh mẽ trong thời gian dài. Trái ngược lại, sản phẩm short-sell có thể gây ra hiệu ứng ngược lại, việc mua hàng trả lại CTCK sẽ gây ra hiện tượng dư thừa cầu khiến giá tăng không còn giảm nữa. Những nghịch lý này phát sinh từ việc quy mô TTCK còn quá nhỏ, hoàn toàn phụ thuộc vào tính thanh khoản, nới lỏng hay siết chặt tín dụng từ phía các ngân hàng thương mại.
Các sản phẩm CTCK hiện nay đều lách luật hoặc "làm chui" do sự cạnh tranh ngày càng gay gắt trong mảng môi giới các CTCK. Theo văn bản hướng dẫn của Ủy ban chứng khoán Nhà nước với Thông tư 74/TT/BTC, tỷ lệ margin đã được quy định chi tiết là 60:40, đồng thời, nghiêm cấm việc bán khống dưới nhiều hình thức. Tuy nhiên, các văn bản quy phạm pháp luật vẫn còn khoảng cách để đuổi kịp thực tế của các CTCK, mặc dù các tổ chức này đang hứng chịu hậu quả do cho vay margin quá tay gây thua lỗ vào vốn chủ sở hữu. Phí môi giới khó có thể tăng vượt mặt bằng chung để bù đắp chi phí. Do vậy, sản phẩm đầu tư mới cho khách hàng vẫn ngấm ngầm được tung ra cho dù là lách luật.
o uột hoạt động đầu tư và tư vấn
Ðợt sóng tăng giá của TTCK trong tháng 8 và 9 được kích hoạt chủ yếu bởi giới đầu tư nhỏ lẻ, các CTCK lớn như SSI, KLS, VDS đứng ngoài cuộc với mục đích cơ cấu danh mục đầu tư và ưu tiên cho việc cung cấp dịch vụ tài chính hơn là tự doanh. Theo bà Phạm Minh Hương, Chủ tịch HÐQT VNDirect cho rằng: Chiến lược tập trung cho dịch vụ tài chính tỏ ra hiệu quả hơn khi doanh thu kinh doanh nguồn vốn năm 2010 chiếm 50% doanh thu và 59% tổng lợi nhuận. Ðiều này khá dễ hiểu khi rót tiền đầu tư vào thị trường bấp bênh vì rủi ro kinh tế vĩ mô còn hiện hữu (lãi suất cho vay vẫn cao, rủi ro tỷ giá, thanh khoản ngân hàng, v.v.).
Chủ tịch HÐQT CTCK lớn S cho biết: Sẽ giải ngân đáng kể vốn đầu tư vào vốn cổ phần tư nhân (private equity) khi đầu tư vào thị trường niêm yết không hiệu quả, trái lại còn là nguyên nhân gây thua lỗ do chi phí dự phòng giảm giá lớn. Ðây rõ ràng là sự chuyển hướng đầu tư của CTCK khi thu nhập từ đầu tư chứng khoán niêm yết không thể trở thành thu nhập chính của họ.
Mảng tư vấn (IB) cũng hứng chịu khó khăn không kém khi sức ép doanh số là nguyên nhân khiến cho nhân sự khối IB ra đi hàng loạt. Ðối với CTCK, chất lượng và kinh nghiệm của hệ thống nhân sự là tài sản vô hình quý giá nhất, đặc biệt với bộ máy tư vấn. Thực trạng hiện nay của các thương vụ tư vấn là giá chào bán đề xuất luôn cao hơn giá thị trường ít nhất 20-30%...
Về doanh thu tư vấn, mức phí cố định cho mỗi thương vụ phổ biến 80-150 triệu đồng, tùy vào tính chất, quy mô chào bán. Tuy nhiên, thu nhập này không bù đắp đủ chi phí đi lại, các chi phí phát sinh trong quá trình xúc tiến thương vụ. Các CTCK trông chờ vào phí thưởng nếu thương vụ thành công (thường chiếm 0,5% - 1% tổng giá trị đợt phát hành). Trong thị trường thanh khoản thấp như hiện nay, các thương vụ tư vấn của các CTCK tập trung vào đợt đấu giá bán bớt cổ phần vốn Nhà nước quy mô nhỏ, mang tính chất nội bộ, xác suất thành công cao và thụ hưởng phí cố định.
Mua bán và sát nhập CTCK liệu có khả thi?
Số lượng hơn 100 CTCK hoạt động trong điều kiện khó khăn càng khiến sự cạnh tranh trở nên gắt gao và căng thẳng. Liệu làn sóng M&A (mua bán và sát nhập) các CTCK để hình thành các tổ chức có quy mô và sức mạnh tài chính tốt hơn?
Cần nhìn nhận lại điểm mạnh lớn nhất CTCK là mạng lưới khách hàng (cá nhân và tổ chức) và chất lượng đội ngũ nhân sự, trong khi giá trị tài sản cố định rất thấp vì hầu hết đất đai, văn phòng đều là tài sản đi thuê. Hơn nữa, chất lượng tài sản của CTCK là điều đáng quan tâm vì nhiều CTCK gánh nợ xấu gây ra do thiếu quy trình kiểm soát chặt chẽ margin cho khách hàng và sở hữu danh mục đầu tư thua lỗ triền miên. Ngược lại, nhiều CTCK có chất lượng tài sản "sạch sẽ" do mục đích các ông chủ lập ra CTCK chỉ để thực hiện các nghiệp vụ, dịch vụ tài chính phục vụ cho các dự án trong tương lai xa. Ðây là điểm "cộng" và cũng là điểm "trừ" trong phương án M&A các CTCK trước và sau khi sát nhập. Bộ máy nhân sự cấp cao trong CTCK đã và đang chứng kiến sự thay đổi chóng mặt do nhân sự dịch chuyển liên tục từ công ty nọ sang công ty kia...
Câu hỏi đặt ra, M&A các CTCK có làm nên một tổ chức mạnh hơn nếu bộ máy nhân sự cao cấp không tìm được tiếng nói chung hay một kế hoạch kinh doanh khả thi? Tựu chung lại, giải pháp M&A các CTCK là cần thiết nhưng không dễ dàng thực hiện trong bối cảnh chợ chiều "mua ít, bán nhiều". Khó khăn chung các CTCK trải qua là sự cạnh tranh gắt gao trong thị trường bị vắt kiệt thanh khoản và giai đoạn điều chỉnh đã đến sau thời gian dài tăng trưởng nóng.
