Hơn 150.000 cuốn sách bị tịch thu trong thời kỳ Cách mạng Pháp (1789-1799) đang được “đánh thức” từ các kho lưu trữ nhờ sự hỗ trợ của trí tuệ nhân tạo (AI), trong một dự án hợp tác khoa học quy mô lớn giữa chính quyền địa phương và giới học thuật.
Sáng kiến trên do chính quyền tỉnh Yvelines, miền bắc nước Pháp, phối hợp với Đại học Versailles-Saint-Quentin-en-Yvelines, thành viên của Đại học Paris-Saclay, triển khai, hứa hẹn mở ra những hiểu biết mới về đời sống văn hóa và trí thức châu Âu thế kỷ 18.
Trọng tâm của dự án là khoảng 7.000 trang bản thảo viết tay, được lập vào năm 1794, ghi chép chi tiết các thư viện bị tịch thu trong bối cảnh những năm đầu của chính quyền cách mạng.
Tổng cộng 31 cuốn sổ đăng ký đã liệt kê gần 150.000 đầu sách bị sung công từ các quý tộc lưu vong, các dòng tu tôn giáo và cả những cá nhân bình dân.
Đây là nguồn tư liệu hiếm có, phản ánh một cách sinh động sự lưu chuyển của tri thức và thói quen đọc sách trong xã hội Pháp cuối thế kỷ 18.
Theo lãnh đạo Cơ quan Lưu trữ tỉnh Yvelines, các cuộc tịch thu thời kỳ đó được tiến hành hết sức chặt chẽ, từ nhà cửa, đồ đạc cho đến toàn bộ sách vở. Chính sự tỉ mỉ này đã để lại cho hậu thế một “bản đồ tri thức” độc đáo, cho phép các nhà nghiên cứu lần theo dấu vết của các trào lưu tư tưởng, mức độ phổ biến của sách in và vai trò của sách như một phương tiện văn hóa trung tâm trong xã hội tiền hiện đại.
Trước khối lượng tư liệu đồ sộ và chữ viết tay cổ phức tạp, AI được coi là chìa khóa quyết định. Các thuật toán sẽ được huấn luyện để nhận dạng kiểu chữ đặc thù của các sổ đăng ký thời Cách mạng, qua đó tự động hóa quá trình đọc, lập chỉ mục và khai thác dữ liệu.
Trong khi chính quyền địa phương đảm nhiệm việc số hóa và xây dựng kho dữ liệu huấn luyện, các nhà nghiên cứu phụ trách phân tích lịch sử, xã hội và văn hóa.
Giới học giả nhận định, việc xác định sách và chủ sở hữu của chúng không chỉ giúp tái hiện đời sống trí thức thời kỳ Cách mạng Pháp, mà còn cho phép kiểm chứng, thậm chí điều chỉnh, một số nhận thức lâu nay về cấu trúc xã hội và sự phân tầng văn hóa. Sách, trong trường hợp này, trở thành những chỉ dấu xã hội mạnh mẽ, phản ánh địa vị, mối quan tâm và mạng lưới quan hệ của con người trong một giai đoạn lịch sử đầy biến động.
Dự án dự kiến kéo dài đến năm 2028-2029, với các công bố khoa học và hoạt động phổ biến di sản nhằm đưa kho tư liệu quý giá này đến gần hơn với công chúng, đồng thời khẳng định vai trò ngày càng rõ nét của AI trong nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn.
