Sự trở về từ những ký ức xúc động của bộ phim truyện “Đứa con và người lính”

Ba bộ phim được trình chiếu vào dịp này (“Bản nhạc người tù”, “Đứa con và người lính”, “Phía sau cuộc chiến”) là các tác phẩm đã để lại dấu ấn với điện ảnh Việt Nam trong những năm 80 và đầu 90 của thế kỷ trước, khắc họa nổi bật hình tượng người Cộng sản, những người lính bộ đội Cụ Hồ và các chiến sĩ cách mạng kiên cường hoạt động trong lòng địch.

Trong ba bộ phim này, phim “Đứa con và người lính” (trình chiếu vào 9 giờ sáng 23/12) được Hãng phim truyện Việt Nam sản xuất năm 1986 (Biên kịch: Văn Linh, đạo diễn: Châu Huế) là một trong những bộ phim mang đến nhiều cảm xúc, tái hiện nỗi đau chiến tranh trong những năm đất nước bị chia cắt, khát vọng thống nhất và hòa bình của dân tộc và sự hòa hợp, hòa giải dân tộc thấm đẫm tinh nhân văn.

Câu chuyện kể về Lê Thiên, một chàng trai Hà Nội vừa rời ghế nhà trường lên đường vào nam chiến đấu. Anh có người mẹ là một ca sĩ tập kết ra bắc nổi tiếng với giọng ca thể hiện bài hát “Xa khơi” của nhạc sĩ Nguyễn Tài Tuệ, nhưng lại có người cha là Trung tá Tôn Thất Phùng là một sĩ quan quân đội chế độ Sài Gòn ở bên kia chiến tuyến. Hai cha con đã gặp nhau giữa mặt trận ác liệt trong một hoàn cảnh éo le khi người cha là sĩ quan chỉ huy quân đội Sài Gòn và người con là một tù binh với cái chết kề gang tấc.

Họ nhận ra nhau bởi bài hát “Xa khơi” mà người cha luôn lặng lẽ nghe trong đêm khuya mà người nữ ca sĩ phía cách mạng thể hiện trên sóng đài phát thanh từ miền bắc. Đó là nỗi niềm sâu kín ông luôn giữ cho mình như một sự sám hối với người vợ ông đã dứt bỏ ra đi. Nhận ra con, nhưng bảo vệ và cứu được con như thế nào và người con có nhận cha không khi ông đang là kẻ thù phía bên kia. Sự giằng xé trong nội tâm đã đẩy kịch tính bộ phim lên cao trào mang lại nhiều cảm xúc.

Khi người cha xuất hiện để cứu con, ông đã phá vỡ logic lạnh lùng ấy; đặt đạo lý gia đình và nhân tính lên trước luật lệ; khẳng định rằng con người không thể bị biến thành công cụ của chiến tranh. Ngay cả những người đang chứng kiến khoảnh khắc ấy cũng không thể ngăn cản hoặc đi ngược lại lương tri. Dòng máu gia đình tượng trưng cho dòng máu dân tộc, dù bị chia cắt, vẫn tìm cách hòa hợp.

Nhà biên kịch Đoàn Tuấn

Đạo lý người Việt “ Hổ dữ cũng không sát hại con” đã làm người cha trung tá Tôn Thất Phùng tìm mọi cách để cứu con, dù con ở chiến tuyến bên kia và các thượng cấp của ông dường như đã phát hiện ra mối liên hệ ruột thịt của hai người và đã tìm mọi cách để ông đối diện và lộ ra những suy nghĩ và tình cảm của mình, thử thách lòng trung thành của ông, đồng thời âm mưu thủ tiêu người lính… Cuối cùng lý trí và tình cảm đã đưa ông đứng về phía lẽ phải với những tình cảm thiêng liêng của mình bất chấp hiểm nguy.

Nhà biên kịch Đoàn Tuấn đã nhận xét: “Khi người cha xuất hiện để cứu con, ông đã phá vỡ logic lạnh lùng ấy; đặt đạo lý gia đình và nhân tính lên trước luật lệ; khẳng định rằng con người không thể bị biến thành công cụ của chiến tranh. Ngay cả những người đang chứng kiến khoảnh khắc ấy cũng không thể ngăn cản hoặc đi ngược lại lương tri. Dòng máu gia đình tượng trưng cho dòng máu dân tộc, dù bị chia cắt, vẫn tìm cách hòa hợp”.

Một thành công của phim “Đứa con và người lính” là dàn nghệ sĩ tham gia phim rất xuất sắc, trong đó Nghệ sĩ Ưu tú Thùy Liên vào vai người mẹ ca sĩ với bài hát “Xa khơi” với bao thành công trong nghệ thuật, nhưng vẫn tiễn con mình lên đường và trái tim luôn hướng về mặt trận nơi có đứa con đang chiến đấu và cả nỗi đau về người chồng phía bên kia chiến tuyến.

Để lại dấu ấn sâu sắc trong phim là hai vai diễn Nghệ sĩ Nhân dân Thế Anh và diễn viên Quốc Khánh (sau này cũng được phong tặng Nghệ sĩ Nhân dân) vào vai hai cha con. Theo giới chuyên môn, đây là một trong những vai diễn xuất sắc của nghệ sĩ Thế Anh và Quốc Khánh trên trong các phim điện ảnh Việt Nam. Bên cạnh đó là vai cha dượng của nghệ sĩ Mạnh Linh, nguyên Giám đốc Nhà hát kịch Việt Nam (người từng đảm nhiệm vai chính trong bộ phim truyện đầu tiên của điện ảnh cách mạng “Chung một dòng sông”) với tình cảm yêu thương người con trai riêng của vợ như con ruột của mình.

40 năm đã trôi qua, những người làm phim ngày ấy, biên kịch Văn Linh, đạo diễn Châu Huế, các nghệ sĩ Thế Anh, Mạnh Linh… đều đã ra đi, Nghệ sĩ Nhân dân Quốc Khánh cũng đã về hưu. Việc trình chiếu lại bộ phim “Đứa con và người lính” đã khơi dậy những hồi ức về một thời đạn bom chiến tranh, về chiến trường Lào ác liệt, là sự tri ân với các nghệ sĩ đã ra đi.

Nhân dịp chiếu lại những bộ phim nhiều ý nghĩa, Viện trưởng Viện Phim Việt Nam Lê Thị Hà tổ chức cuộc gặp gỡ, tọa đàm và giao lưu về phim “Đứa con và người lính” giữa những người thân của các nghệ sĩ, trong đó có họa sĩ Thạch Linh, con trai của nhà văn Văn Linh, biên kịch phim cùng Nghệ sĩ Nhân dân Quốc Khánh, người đã vào vai chiến sĩ Lê Thiên trong phim.

Điều đặc biệt là khán giả cũng được gặp gỡ nguyên mẫu nhân vật Lê Thiên là nhà văn Châu La Việt và nghe ông kể lại hồi ức, kỷ niệm một thời. Ông chính là con ruột của Nghệ sĩ Ưu tú Tân Nhân, giọng ca nổi tiếng với ca khúc “Xa khơi”. Theo Nghệ sĩ Ưu tú Tất Bình, chính ca sĩ Tân Nhân và con trai của bà khi ấy là cảm hứng và nguyên mẫu cho hai nhân vật người mẹ ca sĩ và chiến sĩ Lê Thiên, tuy không hoàn toàn như trong phim, nhưng hoàn cảnh lại giống nhau.

Gia đình Tân Nhân - Hoàng Thi Thơ và người con là biểu tượng sống cho những gia đình bị chia đôi trong chiến tranh Việt Nam. Sự trùng hợp giữa đời thực của ca sĩ, nhạc sĩ và nhân vật trong phim làm câu chuyện trở nên gần gũi và chân thực hơn, tạo cảm giác những bi kịch như vậy là có thật, không phải hư cấu.

Sống và lớn lên trong tình yêu thương của mẹ và cha dượng ở Hà Nội, khi lớn lên, nhà văn Châu La Việt đã tình nguyện lên đường chiến đấu ở chiến trường Lào trong những năm tháng chiến tranh chống Mỹ cứu nước ác liệt nhất, trong khi cha ruột của ông là Hoàng Thi Thơ - một nhạc sĩ nổi tiếng khi đó ở Sài Gòn.

Nhà biên kịch Đoàn Tuấn đã viết về họ khi bình luận về phim “Đứa con và người lính”: Gia đình Tân Nhân - Hoàng Thi Thơ và người con là biểu tượng sống cho những gia đình bị chia đôi trong chiến tranh Việt Nam. Sự trùng hợp giữa đời thực của ca sĩ, nhạc sĩ và nhân vật trong phim làm câu chuyện trở nên gần gũi và chân thực hơn, tạo cảm giác những bi kịch như vậy là có thật, không phải hư cấu.

Trong nỗi đau chia lìa tình cảm đôi lứa, tình cảm cha con bởi chiến tranh, nhà văn Châu La Việt và người cha – nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ gặp lại nhau và nhận nhau trong tình cha con đầy xúc động sau này khi đất nước đã thống nhất. Bộ phim mang thông điệp sâu sắc sau chiến tranh, hướng về sự hòa hợp dân tộc cùng chung những giá trị đạo lý, vượt lên nỗi đau của mỗi gia đình và cũng là nỗi đau chung của dân tộc.