Bác sĩ chuyên khoa II Lâm Nguyễn Thùy An, Bệnh viện Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh cho biết, gan nhiễm mỡ, hay còn gọi là bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD), là tình trạng tích tụ mỡ trong gan không liên quan đến việc tiêu thụ rượu bia. Thông thường, bệnh này gắn liền với béo phì, tiểu đường típ 2 và hội chứng chuyển hóa.
Người gầy cũng có nguy cơ mắc bệnh gan nhiễm mỡ
Thực tế trong thăm khám lâm sàng, bác sĩ Thùy An gặp không ít người bệnh có cân nặng hoàn toàn bình thường, thậm chí BMI chỉ khoảng 18-19, nhưng men gan tăng hoặc siêu âm phát hiện gan nhiễm mỡ.
Điểm chung thường thấy ở họ là: Có tiền sử gia đình mắc bệnh gan, tiểu đường hoặc rối loạn chuyển hóa; dù gầy nhưng ít vận động, không tập thể dục thường xuyên.
Những người này có chế độ ăn không cân đối: nhiều đường, nhiều tinh bột nhưng thiếu protein (thí dụ: Trà sữa, đồ ngọt, tinh bột trắng); một số có rối loạn mỡ máu hoặc đề kháng insulin nhưng chưa được phát hiện. Yếu tố góp phần gây ra gan nhiễm mỡ có thể là stress kéo dài, thiếu ngủ, ăn uống thất thường.
Bác sĩ cảnh báo, không phải chỉ người thừa cân mới bị gan nhiễm mỡ. Thực tế, “gan nhiễm mỡ ở người gầy” phổ biến. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng người gầy cũng có nguy cơ mắc bệnh này, 10-20% người mắc gan nhiễm mỡ lại có thân hình gầy, BMI hoàn toàn bình thường.
Đặc biệt ở châu Á, trong đó có Việt Nam, bệnh lại dễ xảy ra hơn do cơ địa dễ tích mỡ nội tạng; khung xương nhỏ nên BMI dễ bị “che lấp” nguy cơ thật sự; yếu tố di truyền đặc thù. Do đó không ít người còn chủ quan, dẫn đến những biến chứng nghiêm trọng.
Nguyên nhân khiến người có cân nặng bình thường vẫn bị gan nhiễm mỡ
Mỡ nội tạng và cơ chế chuyển hóa bất thường
Mỡ nội tạng là loại mỡ tích tụ xung quanh gan, lòng mạch và ruột. Không giống như mỡ dưới da, mỡ nội tạng dễ gây ra các bệnh chuyển hóa, kể cả ở người có vóc dáng gầy.
Bình thường, gan chuyển hóa đường thành năng lượng. Nếu cơ thể thiếu đường (do ăn uống không đầy đủ hoặc giảm cân quá mức), gan buộc phải sử dụng mỡ thay thế. Lượng mỡ dồn về gan lâu ngày sẽ gây tích tụ và hình thành bệnh.
Di truyền và rối loạn chuyển hóa
Một số người có gene di truyền khiến họ dễ bị rối loạn chuyển hóa mỡ, làm tăng nguy cơ gan nhiễm mỡ.
Tiểu đường và đề kháng insulin: Đường huyết cao làm gan dễ bị tích mỡ, ngay cả ở những người không thừa cân.
Chế độ ăn uống thiếu cân đối
Tiêu thụ nhiều chất béo bão hòa, đường, thực phẩm chế biến sẵn có thể làm tăng tích tụ mỡ trong gan, dù không gây tăng cân đáng kể.
Ăn chay không khoa học hoặc kiêng khem quá mức khiến cơ thể thiếu dưỡng chất cần thiết, gây mất cân bằng trong chuyển hóa mỡ.
Thiếu vận động
Người gầy nhưng ít vận động cũng có nguy cơ bị rối loạn chuyển hóa chất béo, dẫn đến gan nhiễm mỡ.
Tác dụng phụ của thuốc và các yếu tố khác
Một số loại thuốc như corticosteroid, tamoxifen, dẫn xuất amiodarone có thể làm tăng tích tụ mỡ trong gan. Hút thuốc lá, uống nhiều bia rượu dù không béo vẫn có thể khiến gan bị tổn thương và tích tụ mỡ.
Phân biệt giữa gan nhiễm mỡ do béo phì và gan nhiễm mỡ do rối loạn chuyển hóa hoặc di truyền
Gan nhiễm mỡ thường không có triệu chứng rõ ràng ở giai đoạn đầu. Một số trường hợp có thể gặp như: mệt mỏi kéo dài, cảm giác nặng nề, khó chịu ở vùng bụng trên bên phải. Xét nghiệm máu có thể có men gan tăng. Siêu âm, chụp CT hoặc sinh thiết gan có thể phát hiện mỡ tích tụ.
Trong thực hành, “gan nhiễm mỡ do béo phì” chính là MASLD do thừa cân/béo phì và hội chứng chuyển hóa (Metabolic dysfunction - associated SLD), còn “gan nhiễm mỡ do rối loạn chuyển hóa/di truyền” chủ yếu là: Các rối loạn chuyển hóa mắc phải khác (Suy giáp, Cushing, thuốc, nuôi ăn tĩnh mạch kéo dài…), hoặc bệnh di truyền (Inborn errors of metabolism - IEM) có biểu hiện gan nhiễm mỡ (Wilson, thiếu α1-antitrypsin, thiếu LAL, rối loạn dự trữ glycogen, lipodystrophy, rối loạn ty thể…).
Gan nhiễm mỡ do béo phì/MASLD “kinh điển”: BMI, thể trạng: Thừa cân, béo phì, vòng bụng tăng. Tuổi khởi phát, thường hơn 30-40 tuổi, hoặc trẻ béo phì. Những trường hợp này có bệnh đi kèm như đái tháo đường típ 2, tăng huyết áp, rối loạn lipid máu “kiểu chuyển hóa”...; men gan tăng nhẹ đến vừa; gan có thể tăng kích thước nhẹ, lách bình thường. Biểu hiện ngoài gan thường liên quan hội chứng chuyển hóa (tim mạch, thận…)
Gan nhiễm mỡ do rối loạn chuyển hóa/di truyền (IEM, bệnh hiếm): BMI, thể trạng: Thường gầy/BMI bình thường; Tuổi khởi phát hay gặp ở trẻ nhỏ, thanh thiếu niên, người trẻ gầy, hoặc bất kỳ tuổi nhưng biểu hiện nặng.
Những trường hợp này có tiền sử gia đình bệnh gan sớm, bệnh hệ thống, rối loạn lipid máu “kỳ lạ” LDL có thể rất cao hoặc rất thấp; men gan có thể tăng rất cao hoặc kèm ứ mật, suy chức năng gan sớm; gan to, lách to, có thể kèm bụng báng. Biểu hiện ngoài gan có thể gặp thần kinh, cơ, tiêu hoá, phổi, mắt… tùy loại bệnh di truyền IEM.
Làm thế nào để phát hiện mình gan nhiễm mỡ?
Người gầy thường nghĩ họ “không nằm trong nhóm nguy cơ”, nên không đi khám, không tầm soát. Khi phát hiện thì bệnh đã tiến triển thành viêm gan nhiễm mỡ không do rượu (NASH), gây xơ gan, suy gan, thậm chí ung thư gan. Một số nghiên cứu cho thấy tỷ lệ biến chứng nặng ở nhóm người gầy còn tương đương, thậm chí là cao hơn nhóm người béo.
Do đó, bác sĩ Thùy An khuyến cáo, dù bạn có vóc dáng gầy hay không, để bảo vệ gan, bạn cần duy trì chế độ ăn uống lành mạnh: Ăn nhiều rau xanh, các loại đậu, cá, ngũ cốc nguyên hạt, protein; hạn chế đường, nước ngọt, trà sữa, thực phẩm chế biến sẵn, đồ chiên rán, dầu mỡ động vật, đồ uống có cồn.
Tập thể dục ít nhất 30 phút/ngày và không nghỉ quá 2 ngày không tập. Người trưởng thành nên dành khoảng 150 phút mỗi tuần để tập các bài tập đơn giản, duy trì thói quen vận động để hỗ trợ chuyển hóa mỡ hiệu quả hơn.
Nếu bạn có tiểu đường, rối loạn lipid máu, huyết áp cao, hãy kiểm soát chặt chẽ theo hướng dẫn của bác sĩ. Theo dõi định kỳ như kiểm tra men gan, mỡ máu, siêu âm bụng ít nhất mỗi năm 1 lần.
Không hút thuốc lá, hạn chế bia rượu. Cẩn trọng khi sử dụng thuốc có thể gây hại cho gan, luôn tham khảo ý kiến bác sĩ.
Gan nhiễm mỡ không chỉ là bệnh của người thừa cân. Người gầy, nếu có lối sống thiếu lành mạnh hoặc bị rối loạn chuyển hóa, cũng có nguy cơ mắc bệnh cao. Hiểu rõ nguyên nhân và điều chỉnh lối sống hợp lý sẽ giúp bạn phòng tránh và bảo vệ sức khỏe gan hiệu quả.
![[Video] MEDLATEC và phương châm hoạt động 5 chuẩn](https://cdn.nhandan.vn/images/0b971a0db10a46249b8ab7cdaf9d54f215bfc5153b84997f2b08119203313cfcb8eacde0d6eba312eb8bcb4fa92a41cf938d64a321c72dfea76abc93483f34b13174a904250bef55bea2c546bdf035d9/screenshot-2025-11-29-225928-4112.png.webp)
