Nhiều lựa chọn cạnh tranh

Xu hướng gia tăng kỳ thi riêng

Theo thống kê từ Bộ Giáo dục và Đào tạo, năm 2022, các trường đại học dành 31.435 chỉ tiêu (trên tổng số 587.786 chỉ tiêu) để xét tuyển từ kết quả của các kỳ thi riêng là đánh giá năng lực, đánh giá tư duy.

Sang năm 2023, đã có tám cơ sở giáo dục đại học tổ chức kỳ thi riêng để xét tuyển. Theo đó, hàng trăm trường đại học sẽ lấy kết quả này để xét tuyển nhằm nâng cao chất lượng đào tạo.

Tám cơ sở trên gồm: Bài thi đánh giá năng lực của Đại học Quốc gia Hà Nội (HSA), Kỳ thi đánh giá năng lực của Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh, kỳ thi của ngành công an, Kỳ thi đánh giá tư duy của Đại học Bách khoa Hà Nội, Kỳ thi độc lập của Trường đại học Sư phạm Hà Nội, Kỳ thi đánh giá năng lực của Trường đại học Sư phạm TP Hồ Chí Minh và Bài kiểm tra kiến thức của Trường đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội.

Luật Giáo dục đại học năm 2019 đã quy định các cơ sở giáo dục đại học được tự chủ trong công tác tuyển sinh trình độ đại học; trình độ cao đẳng ngành Giáo dục mầm non. Căn cứ vào Quy chế tuyển sinh hiện hành các cơ sở đào tạo xây dựng quy chế tuyển sinh và đề án tuyển sinh để thống nhất triển khai công tác tuyển sinh và cung cấp thông tin cho thí sinh đăng ký xét tuyển vào trường.

Bên cạnh các phương thức xét tuyển bằng kết quả kỳ thi tốt nghiệp THPT, xét tuyển bằng kết quả học tập bậc THPT, khi được hỏi về lý do tổ chức các kỳ thi riêng, đại diện các nhà trường đều có chung quan điểm: “Để bảo đảm lựa chọn được thí sinh có chất lượng và phù hợp đặc thù của các ngành đào tạo, hoặc xét tuyển vào các ngành có mức độ cạnh tranh cao”.

Năm 2023, gia tăng các kỳ thi riêng của các cơ sở giáo dục đại học. Ảnh: TTXVN

Chỉ tiêu tuyển sinh cho các phương thức xét tuyển riêng được các trường thay đổi hằng năm, tuy nhiên có xu hướng tăng lên trong các năm gần đây.

Theo kế hoạch, Đại học Quốc gia Hà Nội dự kiến tổ chức tám đợt thi từ 10/3 đến hết 4/6. Điểm mới so năm 2022 của kỳ thi này là giới hạn thí sinh chỉ đăng ký thi tối đa hai lượt/năm, mỗi lần thi cách nhau tối thiểu 28 ngày. Năm 2023, Đại học Quốc gia

Hà Nội mở thêm hai địa điểm thi, nâng tổng số địa điểm thi lên con số 17, trải rộng từ Thái Nguyên, Hà Nội, Hưng Yên, Nam Định, Hải Phòng, Thanh Hóa, Nghệ An... Quy mô mỗi đợt thi dự kiến từ 8.000-20.000 thí sinh/đợt thi. Kỳ thi hướng tới phục vụ hơn 70.000 thí sinh năm 2023.

Năm nay, Kỳ thi đánh giá năng lực của Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh tiếp tục giữ nguyên 17 địa điểm thi tại các tỉnh, thành phố như năm 2022. Đồng thời dự kiến mở rộng thêm địa điểm thi tại tỉnh Lâm Đồng và một số tỉnh thuộc đồng bằng sông Cửu Long. Về thời gian, năm 2023, kỳ thi dự kiến tiếp tục tổ chức hai đợt. Đợt 1 vào chủ nhật (26/3) và đợt 2 vào ngày chủ nhật (28/5). Đề thi được trường giữ nguyên hình thức, cấu trúc, cách đăng ký thi như năm 2022. Điểm mới năm nay, hai Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh và Hà Nội thống nhất công nhận chéo kết quả bài thi đánh giá năng lực của nhau để làm phong phú nguồn tuyển, tạo điều kiện thuận lợi cho thí sinh không phải thi nhiều lần.

Tại các trường khối ngành công an cũng tổ chức thi riêng. Bài thi đánh giá gồm hai phần: Trắc nghiệm và tự luận. Thí sinh làm bài thi trong một buổi và diễn ra sau kỳ thi tốt nghiệp THPT. Dự kiến trong tháng 3 hoặc 4, Bộ Công an sẽ công bố chỉ tiêu tuyển sinh cụ thể của từng trường và bài thi mẫu để thí sinh tham khảo.

Với mục tiêu mở rộng khả năng áp dụng kết quả Bài thi đánh giá tư duy cho các trường đại học, học viện khối ngành kinh tế, tài chính, ngân hàng, công nghiệp, nông nghiệp, y dược…, phù hợp chương trình giáo dục hiện hành và phổ thông mới, Đại học Bách khoa Hà Nội quyết định điều chỉnh cấu trúc, nội dung bài thi, áp dụng từ năm 2023. Bài thi được điều chỉnh theo hướng gọn nhẹ hơn, từ thi 270 phút xuống còn 150 phút; xóa bỏ tư duy theo tổ hợp môn học từ: Toán, Đọc hiểu, Khoa học tự nhiên, tiếng Anh thành nội dung đánh giá tư duy Toán học, tư duy đọc hiểu và tư duy giải quyết vấn đề. Trường sẽ tổ chức thi trắc nghiệm trên máy tính trong một buổi (150 phút), nhiều đợt thi, nhiều địa điểm thi, cấp giấy chứng nhận kết quả thi có thời hạn trong hai năm, không giới hạn đối tượng dự thi, số lần dự thi.

Năm 2023, Trường đại học Sư phạm Hà Nội tổ chức Kỳ thi độc lập đánh giá năng lực để xét tuyển đại học hệ chính quy, dự kiến tổ chức một hoặc hai đợt hàng năm vào cuối tháng 4 và tháng 5 hằng năm. Đề thi gồm các câu hỏi trắc nghiệm, tự luận nhằm đánh giá năng lực học sinh ở mức độ thông hiểu, vận dụng, vận dụng cao để xét tuyển đại học. Các câu hỏi có nội dung thuộc chương trình giáo dục phổ thông hiện hành. Thí sinh sẽ thi tại Trường đại học Sư phạm Hà Nội. Trường đại học Sư phạm TP Hồ Chí Minh cũng tổ chức kỳ thi riêng năm 2023, dự kiến vào tháng 4 và 6. Đồng thời, trường cũng tăng chỉ tiêu xét tuyển từ kỳ thi đánh giá năng lực chuyên biệt lên tối đa 40% so với tổng chỉ tiêu.

Năm học 2023-2024, Trường đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội sẽ tuyển sinh dựa trên phương thức xét kết quả thi đánh giá năng lực do nhà trường tự tổ chức. Bài kiểm tra kiến thức của trường tập trung vào kiến thức nền tảng, nội dung cốt lõi liên quan đến ngành ứng tuyển. Sau khi có điểm bài kiểm tra kiến thức đạt yêu cầu, thí sinh sẽ được mời tham dự phỏng vấn bằng hình thức trực tuyến. Lịch kiểm tra kiến thức vào hai đợt (11-12/3 và 27-28/5), lịch phỏng vấn vào hai đợt (18-19/3 và 3-4/6).

Về công tác tuyển sinh năm 2023, Thứ trưởng Giáo dục và Đào tạo Hoàng Minh Sơn đề nghị: “Các cơ sở giáo dục giành phần khó khăn về phía mình; chỉ thật sự cần thiết thì mới đưa ra những điều chỉnh, thay đổi nhằm bảo đảm sự bình đẳng và quyền lợi chính đáng, công bằng cho thí sinh. Năm 2023, các trường cần suy nghĩ nhiều hơn cho thí sinh, đánh giá các phương thức tuyển sinh của trường, tránh quá nhiều phương thức phức tạp, nhằm hướng tới bảo đảm quyền lợi công bằng tối đa cho thí sinh. Bộ sẽ tạo điều kiện tối đa, giải quyết xử lý các trường hợp thí sinh sai sót thông qua hướng dẫn xử lý từng tình huống”.

Gia tăng áp lực thi cử

Năm 2023 ghi nhận nhiều đại học, trường đại học tổ chức kỳ thi riêng để tuyển sinh. Tuy nhiên, các chuyên gia lưu ý thí sinh tham gia quá nhiều kỳ thi riêng sẽ lãng phí thời gian, công sức, tạo áp lực thi cử.

Một giáo viên dạy trường THPT điểm của quận Hoàn Kiếm (Hà Nội) chia sẻ: “Năm ngoái, lớp tôi chủ nhiệm phần lớn các em đều tham gia các kỳ thi riêng để tăng cơ hội trúng tuyển vào một số trường tốp đầu và áp lực đối với các em cũng tăng lên rất nhiều lần. Mỗi kỳ thi lại có cấu trúc đề, cách đặt câu hỏi khác nhau nên các em phải học nhiều hơn, dường như kiến thức ôn tập cho kỳ thi này không giúp ích nhiều cho kỳ thi kia. Áp lực thi cử, dẫn đến học sinh lớp 12 học hành quá tải, phụ huynh lo lắng. Như vậy, cải cách giáo dục, chương trình giáo dục mới, đổi mới thi cử vẫn chưa thấy giảm bớt áp lực cho thí sinh”.

Theo ghi nhận, các kỳ thi riêng gia tăng trong mấy năm gần đây nên cứ đến lớp 12, học sinh mới cập nhật thông tin mới rồi ôn tập trên các “ma trận” phương thức xét tuyển. Nào là ôn thi để lấy các chứng chỉ ngoại ngữ quốc tế, nào ôn thi kỳ thi đánh giá năng lực, đánh giá tư duy… Do vậy, kỳ thi riêng của các trường đại học mở ra tuy có thêm nhiều lựa chọn cho học sinh, nhưng việc có nhiều kỳ thi khiến các em bối rối trước các lựa chọn đó.

“Nếu các em chọn không hợp lý sẽ phải ôn tập dàn trải cho các kỳ thi, dễ dẫn đến quá tải, không đạt được kết quả tốt. Một trong những cái khó của thi đánh giá năng lực là đề thi gồm nhiều môn thành phần, chứ không phải thi theo tổ hợp môn truyền thống. Do vậy, các em sẽ phải dồn sức vào học các nội dung kiến thức phục vụ cho bài thi đó. Như vậy, nguy cơ dẫn đến chểnh mảng, sao nhãng kỳ thi tốt nghiệp THPT”, một giáo viên lâu năm dạy lớp 12 trường THPT tại quận Cầu Giấy (Hà Nội) đóng góp.

Luật Giáo dục đại học sửa đổi đã cho phép các trường được quyền tự chủ, tự quyết định phương thức tuyển sinh. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia giáo dục đã nhìn nhận vấn đề này trên nhiều góc độ.

“Nhiều năm qua, chúng ta thực hiện đổi mới thi cử bằng cách lấy kỳ thi tốt nghiệp THPT vừa để xét tốt nghiệp THPT của học sinh, vừa là căn cứ để xét tuyển vào các trường đại học, cao đẳng với mục đích giảm gánh nặng thi cử cho cả xã hội. Thế nhưng, bây giờ chúng ta lại tổ chức thêm các kỳ thi riêng, như vậy có đi trái với mục đích đổi mới thi cử nói trên hay không?”, TS Lê Viết Khuyến, Phó Chủ tịch Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam, nguyên Phó Vụ trưởng Giáo dục đại học đặt vấn đề.

Theo ông Khuyến, một trong những ưu điểm của kỳ thi chung là thí sinh có cơ hội trúng tuyển nhiều trường khác nhau, khi trượt trường này vẫn có thể sử dụng kết quả đó để trúng tuyển vào trường khác. Tuy nhiên, với các kỳ thi riêng, kết quả chỉ được công nhận ở một số lượng trường nhất định. Thí sinh muốn tăng cơ hội trúng tuyển vào nhiều trường đại học có thể phải tham gia nhiều kỳ thi đánh giá năng lực, đánh giá tư duy, bên cạnh việc vẫn phải ôn thi tốt nghiệp THPT.

Có rất nhiều lập luận khác nhau về vấn đề lý do cần tổ chức các kỳ thi riêng. Một số ý kiến cho rằng không tin tưởng vào kết quả của kỳ thi tốt nghiệp THPT hay tính phân loại của kỳ thi chưa cao nên các trường phải tổ chức thêm kỳ thi đánh giá năng lực, đánh giá tư duy. “Vậy tại sao chúng ta không cùng góp sức với Bộ Giáo dục và Đào tạo, phát huy trí tuệ tổng hợp của chuyên gia ở tất cả các trường để làm cho kỳ thi này tốt hơn, thay vì làm riêng. Đây là cách nhìn nhận mà cá nhân tôi không tán thành”, TS Khuyến nêu quan điểm.

Các thí sinh làm thủ tục tại Kỳ thi đánh giá tư duy năm 2022 của Đại học Bách khoa Hà Nội. Ảnh: TTXVN

Tránh “tiền mất, tật mang”

Ngay khi các trường tự tổ chức thi đánh giá năng lực hoặc đánh giá tư duy của riêng mình, lấy kết quả này là một trong các phương thức xét tuyển đại học thì các phụ huynh và thí sinh cùng có một mối quan tâm: Đó là có trung tâm nào hay thầy cô nào ôn luyện để tham gia các kỳ thi này hay không? Ngay lập tức, trên các trang mạng xã hội đã quảng cáo về việc ôn luyện này.

Chỉ trong 0,30 giây với cú nhấp chuột máy tính, đề xuất tra cứu “Ôn thi đánh giá năng lực ở đâu” đã cho tới 8.230.000 kết quả. Nào là: Ôn thi Đánh giá năng lực Đại học Quốc gia Hà Nội với tốp các thầy cô giáo giỏi, 25 đề thi mẫu mới nhất. Hay “Luyện thi Đánh giá năng lực đạt điểm cao chỉ trong ba tháng. Hoàn tiền nếu không đạt cam kết. Ưu đãi 50% học phí nếu đăng ký sớm!”... Hàng chục trang web, trang facebook quảng cáo ôn thi đánh giá năng lực, đánh giá tư duy tự xưng danh là tốt nhất và cũng không thiếu những tài liệu quảng cáo là riêng có, lưu hành nội bộ để dễ bán cho thí sinh. Phụ huynh và thí sinh như lạc vào “ma trận”.

Em Nguyễn Hoàng Hà, học sinh lớp 12 Trường THPT Phan Đình Phùng, Hà Nội cho biết: “Năm nay, để tăng cơ hội đỗ vào các trường đại học lớn, em sẽ tham gia cả kỳ thi đánh giá năng lực và đánh giá tư duy. Em cũng tìm hiểu việc ôn luyện của các trung tâm trên mạng. Có trung tâm mạo danh trực thuộc Đại học Bách khoa Hà Nội, mời chào một khóa ôn luyện đánh giá tư duy online ba tháng theo đề mới với giá 2,5 triệu đồng. Nhưng khi em kiểm tra lại thì không phải do Đại học Bách khoa Hà Nội tổ chức”.

Còn chị Lê Mai, phụ huynh học sinh lớp 12 ở Ninh Bình chia sẻ: “Con ở xa nên gia đình rất quan tâm đến các chương trình ôn luyện vào đại học có trên mạng. Tuy nhiên, nhiều quảng cáo quá, có nơi cam kết đỗ 100% nên gia đình không biết thực hư ra sao? Chúng tôi rất quan tâm việc làm sao các con ôn luyện cho hiệu quả”.

Về vấn đề này, đại diện các trường đại học đã có những chia sẻ rất hữu ích. GS, TS Nguyễn Văn Minh, Hiệu trưởng Trường đại học Sư phạm Hà Nội khẳng định: “Toàn bộ nội dung thi nằm trong chương trình phổ thông. Trong đề của chúng tôi không hề có đề đánh đố. Nội dung bao gồm độ nhận biết, thông hiểu, vận dụng cao. Trong đó, phần nhận biết thì tương đối ít còn ở các phần kia, chỉ cần hiểu là có thể làm được chứ không phải ôn luyện ở đâu cả. Tất cả các lò luyện đều không thể làm cho việc thí sinh thi tốt hơn nếu các em không tập trung ôn thật tốt trong chương trình. Thêm vào đó, các đề thi được thiết kế là duy nhất cho từng thí sinh. Chỉ khi thí sinh đăng nhập vào hệ thống thì mới xuất hiện nên việc luyện đề như quảng cáo của các trung tâm sẽ không giúp ích gì”.

Thiếu tướng, PGS, TS Đỗ Anh Tuấn, Cục trưởng Đào tạo (Bộ Công an) lưu ý: “Đề nghị các em bám sát vào nội dung, kiến thức nằm trong chương trình học phổ thông. 80% kiến thức là nằm trong chương trình lớp 12, còn 20% là kiến thức lớp 10, lớp 11 và giả thức, đề thi đánh giá chúng tôi đã công bố. Các em có thể tham khảo đề này và ôn luyện tốt”.

GS, TS Nguyễn Tiến Thảo, Giám đốc Trung tâm Khảo thí, Đại học Quốc gia Hà Nội cho biết: “Các trung tâm ôn luyện đã dựa vào đề của các trường để tham khảo, nhưng kho đề thi đánh giá năng lực cao năm nay rất cao, khoảng 10.000-12.000 câu hỏi, nên các em ôn luyện ở trung tâm không mang lại hiệu quả. Đề thi đánh giá năng lực sẽ thực hiện đánh giá đa chiều, đánh giá theo tư duy, năng lực và thí sinh chỉ cần học tốt, nắm chắc kiến thức THPT là có thể tham gia bài thi hiệu quả”.

Còn PGS, TS Nguyễn Phong Điền, Phó Hiệu trưởng Đại học Bách khoa khẳng định, kỳ thi đánh giá tư duy của trường được tổ chức bài bản với mục tiêu tìm kiếm các thí sinh có khả năng tư duy tốt, vốn được rèn luyện và trau dồi trong quá trình học tập. TS Điền không khuyến khích học sinh học tủ, học lệch và ôn luyện thông qua các lò luyện thi truyền thống.

Các đơn vị tổ chức thi đánh giá năng lực hay đánh giá tư duy đều cho rằng, họ đã kỳ công xây dựng tư liệu, ngữ cảnh rất lớn cho ngân hàng đề thi. Không chỉ bó hẹp trong sách giáo khoa mà sử dụng nhiều tư liệu từ bên ngoài. Việc học tủ vừa không khả thi, vừa không đáp ứng được yêu cầu của các kỳ thi là đánh giá năng lực, đánh giá tư duy. Lúc này các thí sinh đã có thể tham khảo đề thi mẫu đăng tải trên trang web của các trường để hiểu cấu trúc đề thi và tập trung vào kiến thức của ba năm phổ thông là có thể yên tâm với những kỳ thi này. Đại diện các trường cũng cho biết không có trung tâm luyện thi của trường, mà đó chỉ là những trung tâm “trôi nổi” trên mạng xã hội, ra đề thi chưa được kiểm chứng, có khả năng quá khó, quá dễ, hoặc sai…