Nhà lãnh đạo xuất chúng
Lý Quang Diệu sinh ngày 16-9-1923, trong một gia đình người Hoa định cư ở Xinga-po từ thế kỷ 19. Ông theo học ngành luật và tốt nghiệp hạng ưu từ Trường Phít-uy-liam (Fitzwilliam) thuộc Đại học Kem-brít (Cambridge) của Anh. Năm 1954, ông tham gia sáng lập Đảng Nhân dân Hành động (PAP), và chỉ 5 năm sau đó, khi mới 36 tuổi, ông đã trở thành Thủ tướng đầu tiên của nước Xin-ga-po độc lập.
Trong suốt 31 năm làm Thủ tướng (từ năm 1959) cho đến khi quyết định nghỉ hưu vào năm 1990, ông đã thể hiện mình là nhà lãnh đạo xuất chúng với những quyết sách đầy tính chiến lược nhằm tạo nên một quốc gia Xin-ga-po hiện đại, văn minh, giàu mạnh và là hình mẫu để nhiều nước khác học tập. Dưới sự lãnh đạo của Thủ tướng Lý Quang Diệu, Xinga-po thực hiện các chính sách táo bạo, hợp lý trong việc trọng dụng nhân tài, phát huy quyền dân chủ của người dân, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp, cải cách giáo dục và công nghiệp hóa, chống tham nhũng... Nhờ thế, từ một "vùng đất đầm lầy", đất nước Xin-ga-po đã trở thành một "thành phố trong mơ", là trung tâm vận tải và dịch vụ tài chính lớn của thế giới. Theo Trung tâm Tăng trưởng và Phát triển Groningen, GDP đầu người của Xin-ga-po khi ông Lý Quang Diệu lên nắm quyền năm 1959 là hơn 2.100 USD, và hơn 2.600 USD vào năm 1965 - khi Xin-ga-po trở thành quốc gia độc lập. Con số này tăng lên hơn 14.200 USD vào năm 1990, khi ông rời ghế thủ tướng. Tính đến cuối năm 2014, Xin-ga-po có thu nhập bình quân đầu người xếp thứ bảy thế giới, với 62.400 USD.
Bên cạnh thành công trong việc phát triển đất nước, phong cách lãnh đạo của Lý Quang Diệu cũng đã được người ta nhắc đến như một tấm gương sáng. Theo ông Heng Swee Keat, một người từng có cơ hội làm việc dưới quyền Thủ tướng Lý Quang Diệu, thói quen của ông là bỏ qua tất cả những chi tiết gây nhiễu, không liên quan, để trực tiếp đi vào trọng tâm, xác định điểm mấu chốt của vấn đề.
Ghi nhận vị thế to lớn của ông Lý Quang Diệu trên trường quốc tế, Tổng Thư ký LHQ Ban Ki Mun (Ban Ki-moon) ca ngợi ông là "một nhân vật huyền thoại ở châu Á", người đã đưa Xin-ga-po từ một nước đang phát triển trở thành một trong những quốc gia phát triển nhất trên thế giới và một trung tâm kinh tế hàng đầu. Tổng thống Mỹ Ba-rắc Ô-ba-ma (Barack Obama) đánh giá ông Lý Quang Diệu "là một nhân vật thực sự phi thường trong lịch sử" và "một trong những nhà chiến lược vĩ đại về các vấn đề châu Á".
Người đàn ông mẫu mực
Trong một lần nói chuyện với các sinh viên Đại học Xin-ga-po về hôn nhân, ông tâm sự: "Các bạn có thể học theo quan điểm phương Tây là hãy cưới người phụ nữ mình yêu, hoặc cũng có thể đi theo con đường phương Đông là hãy yêu người mình cưới. Tôi cố kết hợp cả hai nguyên tắc này và nghĩ đó không phải là một lựa chọn tồi".
Ông Lý Quang Diệu và bà Kha Ngọc Chi kết hôn chính thức vào ngày 30-9-1950. Trước đó, họ cùng là sinh viên Trường Rafòes danh tiếng ở Xin-ga-po. Nhiều người đánh giá sự lựa chọn về tình yêu và hôn nhân của ông rất khác biệt so với truyền thống của đàn ông gốc Hoa, khi ông chọn người vợ thông minh và hơn tuổi mình. Tuy vậy, hai ông bà sống rất hạnh phúc. Ông từng kể: "Chúng tôi chẳng bao giờ tranh cãi nhau về cách nuôi con hay các vấn đề tài chính". Con gái Lý Quang Diệu, bà Lý Vỹ Linh kể rằng, khi đã lên chức ông bà, hai người vẫn duy trì tình cảm thắm thiết, nồng nàn. Trước khi qua đời vào tháng 10-2010, bà Kha bị bệnh nặng phải nằm liệt giường. Trong những ngày cuối cùng của vợ, tối nào Lý Quang Diệu cũng đọc những bài thơ bà yêu thích để bà dễ ngủ. Ông đích thân chăm sóc vợ cho đến giờ phút cuối cùng mà không chịu để các y tá làm thay mình.
Với các con, ông Lý là người cha nghiêm khắc, nhưng luôn ở bên cạnh, giúp họ tự tin, trưởng thành. Lý Quang Diệu và phu nhân Kha Ngọc Chi sinh ba người con và họ đều rất tài năng, thành đạt. Lý Hiển Long, con trai cả hiện là Thủ tướng Xin-ga-po. Người con trai thứ Lý Hiển Dương đã trở thành Chủ tịch Cục Hàng không dân dụng Xin-ga-po (CAAS). Cô con gái Lý Vỹ Linh là Giám đốc Viện Khoa học thần kinh nước này.
Trong cuốn hồi ký của mình, bà Ouyang Huan Yan, người giúp việc nhà ông Lý Quang Diệu cho biết, vợ chồng ông luôn yêu cầu cả ba con phải biết sống độc lập, không dựa dẫm vào cha mẹ. Ông đề nghị người giúp việc không đưa con ông đến trường, nên từ khi học lớp ba, người con trai cả Lý Hiển Long đã phải tự đi học bằng xe buýt. Khi cả ba con lớn lên, vợ chồng ông Lý Quang Diệu đều yêu cầu họ phải tự kiếm tiền để mua đồ dùng cho bản thân chứ không được xin tiền cha mẹ. Nhờ sự giáo dục nghiêm khắc đó, ngay từ khi còn nhỏ, ba người con của ông đều rất nghe lời cha mẹ, ngoan ngoãn và khiêm tốn. Dù nghiêm khắc, nhưng ông luôn ở bên cạnh hỗ trợ con cái khi họ cần. Thủ tướng Lý Hiển Long kể rằng: "Kể cả khi tôi đã trưởng thành thì cha tôi vẫn luôn dạy cho tôi những bài học quý giá. Điều quan trọng nhất mà ông dạy tôi là không bao giờ lùi bước hay đầu hàng dù tình hình có khó khăn đến mấy".
Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã viết trong sổ tang chia buồn tại Đại sứ quán Xin-ga-po tại Hà Nội: "Sự ra đi của Ngài Lý Quang Diệu là một mất mát vô cùng to lớn, không chỉ đối với Xin-ga-po mà còn đối với Cộng đồng ASEAN nói chung. Những cống hiến to lớn của Ngài Lý Quang Diệu cho Xin-ga-po cùng những tư tưởng của Ngài về xây dựng, phát triển quốc gia sẽ là nguồn cổ vũ to lớn cho các thế hệ mai sau. Nhân dân Việt Nam mãi mãi ghi nhớ tình cảm và sự giúp đỡ quý báu của Ngài dành cho Việt Nam".
