Lợi nhuận khủng và lãng phí
Theo thống kê của Bộ GD&ĐT, năm học 2017-2018, Việt Nam có gần 16 triệu học sinh từ tiểu học đến THPT đang sử dụng SGK. Nghịch lý ở chỗ, phục vụ đối tượng rất đông đảo này lại chỉ có duy nhất Nhà Xuất bản Giáo dục Việt Nam (NXB GD) chịu trách nhiệm phát hành SGK. Chính vì thế, đây được coi là thị trường độc quyền béo bở. Thông tin từ NXB GD cho thấy, riêng với năm học 2018 - 2019, NXB này đã phát hành được 108,8 triệu bản SGK, đạt 105% kế hoạch năm nay và vượt 3% so cùng kỳ năm ngoái. Trung bình mỗi lớp học, thầy và trò phải sử dụng tới 45 cuốn SGK với 556 đầu SGK các loại (trong đó có 251 đầu SGK cho học sinh) đang được sử dụng. So với sách tham khảo, SGK không đắt, nhưng với số lượng lớn bản sách đã in thì nguồn tài chính của người dân đổ vào SGK không hề nhỏ.
Đáng nói, những năm gần đây, SGK gần như ít được học sinh sử dụng lại và năm nào sách cũng được in mới, mua mới là một sự lãng phí không hề nhỏ. Thực tế, đầu mỗi năm học, phụ huynh phải bỏ tiền triệu để mua các loại sách cho con, nhưng hết năm học bán giấy vụn chỉ được vài nghìn đồng. Nhiều cuốn sách mà học sinh ít dùng như SGK các môn công nghệ, mỹ thuật… thậm chí còn mới toanh nhưng vẫn phải bỏ.
Chị Nguyễn Thị Tuyết Mai (phụ huynh có con đang học THCS tại quận Cầu Giấy, Hà Nội) đặt câu hỏi: “Tại sao năm nào SGK cũng phải in lại dù kiến thức SGK thường được cho là chuẩn xác, có tính ổn định lâu dài? Cộng thêm tình trạng học sinh phải mua SGK này rồi lại bỏ để mua SGK khác theo yêu cầu của nhà trường là vô cùng lãng phí?”.
Anh Nguyễn Hoàng Hà (cán bộ công tác tại Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam) cũng có thắc mắc: “Tại sao chỉ có duy nhất một Nhà Xuất bản (NXB) được phép in SGK mà không phải là cho nhiều NXB được đấu thầu cạnh tranh in SGK? Ngoài SGK, NXB GD còn “nắm” một thị phần khủng các loại sách tham khảo, cũng in theo bộ, và đó thật sự là một nguồn lợi nhuận cực béo bở?”.
Chị Lê Mai Thanh (phụ huynh có con học tiểu học tại quận Hoàn Kiếm, Hà Nội) cho biết: SGK hiện nay thiết kế để học sinh làm phần bài tập ngay trong SGK nên rất khó sử dụng lại. Có nhất thiết lồng phần nội dung bài tập ngay trong SGK như vậy hay không? hay nên tách các nội dung ra để SGK có thể tái sử dụng, tránh lãng phí.
Để có cạnh tranh lành mạnh
Nghị quyết 88 của Quốc hội nêu rõ: Khuyến khích các tổ chức, cá nhân biên soạn trên cơ sở chương trình giáo dục phổ thông. Để chủ động triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới, Bộ tổ chức việc biên soạn một bộ SGK. Trong dự án Hỗ trợ đổi mới giáo dục phổ thông, Ngân hàng Thế giới cam kết tài trợ Việt Nam một khoản tín dụng ưu đãi trị giá tương đương 77 triệu USD để thực hiện mục tiêu của dự án. Trong đó, kinh phí dành cho biên soạn một bộ SGK do Bộ GD&ĐT tổ chức thực hiện là 16.068.150 USD, kể cả việc biên soạn sách song ngữ (tiếng Việt - tiếng một số dân tộc thiểu số có chữ viết) của một số môn học ở tiểu học, biên soạn và thử nghiệm SGK điện tử..., cấp SGK cho học sinh có hoàn cảnh khó khăn là 4,5 triệu USD.
Phía Bộ GD&ĐT và cơ quan thẩm tra của Quốc hội thì lý giải việc quyết định để Bộ GD&ĐT đứng ra tổ chức biên soạn một bộ SGK đầy đủ từ lớp 1 đến lớp 12 là để chủ động được trong việc bảo đảm đủ SGK cho học sinh học tập, tránh trường hợp có những bộ hoặc cuốn SGK không có NXB nào đứng ra biên soạn và phát hành, gây bị động cho việc dạy và học ở các nhà trường.
Đầu tháng 8, phát biểu ý kiến tại Cần Thơ khi sơ kết 5 năm thực hiện Nghị quyết 29/NQ-T.Ư về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, Bộ trưởng GD&ĐT Phùng Xuân Nhạ tuyên bố: Sẽ không còn độc quyền in SGK. Bộ GD&ĐT chỉ đạo một bộ SGK, đang chuẩn bị chương trình này theo hướng đấu thầu.
Theo thống kê, ngoài NXB GD có ba NXB được phép in SGK: Đại học Sư phạm TP Hồ Chí Minh, Đại học Sư phạm Hà Nội, Đại học Sư phạm Huế có chức năng xuất bản SGK. Tuy nhiên, theo quy trình biên soạn SGK theo Thông tư số 33/2017/TT-GD&ĐT thì Bộ GD&ĐT đang “vừa đá bóng, vừa thổi còi” trong việc làm SGK. Theo đó, sau khi chỉ đạo biên soạn xong bản thảo SGK, Bộ GD&ĐT thầu một NXB đứng ra làm thủ tục đăng ký với Bộ GD&ĐT xin thẩm định, chỉnh sửa nếu có, và đề nghị Bộ trưởng ký quyết định ban hành. Do đó, thực chất việc đấu thầu in SGK vẫn do Bộ GD&ĐT soạn sẵn, không phải cách chống độc quyền.
Nhiều ý kiến chuyên gia cho rằng, Bộ GD&ĐT nên rút hẳn khỏi việc biên soạn SGK, để tập trung tìm ra các chính sách sao cho có nhiều bộ SGK chất lượng, giá rẻ do cạnh tranh lành mạnh, không dùng ngân sách Nhà nước. Đồng thời, Bộ phải tìm cách để các nhà giáo sống được bằng lương, đẩy lùi tiêu cực gian dối, giảm sĩ số trường công và lo chỗ học cho con em công nhân các khu công nghiệp...
Việc xóa bỏ độc quyền biên soạn và phát hành SGK là xu hướng tất yếu. Các chuyên gia giáo dục đều cho rằng, giải pháp hợp lý để nâng cao chất lượng SGK và không bị lệ thuộc quá nhiều vào một đơn vị cung ứng là xóa bỏ độc quyền, cho phép xuất bản nhiều bộ sách, tạo sự cạnh tranh giữa các tác giả, các NXB SGK để từng bước nâng cao chất lượng.
