Cụ thể hóa những vấn đề trọng tâm, trọng điểm
Theo Chương trình xây dựng pháp luật của Quốc hội khóa XV, trong năm 2023, dự án Luật Đất đai (sửa đổi) sẽ được trình Quốc hội xem xét, thông qua. Thực hiện Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật, việc tổ chức lấy ý kiến nhân dân về dự thảo Luật sẽ được tổ chức trong tháng 1 và tháng 2/2023. Bộ Tài nguyên và Môi trường chủ trì tổng hợp và xây dựng báo cáo tiếp thu, giải trình ý kiến góp ý của nhân dân đối với dự thảo Luật; trình Chính phủ trước ngày 10/3/2023.
Thực tế, việc góp ý cho dự án Luật Đất đai (sửa đổi) đã diễn ra dưới nhiều hình thức trong một thời gian dài. Nhiều vấn đề đã được cơ quan soạn thảo tiếp thu. Nhưng cũng còn nhiều vấn đề khác, như chính Bộ trưởng Tài nguyên và Môi trường Trần Hồng Hà thừa nhận khi phát biểu trước Quốc hội (trong khuôn khổ kỳ họp thứ tư chiều ngày 14/11) là còn rất phân vân, cần "xin ý kiến Quốc hội về cách thức hoàn thiện".
Quả thật, vẫn còn ý kiến khác nhau về nhiều vấn đề nổi lên qua các hội nghị, diễn đàn, các phiên thảo luận tại tổ đại biểu Quốc hội và hội trường Quốc hội. Đó là quy định về người sử dụng đất là cá nhân nước ngoài, việc tiếp cận đất đai có điều kiện đối với tổ chức, cá nhân nước ngoài; quyền và trách nhiệm của Nhà nước với tư cách là đại diện chủ sở hữu về đất đai và quyền và nghĩa vụ của Nhà nước với tư cách là cơ quan quản lý; quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất; quỹ phát triển đất; định giá quyền sử dụng đất… Đặc biệt, thu hồi đất luôn là một vấn đề gây tranh luận sôi nổi, thậm chí có ý kiến trái chiều.
Cụ thể, có ý kiến đề nghị giảm đến mức tối đa việc thu hồi đất để phát triển kinh tế-xã hội (xây dựng các dự án nhà ở thương mại), dù là có thêm điều kiện "vì lợi ích quốc gia, công cộng". Lại cũng có ý kiến đề nghị, Nhà nước thu hồi đất trong mọi trường hợp để bảo đảm vai trò đại diện chủ sở hữu của Nhà nước, đồng thời để tránh trường hợp trong một khu vực diễn ra tình trạng chênh lệch lớn giữa mức giá bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất so với giá nhà đầu tư tự thỏa thuận nhận chuyển nhượng quyền sử dụng đất; gây sự so bì, làm phát sinh khiếu kiện. Ngay cả lựa chọn giải pháp thu hồi thì cũng có hai quan điểm: giao trực tiếp cho nhà đầu tư hay thu hồi rồi mang ra đấu giá…
Đáng nói là các phương án đều chưa được đánh giá rõ tác động về kinh tế, xã hội, chưa được lượng hóa ưu điểm, khuyết điểm để có quyết định dứt khoát. Bộ trưởng Trần Hồng Hà khẳng định, vấn đề cốt lõi ở đây là bảo đảm hài hòa lợi ích của Nhà nước, người có đất và người được giao đất. Nhưng muốn đạt được mục tiêu này thì giá đất phải được xác định sát giá thị trường, để trong trường hợp nào, dù Nhà nước thu hồi hay doanh nghiệp và người có đất tự thỏa thuận, cũng không có sự chênh lệch lớn, gây bất bình như hiện tại. Đây lại là câu chuyện dài, chưa có giải pháp thật sự hữu hiệu.
Sáng suốt tiếp thu
Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật đã quy định rõ việc lấy ý kiến người dân, đối tượng chịu sự điều chỉnh của luật là một trong những quy trình bắt buộc trong quá trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật nói chung, dự thảo luật nói riêng. Thế nhưng, với hàng chục vạn ý kiến đã được nêu lên về dự án luật mà Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ nhiều lần khẳng định là "khó nhất, quan trọng nhất và được trông đợi nhất" trong chương trình lập pháp nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV, thì việc tập hợp ý kiến nhân dân; tiếp thu, thể hiện vào dự thảo luật như thế nào cũng là thách thức rất lớn.
Gần đây nhất, trong các cuộc tiếp xúc cử tri của các vị đại biểu Quốc hội sau kỳ họp thứ tư, kỳ họp mà dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) được "trình làng" sau nhiều lần lỗi hẹn, cử tri phản ánh: Việc đăng tải dự thảo văn bản trên cổng thông tin điện tử của các cơ quan nhà nước chưa thật sự thu hút được sự chú ý cũng như sự quan tâm của các tầng lớp nhân dân. Cử tri còn băn khoăn, việc lấy ý kiến dường như còn mang tính hình thức, không biết góp ý rồi có được tiếp thu, phản hồi hay không… Ở chiều ngược lại, Bộ Tư pháp phản ánh, chất lượng ý kiến đóng góp chưa cao, còn khá cảm tính, nhất là đối với những vấn đề mới, phức tạp.
Thời gian còn lại cho việc lấy ý kiến hoàn thiện dự thảo Luật Đất đai không nhiều, do đó, để quá trình này được thực chất, thành công, cần tiến hành đồng thời một số việc quan trọng:
Phải tuyên truyền rộng rãi cho người dân một cách rõ ràng, dễ hiểu nhất về những điểm quan trọng, then chốt, có ảnh hưởng sát sườn đến quyền và lợi ích của họ trong dự thảo Luật. Dự thảo mới nhất trình Quốc hội tại kỳ họp thứ tư gồm 16 chương, 245 điều, trong đó chỉ giữ nguyên 28 điều; sửa đổi, bổ sung tới 184 điều; bổ sung mới 41 điều và bãi bỏ 8 điều. Để hiểu đúng được những quy định của luật, sự khác biệt giữa các quy định cũ-mới là một thách thức lớn, ngay cả với những chuyên gia pháp luật.
Cùng với đó, hệ thống tổng hợp ý kiến nhân dân phải hoạt động thật mạnh mẽ, có cách thức khoa học để tập hợp, phân loại, ghi nhận được chính xác, khách quan ý kiến đóng góp của người dân; phân định rạch ròi những góp ý về quy định pháp luật với thực tiễn điều hành. Mọi thông tin, ý kiến liên quan dự án luật cuối cùng phải được tập trung tại một đầu mối để thống nhất xử lý. Không phải không có lý khi từng có ý kiến đề nghị thành lập một bộ phận chuyên trách thăm dò, tập hợp, phân tích dư luận và lấy ý kiến nhân dân thuộc Văn phòng Quốc hội.
Chỉ có như thế, dự án luật rất khó nhưng lại hết sức quan trọng này mới đáp ứng được đòi hỏi của thực tiễn, tạo được sự đồng thuận cao trong nhân dân. Việc lấy ý kiến được tổ chức nghiêm túc còn tạo được niềm tin của người dân bởi ý kiến của họ được tôn trọng, qua đó, củng cố thêm niềm tin vào một nhà nước thật sự "của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân".
