Audiobook - Sự bùng nổ một định dạng sách mới

Chúng ta sẽ không cần phải mất nhiều thời gian để giải thích audiobook là gì mà chỉ cần nói một cách ngắn gọn “audiobook là một thuật ngữ tiếng Anh dùng để nói về loại hình sách dùng để nghe”. Và như thế nó khác hoàn toàn với khái niệm truyền thống vốn được biết đến của sách “sách dùng để đọc”. Không chỉ thế, hình thức của loại hình sách mới này cũng rất khác. Một cuốn sách truyền thống phải bao gồm khái niệm về vật liệu lưu trữ (đá, gỗ, da động vật, vải, giấy… hay bất cứ vật liệu nào cho phép viết chữ lên đó), trong khi audiobook có thể tồn tại ở dạng phi vật chất, người sử dụng chỉ cần sử dụng các phương tiện kết nối (điện thoại thông minh, máy tính, đồng hồ kết nối… không dùng cho duy nhất mục đích đọc, nghe). Thậm chí có người còn đẩy suy nghĩ xa hơn về tính sở hữu. Nếu như trước kia để có thể sở hữu một thư viện sách truyền thống thì cần phải có một không gian rộng với những chiếc giá sách vững chắc thì ngày nay trong điều kiện tấc đất tấc vàng và sự lên ngôi của phong cách sống tối giản, để sở hữu những audiobook, chúng ta không cần phải dành ra một khoảng không bất kỳ nào dù là nhỏ nhất. Với audiobook, chúng ta có thể sở hữu tri thức với giá thành rẻ nhất, gọn nhất và tiện lợi nhất.

Chính sự thay đổi mạnh mẽ có tính cách mạng: Tiện, gọn và rẻ đã mang đến cho audiobook những lợi thế mà sách truyền thống không thể cạnh tranh. Bằng chứng là audiobook hiện đang là một lĩnh vực xuất bản bùng nổ trên khắp toàn cầu. Năm này qua năm khác, con số thính - độc giả (người sử dụng audiobook) cứ thế tăng lên theo chiều thẳng đứng kéo cùng với nó số lượng đầu sách xuất bản cũng như con số thương mại tăng theo.

Bùng nổ loại hình sách mới

Năm 2023, thị trường audiobook toàn cầu mang về một khoản doanh thu trị giá khoảng 3,5 tỷ USD, một con số thương mại không nhỏ. Ở điểm này chúng ta cần phải nhấn mạnh một đặc điểm: Giá thành của một audiobook không đắt bằng giá một cuốn sách in, thậm chí rất nhiều sách miễn phí. Ngoài ra số lượng sách bị tải một cách bất hợp pháp là không nhỏ. Tuy nhiên mặc cho những bất lợi này, con số thương mại của audiobook đủ để chứng tỏ cho chúng ta thấy audiobook đang được độc giả đón nhận một cách nồng nhiệt.

Chúng ta có thể kể ra đây một thí dụ tiêu biểu, thị trường audiobook tại nước Pháp.

Nước Pháp vốn có con số thương mại xuất bản lớn với doanh thu là 2.945 triệu euro trong năm 2023 (tổng hợp tất cả các loại hình sách), trong đó 3% trong số này là con số thương mại của audiobook.

Khắp nơi trên thế giới audiobook cũng gặt hái được sự thành công ngoài tưởng tượng. Năm 2021, thị trường audiobook tại Mỹ đã tăng trưởng 25%. Trên thực tế, theo như nguồn nghiên cứu hàng năm từ Hiệp hội các nhà xuất bản âm thanh - APA, đại diện cho 28 công ty lớn nhất trong ngành của Mỹ thì đây là năm thứ 10 liên tiếp thị trường này đạt mức tăng trưởng hai con số.

Chỉ bấy nhiêu thôi cũng đủ chứng minh cho chúng ta thấy audiobook đang là một thị trường tiềm năng đáng để khai thác.

Audiobook, một thí dụ tại Pháp

Giải thích cho hiện tượng bùng nổ này trên thị trường nước Pháp, Médiamétrie đưa ra những yếu tố sau:

Lý do đầu tiên liên quan đến thiết bị công nghệ. Việc đại trà dân chúng sở hữu thiết bị này đã hỗ trợ rất nhiều cho việc tiếp cận audiobook, ngay cả đối với những người không quen thuộc với thế giới kỹ thuật số (người cao tuổi, người khuyết tật…). Các nhà xuất bản (NXB) đã tận dụng cơ hội này và đã thành công trong việc liên kết giữa ngành xuất bản với các dịch vụ truyền thanh và truyền hình dưới hình thức đăng ký trả tiền dịch vụ. Một thí dụ mới đây chính là sự hợp tác với Spotify, công ty số một thế giới về phát nhạc trực tuyến, cung cấp cho 7 triệu người Pháp đăng ký sử dụng ứng dụng này 12 giờ nghe sách mỗi tháng. Không mất thêm phí, người sử dụng Spotify Pháp có quyền truy cập 15 nghìn cuốn sách bằng tiếng Pháp và hơn 200 nghìn bằng tiếng Anh, một tiện ích mà chẳng ai từ chối.

Lý do thứ hai chính là việc đầu tư ngày càng hiệu quả của các NXB cho phép đáp ứng được nhu cầu đọc đa dạng của độc giả. Cho đến những năm gần đây, các NXB mới chỉ chú trọng phát triển audiobook dành cho các tác phẩm kinh điển đặc biệt là dòng văn học cổ điển và các tác phẩm đoạt giải (Nobel, Goncourt, Médicis, Renaudot, Femina…), dù đây là dòng văn học chất lượng nhưng lại quá hàn lâm đối với số đông độc giả coi việc đọc là một nhu cầu giải trí trước nhất. Trước câu hỏi lớn này, các NXB đã kịp thời chuyển mình để thích ứng nhu cầu đọc giải trí, đa dạng hóa các loại hình sách nhằm đáp ứng mọi sở thích của thính - độc giả. Một trong những thể loại sách thu hút được số lượng thính - độc giả nhiều nhất trong các thể loại này chính là sách trẻ (đủ mọi thể loại), tiểu thuyết trinh thám, sách khoa học thường thức.

Cuối cùng, nguyên nhân của sự bùng nổ này là do sự thay đổi trong mô hình tiêu dùng. Sự ra mắt của ứng dụng livres audio và e-livres của hãng đường sắt quốc gia Pháp SNCF vào năm 2015 đã giúp định dạng sách mới này được nhiều người biết đến: “Cho dù chuyến đi của bạn kéo dài 15, 30, 45 phút hay 1 giờ, bạn chắc chắn sẽ tìm được cuốn sách phù hợp”, đây chính là lời hứa của SNCF. Chỉ cần hành khách chỉ rõ thời gian của hành trình rồi tải ứng dụng, hành khách sẽ có được đề xuất về những cuốn sách có thời lượng phù hợp với chuyến đi. Bằng cách tự định vị địa lý, họ cũng có thể tiếp cận các tác phẩm (văn học, khoa học, di sản văn hóa, sách hướng dẫn du lịch…) về khu vực mà họ chọn lựa. Hành khách cũng có thể lựa chọn tùy theo nhu cầu giải trí các tác phẩm hài hước, kinh dị, truyện ngôn tình...

Ở Việt Nam…

Thị trường audiobook tại Việt Nam cũng rất nhanh nắm bắt được thị hiếu nghe đọc mới này. Thời gian qua, nếu quan sát kỹ, ngoài các nền tảng kết nối như Sportify, YouTube, Facebook… hay các trang điện tử cho phép nghe các podcast (một thuật ngữ định danh những tệp âm thanh kỹ thuật số được đăng tải trên internet, với đa dạng chủ đề như âm nhạc, sách nói, phỏng vấn người nổi tiếng, ký sự hoặc các dạng tin tức thời sự…), một số NXB đã bắt đầu sản xuất audiobook như một sản phẩm sách bán. Ngay từ năm 2010, NXB Âm nhạc đã bắt tay cùng công ty sách Phương Nam (Phương Nam Book) cho ra đời những ấn phẩm audiobook đầu tiên với “Cánh rừng bất tận” của Nguyễn Ngọc Tư, “Tâm hồn cao thượng” của Edmondo de Amicis người Ý, “Thay đổi trái tim” của nhiều tác giả… tất cả các ấn phẩm này ngay từ đầu đã thể hiện mong muốn được đa dạng hóa các tác phẩm văn học đáp ứng thị hiếu độc - thính giả. Từ bấy đến nay, ngoài Phương Nam book, các NXB, nhà sách như Kim Đồng, Thái Hà, Sbooks… cũng đã xuất bản định dạng sách mới này. Có thể nói đây chính là cơ hội thương mại lớn dành cho các NXB biết tìm kiếm cơ hội để phát triển thị trường xuất bản.

Sau cùng, để kết thúc bài viết này, chúng ta đều thấy rất nhiều thính - độc giả đã chọn dùng audiobook với một lý do đơn giản mang tính “tiện lợi”. Audiobook cho phép họ được nghe đọc ở bất cứ đâu dù đang nấu cơm hay ngay cả khi đang đứng dưới vòi hoa sen, điều mà sách truyền thống không cho phép họ thực hiện. Và vì thế, audiobook chính là “định dạng” mới của sách đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy khả năng tiếp cận văn học mọi nơi, mọi lúc đồng thời với việc đa dạng hóa phương thức “tiêu thụ” các tác phẩm văn học.