Trợ lực các doanh nghiệp tiên phong với cuộc chơi mới

Những doanh nghiệp không đủ khả năng thích ứng và không thực hiện được các tiêu chuẩn xanh sẽ phải đối mặt với nhiều khó khăn, tăng dần mất lợi thế cạnh tranh và cuối cùng có thể bị loại khỏi thị trường xuất khẩu, nơi yêu cầu về phát triển xanh và bền vững ngày càng cao.

Con số báo động

Tại Việt Nam, động lực thúc đẩy chuyển đổi xanh ngày càng trở nên mạnh mẽ với sự hỗ trợ từ Chính phủ và các quy định quốc tế. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, nhiều doanh nghiệp Việt Nam vẫn chưa sẵn sàng. Một con số đáng báo động là có tới 64% số doanh nghiệp chưa chuẩn bị bất kỳ kế hoạch hay hành động nào cho quá trình chuyển đổi xanh.

Báo cáo “Mức độ sẵn sàng và khó khăn của doanh nghiệp trong chuyển đổi xanh” được Ban Nghiên cứu phát triển kinh tế tư nhân (Ban IV thuộc Hội đồng Tư vấn cách thủ tục hành chính của Thủ tướng Chính phủ) công bố vào cuối tháng 9 cho biết, có ba khó khăn lớn nhất mà doanh nghiệp Việt Nam phải đối mặt trong quá trình chuyển đổi xanh là: Nguồn vốn, nhân sự có chuyên môn kỹ thuật và các giải pháp kỹ thuật để thực hiện quá trình chuyển đổi này.

Những khó khăn này cho thấy sự cần thiết của các giải pháp quyết định và đồng bộ từ nhiều hướng thúc đẩy doanh nghiệp Việt Nam tự động hơn trong việc xâm nhập và cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Báo cáo trên được xây dựng trên cơ sở khảo sát hơn 2.700 doanh nghiệp, kết hợp với các buổi thảo luận bàn tròn với sự tham gia của lãnh đạo gần 50 hiệp hội ngành nghề cùng doanh nghiệp đứng đầu các chuỗi sản xuất, kinh doanh trong nước, khảo sát thực địa tại một số nhà máy, tham vấn các tổ chức quốc tế, chuyên gia trong và ngoài nước.

Hơn 50% số doanh nghiệp tham gia khảo sát cho rằng, chuyển đổi xanh chưa thật sự cấp bách, với 5,1% đánh giá là “Rất không cần thiết”, 12,3% cho là “Không cần thiết” và 33,9% cho là “Bình thường”. Đáng lưu ý, 64% số doanh nghiệp tham gia khảo sát chưa có sự chuẩn bị nào cho quá trình chuyển đổi xanh, dù thời điểm chuyển tiếp của nhiều chính sách tại các thị trường lớn sắp trôi qua.

Theo báo cáo mới nhất từ ​​Tổng cục Hải quan, trong nửa đầu tháng 9/2024 (từ ngày 1 đến 15), tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nước đạt 14 tỷ USD, giảm 6,73 tỷ USD so với nửa cuối tháng 8/2024. Những nhóm hàng xuất khẩu chủ lực đã tăng trưởng cao từ đầu năm nhưng lại giảm dần trong thời gian này. Cụ thể, xuất khẩu máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện chỉ đạt 2,57 tỷ USD; máy móc, thiết bị, dụng cụ và phụ tùng gần 2,2 tỷ USD; điện thoại và linh kiện gần 1,9 tỷ USD; dệt may đạt 1,21 tỷ USD...

Trong tháng 8/2024, xuất khẩu giày da đã tăng trưởng hơn 10%, cho thấy nhiều thị trường đang được phục hồi. Với đà phục hồi như hiện nay, ngành da giày dự kiến sẽ đạt khoảng 27 tỷ USD trong năm 2024. Bà Phan Thị Thanh Xuân, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Da giày - Túi xách Việt Nam cho biết, trong 8 tháng đầu năm 2024, xuất khẩu da giày đã tăng trưởng với tỷ lệ hơn 10%. Nhiều thị trường đang phục hồi tốt, nhưng bà cũng nhấn mạnh rằng, việc đáp ứng các tiêu chuẩn xanh là một quá trình dài hạn. Các doanh nghiệp đều nhận thức rõ rằng, nếu không thay đổi thì sẽ không còn đơn hàng.

Cũng theo Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Da giày - Túi xách Việt Nam, các doanh nghiệp vẫn duy trì và phát triển được đến thời điểm này là những đơn vị đã ứng dụng chuyển đổi xanh. Ngược lại, các doanh nghiệp không thể thích ứng thì sẽ dần bị loại khỏi thị trường.

Thực tế cho thấy, chuyển đổi xanh hiện nay đang diễn ra như một “cuộc đua” toàn cầu. Nhiều quốc gia lớn không ngừng đầu tư cùng nhiều khuôn khổ pháp lý lẫn thực tiễn để thúc đẩy quá trình chuyển đổi này. Tại Việt Nam, các thị trường lớn đang tích cực thực hiện các cam kết về Net-Zero, ban hành nhiều chính sách mới và những chính sách dự kiến ban hành khác đều hướng tới tạo dựng hàng rào kỹ thuật cho sự phát triển bền vững và giảm bớt khí thải nhà kính. Mặc dù Chính phủ Việt Nam đã có những cam kết mạnh mẽ và ghi dấu ấn trên trường quốc tế, nhưng khả năng sẵn sàng của doanh nghiệp trong nước vẫn chưa đạt được yêu cầu cao.

Báo cáo của Ban IV cũng chỉ ra rằng, với các diễn biến chính sách từ các thị trường lớn như châu Âu, Mỹ và nội luật hóa ở Việt Nam, việc các doanh nghiệp dường như chưa chuẩn bị gì sẽ tạo ra những sức ép rất lớn trong tương lai khi các quy định hết thời gian chuyển tiếp và chuyển sang giai đoạn bắt buộc tuân thủ.

Kết quả khảo sát còn cho thấy, các doanh nghiệp đang phải đối mặt với nhiều khó khăn trong quá trình chuyển đổi xanh, bao gồm thông tin, nguồn vốn và thiếu nhân lực có chuyên môn. Hơn nữa, chuyển đổi xanh yêu cầu về vốn lớn đối với Việt Nam.

Khó khăn lớn nhất là nguồn vốn

Theo ước tính của Ngân hàng Thế giới năm 2022, Việt Nam cần thêm 368 tỷ USD để xây dựng khả năng chống chịu và giảm phát khí thải nhà kính trong giai đoạn 2022-2040. Trong đó thích ứng chiếm 4,7% GDP mỗi năm và khử carbon chiếm 2,1%.

Nguồn tài chính đến từ khu vực tư nhân chiếm gần 50% với 184 tỷ USD, các nguồn từ khu vực công là 130 tỷ USD, cùng với đó là nguồn tài chính hỗ trợ từ bên ngoài.

Nguồn vốn được đánh giá là khó khăn lớn nhất mà doanh nghiệp phải đối mặt trong quá trình giảm phát thải và chuyển đổi xanh. Theo khảo sát, 50% số doanh nghiệp cho biết, họ gặp khó khăn về vốn, trong khi chỉ 5,9% cho rằng, không có vấn đề gì liên quan đến tài chính.

Đây là một vấn đề cần được chú ý đặc biệt, vì mặc dù doanh nghiệp rất cần vốn để thực hiện giảm phát thải và chuyển đổi xanh, cố gắng nắm bắt cơ hội, nhưng lĩnh vực tài chính xanh vẫn chưa phát triển tương xứng. Sau hơn 10 năm triển khai tại Việt Nam, quy mô tài chính xanh vẫn còn nhỏ; tín dụng xanh chỉ chiếm 4,5% tổng dư nợ (theo số liệu từ Ngân hàng Nhà nước Việt Nam tính đến cuối năm 2023) và số lượng trái phiếu xanh còn rất ít.

Tín dụng xanh hiện chủ yếu tập trung vào các lĩnh vực năng lượng tái tạo và năng lượng sạch (gần 45%) và nông nghiệp xanh (gần 30%). Tuy nhiên, việc phát triển khai thác tín dụng xanh vẫn gặp nhiều khó khăn, bao gồm cả việc thiếu khung pháp lý và chính sách tổng thể. Ngoài ra, các tổ chức tín dụng thường huy động vốn ngắn và trung hạn, trong khi các nguồn vốn cho vay của các tổ chức tín dụng thường là vốn huy động ngắn, trung hạn và bên vay đòi hỏi lãi suất ưu đãi.

Dựa trên các chính sách hiện hành, kinh nghiệm quốc tế và thực trạng của doanh nghiệp, Ban VI cho rằng, Việt Nam cần ngay lập tức có những hành động để đáp ứng yêu cầu và xu hướng từ các thị trường và đối tác thương mại chính. Chính phủ cần hoàn thiện các thể chế, chính sách để hỗ trợ doanh nghiệp trong công cuộc chuyển đổi xanh. Điều này bao gồm cả việc rà soát các chính sách và quy định pháp lý hiện có để phù hợp với xu hướng chuyển đổi xanh.

Ngoài ra, cần sớm ban hành các tiêu chuẩn phân loại xanh, danh mục dự án xanh, cùng với quy định về tín dụng và trái phiếu xanh. Các thiết kế về dòng vốn trung và dài hạn cũng cần được thực hiện nhanh chóng nhằm giúp doanh nghiệp tiếp cận một cách dễ dàng.