Liên kết vùng, động lực để Đông Nam Bộ bứt phá

Trong tiến trình đó, liên kết vùng không chỉ là lựa chọn mà trở thành chìa khóa mang tính quyết định để phát huy sức mạnh tổng hợp, tạo dư địa phát triển mới, trong đó Thành phố Hồ Chí Minh tiếp tục giữ vai trò hạt nhân dẫn dắt.

Đầu tàu kinh tế và những thách thức mới

Đông Nam Bộ là vùng kinh tế phát triển năng động bậc nhất cả nước, có tốc độ tăng trưởng cao, đóng góp lớn cho ngân sách nhà nước và đi đầu trong công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập quốc tế. Với hạt nhân là Thành phố Hồ Chí Minh, vùng đã hình thành hệ sinh thái kinh tế đa dạng, từ tài chính, thương mại, logistics, công nghiệp chế biến chế tạo đến khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Sau quá trình sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh theo nghị quyết của Quốc hội, không gian phát triển của vùng Đông Nam Bộ được tái cấu trúc theo hướng tinh gọn, tạo tiền đề cho liên kết thực chất hơn. Việc hợp nhất địa giới không chỉ mở rộng quy mô dân số và diện tích mà còn tạo cơ hội điều phối thống nhất về quy hoạch, hạ tầng và phân bổ nguồn lực.

Vùng Đông Nam Bộ sau sắp xếp đơn vị hành chính

Tuy nhiên, bên cạnh những cơ hội lớn, Đông Nam Bộ cũng đang đối diện nhiều thách thức mang tính cấu trúc. Không gian phát triển chưa được phân bổ tối ưu, hạ tầng giao thông quá tải, liên kết vùng còn lỏng lẻo, trong khi áp lực môi trường và biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng. Tốc độ đô thị hóa nhanh đặt ra yêu cầu cấp thiết về nâng cao chất lượng sống của người dân, hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển xã hội.

Dù đã có nhiều nỗ lực, liên kết giữa các địa phương trong vùng vẫn chưa chặt chẽ, chưa khai thác hết tiềm năng về hạ tầng, chuỗi cung ứng, khoa học công nghệ và nguồn nhân lực. Khoảng trống này ảnh hưởng trực tiếp sức cạnh tranh tổng thể của toàn vùng Đông Nam Bộ.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Vũ Tuấn Hưng, Viện trưởng Viện Khoa học xã hội vùng Nam Bộ

Định hướng không gian phát triển

Trong chiến lược phát triển đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, Đông Nam Bộ được xác định là vùng động lực tăng trưởng hàng đầu của cả nước. Để thực hiện mục tiêu này, việc điều chỉnh không gian phát triển vùng theo hướng liên kết, bổ trợ lẫn nhau giữa các địa phương có ý nghĩa then chốt.

Thành phố Hồ Chí Minh tiếp tục giữ vai trò trung tâm dịch vụ tài chính, thương mại, logistics, khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo tầm khu vực. Tuy nhiên, để giảm áp lực quá tải và tạo sự phát triển cân bằng, vùng cần hình thành các cực tăng trưởng mới, phân bổ lại không gian đô thị, công nghiệp và dịch vụ.

Các chuyên gia đề xuất tái cấu trúc Đông Nam Bộ thành ba tiểu vùng phát triển, vừa gắn kết chặt chẽ với Thành phố Hồ Chí Minh, vừa phát huy lợi thế riêng của từng khu vực.

Tiểu vùng trung tâm bao gồm Thành phố Hồ Chí Minh và khu vực phụ cận trực tiếp của tỉnh Đồng Nai. Đây là khu vực đô thị hóa cao, tập trung đông dân cư, doanh nghiệp và các trung tâm đổi mới sáng tạo. Định hướng phát triển tiểu vùng trung tâm thành đại đô thị thông minh, hiện đại, có năng lực cạnh tranh quốc tế, trong đó Thành phố Hồ Chí Minh giữ vai trò hạt nhân dẫn dắt.

Tiểu vùng ven biển gồm khu vực Cần Giờ của Thành phố Hồ Chí Minh và không gian ven biển phía đông. Tiểu vùng này có lợi thế nổi trội về kinh tế biển, cảng nước sâu, logistics và du lịch biển. Định hướng phát triển thành trung tâm kinh tế biển của Đông Nam Bộ, gắn kết chặt chẽ với tiểu vùng trung tâm thông qua các trục hạ tầng hiện đại.

Tiểu vùng phía bắc bao gồm các đô thị và khu công nghiệp của tỉnh Đồng Nai và tỉnh Tây Ninh. Đây là khu vực cửa ngõ kết nối với Tây Nguyên và Campuchia, có quỹ đất lớn để phát triển công nghiệp, năng lượng tái tạo và logistics trung chuyển. Việc hình thành cực tăng trưởng phía bắc sẽ giảm áp lực cho khu vực trung tâm, đồng thời mở rộng không gian phát triển cho toàn vùng.

Chiến lược phát triển không gian đô thị của Thành phố Hồ Chí Minh cần tập trung vào đổi mới sáng tạo, kinh tế tri thức và công nghệ cao, đồng thời tăng cường kết nối vùng, bảo tồn hệ sinh thái và chủ động thích ứng biến đổi khí hậu.

Giáo sư Nguyễn Trọng Hoài, Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh

Một trong những điểm nghẽn lớn nhất của Đông Nam Bộ hiện nay là hạ tầng giao thông và logistics chưa theo kịp tốc độ phát triển. Việc đầu tư các dự án mang tính liên vùng như đường vành đai, cao tốc, hệ thống logistics và kết nối cảng biển cần được đặt trong tổng thể quy hoạch chung của vùng.

Thành phố Hồ Chí Minh với vai trò trung tâm cần chủ động dẫn dắt, điều phối các dự án hạ tầng liên vùng, không chỉ phục vụ phát triển nội đô mà còn tạo động lực lan tỏa cho Đồng Nai và Tây Ninh. Hạ tầng giao thông công cộng, logistics thông minh và kết nối cảng biển là những trụ cột quan trọng giúp nâng cao năng lực cạnh tranh của toàn vùng.

Thể chế liên kết, điểm then chốt cho phát triển bền vững

Thực tiễn cho thấy, hạn chế lớn nhất của Đông Nam Bộ không nằm ở tiềm năng hay nguồn lực, mà ở cơ chế điều phối và liên kết vùng chưa đủ mạnh. Việc sắp xếp lại đơn vị hành chính mở ra cơ hội lớn để thiết lập một thể chế liên kết mới, hiệu quả hơn, nhưng cũng đặt ra yêu cầu đổi mới tư duy quản lý.

Trong bối cảnh đó, cần hoàn thiện khung pháp lý cho liên kết vùng theo hướng có tính ràng buộc, xác định rõ thẩm quyền và trách nhiệm của các chủ thể tham gia. Hội đồng Điều phối vùng Đông Nam Bộ cần được kiện toàn với bộ phận thường trực chuyên trách, có thực quyền trong thẩm định, giám sát và điều phối các dự án liên vùng.

Liên kết vùng phải được xem là thành tố bắt buộc trong phát triển Đông Nam Bộ. Thành phố Hồ Chí Minh cần đóng vai trò trung tâm điều phối, dẫn dắt, kết nối chặt chẽ với các địa phương trong vùng và với Đồng bằng sông Cửu Long, Tây Nguyên.

Tiến sĩ Hoàng Văn Tú, Học viện Cán bộ Thành phố Hồ Chí Minh

Song song đó, Đông Nam Bộ cần được lựa chọn để thí điểm các cơ chế mới về tài chính, ngân sách, logistics, thu hút nhân lực chất lượng cao và quản lý tài nguyên liên tỉnh. Đây là điều kiện quan trọng để vùng duy trì lợi thế cạnh tranh và thu hút các dòng đầu tư chiến lược trong giai đoạn tới.

Tầm nhìn dài hạn và khát vọng vươn tầm khu vực

Theo định hướng đến năm 2045, Đông Nam Bộ phấn đấu trở thành vùng phát triển có tiềm lực kinh tế mạnh, cơ cấu hiện đại, là trung tâm khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, công nghiệp công nghệ cao, logistics và tài chính mang tầm khu vực và quốc tế. Thành phố Hồ Chí Minh tiếp tục là hạt nhân, cực tăng trưởng, nơi hội tụ nhân tài, các tập đoàn kinh tế và định chế tài chính lớn của thế giới.

Vùng Đông Nam Bộ đang đứng trước thời cơ quan trọng để tái định hình mô hình phát triển. Việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh tạo ra không gian phát triển mới, nhưng chỉ có thể phát huy hiệu quả khi đi kèm với liên kết vùng thực chất, thể chế đủ mạnh và hạ tầng đồng bộ.

Trong tiến trình đó, Thành phố Hồ Chí Minh giữ vai trò trung tâm, đầu tàu, không chỉ dẫn dắt tăng trưởng kinh tế mà còn là nơi khởi nguồn của các mô hình liên kết, đổi mới sáng tạo và phát triển bền vững. Khi các địa phương trong vùng hợp lực thành một chỉnh thể thống nhất về quy hoạch, chính sách và hạ tầng, Đông Nam Bộ sẽ tiếp tục khẳng định vị thế vùng động lực hàng đầu, tạo đà lan tỏa cho sự phát triển chung của đất nước trong kỷ nguyên mới.