Giao thông đi trước mở đường
Giao thông là “mạch máu” của nền kinh tế, là yếu tố căn bản để “mở đất, dựng làng” trong lịch sử khai phá vùng đất Chín Rồng. Với Đồng bằng sông Cửu Long, giao thông còn là “long mạch” - nơi khơi thông không gian phát triển, kết nối vùng lõi với vùng biên, từ đồng ruộng tới cửa khẩu, từ bến sông ra biển lớn. Tuy nhiên, đã có một thời dài, giao thông luôn là điểm nghẽn, khiến “cánh đồng lớn” bị chia cắt và những tiềm năng kinh tế chưa bật dậy thành sức mạnh thật sự.
Trong bức tranh giao thông cả nước, Đồng bằng sông Cửu Long từng là “vùng trũng” cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng. Đến năm 2021, toàn vùng mới chỉ có khoảng 91 km đường cao tốc, chiếm chưa đầy 7% tổng chiều dài cao tốc cả nước. Cầu thì ít, sông thì nhiều, quốc lộ nhỏ hẹp, đường sắt vắng bóng, hàng không khiêm tốn. Cùng với biến đổi khí hậu, nước biển dâng, sụt lún nền đất, thì “hạ tầng yếu kém” từng là lời lý giải thường trực mỗi khi nói đến trì trệ phát triển của miền Tây.
Với nhận thức “giao thông đi trước, mở đường phát triển”, thời gian qua, Trung ương và các địa phương đã dành nhiều nguồn lực và quyết tâm chính trị mạnh mẽ, tăng tốc đầu tư phát triển hạ tầng giao thông vùng Đồng bằng sông Cửu Long.
Chỉ trong 5 năm (2021-2025), tổng vốn đầu tư công trung hạn cho giao thông vùng này lên đến hơn 100.000 tỷ đồng, cao gấp 2,6 lần giai đoạn trước. Trung ương Đảng, Quốc hội, Chính phủ thông qua và chỉ đạo triển khai nhiều công trình, dự án giao thông trọng điểm vùng và quốc gia trên địa bàn. Đường cao tốc Trung Lương-Mỹ Thuận và Mỹ Thuận-Cần Thơ nối dài tuyến đường cao tốc đầu tiên của Đồng bằng sông Cửu Long là Thành phố Hồ Chí Minh-Trung Lương, kết nối Cần Thơ-Tây Đô với Thành phố Hồ Chí Minh. Hàng loạt tuyến đường cao tốc mới cũng đã, đang và sẽ tiếp tục được đầu tư như cao tốc Châu Đốc-Cần Thơ-Sóc Trăng, Cần Thơ-Cà Mau, Mỹ An-Cao Lãnh, cầu Mỹ Thuận 2, cầu Đại Ngãi, cầu Rạch Miễu 2, trục ngang Quốc lộ 30-61- Nam Sông Hậu và xa hơn là đường hành lang ven Biển Đông, Biển Tây.
Cao tốc không còn là “giấc mơ” xa vời của người miền Tây. Tính đến giữa năm 2025, Đồng bằng sông Cửu Long đã có gần 400 km đường cao tốc đang khai thác và xây dựng. Những cung đường mới mở và sẽ mở mới như Cần Thơ-Cà Mau, Châu Đốc-Sóc Trăng, nối liền các đô thị trung tâm, kết nối tam giác trọng điểm An Giang-Cần Thơ-Cà Mau và hành lang biên giới Tây Nam, tạo trục phát triển mới bên cạnh trục dọc truyền thống Quốc lộ 1A.
Không gian mới trên bản đồ phát triển
Hạ tầng giao thông còn là công cụ kiến tạo không gian phát triển. Với hàng loạt các tuyến đường cao tốc, cầu vượt sông lớn và đường ven biển, Đồng bằng sông Cửu Long đang tái cấu trúc không gian phát triển theo hướng liên kết vùng-đô thị-cảng biển.
Trục ngang Châu Đốc-Cần Thơ-Sóc Trăng là một thí dụ điển hình. Tuyến đường dài hơn 188 km này kết nối từ biên giới Tây Nam đến cảng Trần Đề - cửa ngõ Biển Đông, đi qua các tỉnh, thành phố quan trọng của miền Tây. Đây là trục phát triển kinh tế chiến lược, kết nối các tiểu vùng Tứ giác Long Xuyên, Tây sông Hậu và bán đảo Cà Mau; đồng thời mở rộng liên kết quốc tế với Campuchia và tiểu vùng sông Mê Công.
Cùng với đó, các tuyến đường ven biển phía đông (Gò Công-Cần Giờ-Gành Hào) và ven biển phía tây (Hà Tiên-Rạch Giá-Cà Mau) đang định hình hành lang biển liên hoàn, khai thác tiềm năng kinh tế biển và tạo thế phòng thủ vững chắc.
Trong lĩnh vực giao thông thủy, hệ thống sông ngòi chằng chịt là lợi thế đặc biệt của miền Tây, cũng đang được quy hoạch, nâng cấp tuyến và hiện đại hóa. Các tuyến hành lang vận tải thủy quốc gia (từ Thành phố Hồ Chí Minh đến Cần Thơ, từ Cần Thơ đến Cà Mau) được cải thiện, góp phần giảm áp lực lên đường bộ, đồng thời phát triển logistics nội vùng bằng đường thủy.
Các “cửa biển” cũng đang mở rộng. Trong nhóm các cảng biển đồng bằng sông Cửu Long, cảng biển Trần Đề được quy hoạch là cảng nước sâu quốc gia, có thể đón tàu lớn từ 50.000-100.000 tấn, giải bài toán chi phí vận tải hàng hóa xuất khẩu mà lâu nay phải trung chuyển qua Cái Mép-Thị Vải hay Thành phố Hồ Chí Minh.
Các “cổng trời” như sân bay Cần Thơ, Phú Quốc, Cà Mau và Rạch Giá được nâng cấp, mở rộng kết nối với các trung tâm kinh tế cả nước. Sân bay quốc tế Phú Quốc đang là sân bay sôi động nhất vùng. Sân bay Cần Thơ đang hướng đến trở thành trung tâm logistics hàng không cho toàn vùng, là đầu mối trung chuyển nông sản, thủy sản, trái cây tươi ra các thị trường Đông Bắc Á và Trung Đông.
Tiếp tục khơi thông “long mạch”
Giao thông là mảng sáng trong bức tranh phát triển vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Bên cạnh thành tựu đáng ghi nhận, giao thông vùng đồng bằng vẫn còn các “nút thắt” cần tháo gỡ. Tình trạng đầu tư dàn trải, thiếu đồng bộ giữa đường bộ và đường thủy, giữa trung ương và địa phương, giữa hạ tầng giao thông và hạ tầng logistics vẫn hiện hữu.
Các tuyến quốc lộ huyết mạch như Quốc lộ 1, Quốc lộ 30, Quốc lộ 61 vẫn thường xuyên quá tải, xuống cấp. Nhiều cầu vượt sông ở đồng bằng là “nút cổ chai” chưa được thay thế, làm chậm nhịp lưu thông. Một số dự án chậm tiến độ, đội vốn, giải phóng mặt bằng kéo dài. Kết nối giữa các tỉnh, giữa đô thị - nông thôn - khu sản xuất chưa thật sự hiệu quả.
Sự phát triển nhanh của hạ tầng cũng đặt ra yêu cầu quản trị mới. Phải tính đến yếu tố biến đổi khí hậu, sụt lún nền đất, thích ứng với nước mặn, nước ngọt; phải bảo vệ môi trường sinh thái, phát triển giao thông bền vững, giảm phát thải carbon. Những rủi ro về thiên tai, an toàn công trình, an toàn giao thông cũng cần được kiểm soát nghiêm ngặt.
Đặc biệt, trong bối cảnh tái cấu trúc đơn vị hành chính, sáp nhập tỉnh, thành phố, thì yêu cầu kết nối nội vùng, liên vùng càng trở nên cấp thiết. Giao thông không chỉ để “đi nhanh hơn”, mà là để “đi cùng nhau”, cần liên kết chặt chẽ hơn nữa giữa Đồng bằng sông Cửu Long với Thành phố Hồ Chí Minh và miền Đông Nam Bộ, tạo nên một cực tăng trưởng mới phía nam. Để đạt mục tiêu đó, cần triển khai ba nhóm giải pháp căn cơ:
Thứ nhất, nâng cao năng lực quy hoạch và quản trị hạ tầng giao thông theo hướng tích hợp-liên vùng-đa phương thức. Không chỉ làm đường, mà phải làm cả hệ sinh thái vận tải, logistics, đô thị hai bên tuyến.
Thứ hai, hoàn thiện thể chế và huy động nguồn lực. Tạo điều kiện cho các hình thức đầu tư công-tư (PPP), tăng phân cấp cho địa phương, khuyến khích phát triển quỹ đất và khu công nghiệp-dịch vụ dọc các trục giao thông.
Thứ ba, phát triển nguồn nhân lực, công nghệ và quản lý vận hành. Giao thông thông minh, hạ tầng xanh, thích ứng biến đổi khí hậu phải trở thành chuẩn mực mới trong xây dựng công trình.
Trong hành trình phát triển của Đồng bằng sông Cửu Long, giao thông luôn đi trước không chỉ là câu chuyện hạ tầng, mà còn là lựa chọn chiến lược để chuyển đổi không gian phát triển, nâng cao năng lực cạnh tranh vùng, bảo đảm an sinh xã hội và bảo vệ vững chắc biên cương Tổ quốc.
Những tuyến cao tốc mới, trục dọc, đường ngang, cầu vượt sông lớn, “cổng trời, cửa biển” mở ra không gian phát triển, khơi thông nguồn lực, tạo ra cơ hội phát triển mới cho đồng bằng. Nhìn lại hành trình 80 năm phát triển đất nước, hơn 50 năm phát triển Đồng bằng sông Cửu Long sau ngày thống nhất, có thể thấy một Đồng bằng sông Cửu Long hiện đại, kết nối phát triển bền vững không còn là giấc mơ xa vời. Hạ tầng giao thông là "chìa khóa" để đồng bằng cất cánh trong giai đoạn mới, thời kỳ của chuyển đổi số, phát triển xanh và hội nhập toàn cầu. Giao thông hôm nay chính là động lực phát triển cho ngày mai.
