Độc đáo nghệ thuật trang trí cây nêu của đồng bào Cơ Tu

Cây nêu - linh hồn của lễ hội truyền thống

Cây nêu thường được dựng lên trong các dịp lễ hội trọng đại như lễ Tạ ơn thần linh (Pơ ríh), lễ Mừng lúa mới (Cha ha roo tamêê), lễ Khai vụ mùa, lễ Dựng làng mới (Pơ rắh đh’đhăng), lễ hội khai năm tạ ơn rừng...

Đặc biệt, lễ Mừng lúa mới thường diễn ra vào tháng Chạp âm lịch là một trong những nghi lễ lớn nhất, kéo dài nhiều ngày đêm, có quy mô toàn làng. Tại đây, bên cây nêu uy nghi, các nghi thức cúng tế trang trọng, những điệu múa hát say đắm, trò chơi dân gian hào hứng và tiệc rượu cần ấm nồng tạo nên một không gian lễ hội đậm đà bản sắc, cuốn hút mọi ánh nhìn.

Ông chia sẻ về ý nghĩa của cây nêu: Trong không gian sống của người Cơ Tu, cây nêu là linh hồn của lễ hội. Từng nét chạm khắc, từng sợi chỉ, từng bông lúa được treo lên cây nêu đều gửi gắm những lời cầu nguyện chân thành của dân làng đến các đấng thần linh. Việc trang trí cây nêu không chỉ đơn thuần là làm đẹp, mà còn là sự gửi gắm những ước nguyện của người Cơ Tu đối với rừng thiêng, với đất mẹ và với những mùa màng bội thu.

Bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc

15/01/2025 02:50

Nghệ thuật trang trí cây nêu là một bức tranh dân gian lưu giữ những câu chuyện văn hóa. Mỗi chi tiết được các nghệ nhân Cơ Tu khéo léo khắc họa đều mang theo những thông điệp ý nghĩa từ cuộc sống như: Đầu chim trĩ trên đỉnh nêu vươn cao, tượng trưng cho sự dẫn đường của thần linh, dẫn lối con người đến những điều tốt lành.

Những dải tua đỏ đan bằng tre rừng mềm mại, biểu trưng cho dòng máu tổ tiên, nhắc nhở về cội nguồn và sự gắn kết cộng đồng. Các họa tiết hình học sắc nét, đối xứng như chim muông, thú rừng, mặt trời rực rỡ, mắt thần linh thiêng, mây gió bồng bềnh… không chỉ tô điểm cho cây nêu, còn thể hiện mối liên kết chặt chẽ, hài hòa giữa con người và vũ trụ.

Chất liệu làm nên cây nêu cũng được lựa chọn kỹ lưỡng từ núi rừng. Thân tre lồ ô hoặc tre mét già, thẳng tắp, đốt dài đều tăm tắp, sau khi róc vỏ và phơi nắng để tăng độ bền, sẽ được điêu khắc thủ công bằng đôi bàn tay của nghệ nhân, chỉ với những con dao rựa và dao nhỏ.

Màu sắc trang trí cũng hoàn toàn lấy từ thiên nhiên, mang theo ý nghĩa như: Màu đỏ từ vỏ cây rừng: biểu tượng của sinh lực dồi dào, sức sống mãnh liệt. Màu đen từ than củi: tượng trưng cho sự linh thiêng, huyền bí. Màu trắng từ đất sét: biểu hiện của sự tinh khiết, trong sáng. Màu vàng-nâu từ đất đỏ bazan và vỏ cây mục: hàm ý về sự phồn thịnh, ấm no, sung túc.

Cây nêu - "Trụ cột tâm linh" của cộng đồng

Không chỉ là một vật phẩm trong nghi lễ, cây nêu là biểu tượng tín ngưỡng của cả cộng đồng. Nêu được dựng ở trung tâm sân làng, nơi có nhà Gươl uy nghiêm, bếp lửa lớn ấm cúng, tiếng chiêng trống vang vọng, chiếu rượu cần mời gọi và bãi đất rộng lớn diễn ra vũ điệu Tung tung da dá, cây nêu trở thành trái tim, là trung tâm kết nối con người với tổ tiên và vũ trụ.

Thời khắc cây nêu được dựng lên cũng là dấu hiệu khai mở lễ hội, đánh dấu sự hiện diện linh thiêng của thần linh và khởi đầu cho những ngày lễ trọng đại, hân hoan. Sau lễ hội, cây nêu thường được giữ lại như một biểu tượng thiêng liêng, mang ý nghĩa các đấng thần linh vẫn còn ở lại để phù trợ, che chở cho dân làng.

Tại “Ngôi nhà chung” của 54 dân tộc Việt Nam ở Đồng Mô (Sơn Tây, Hà Nội), cây nêu của người Cơ Tu thường xuyên hiện diện trong các sự kiện văn hóa lớn. Những vũ điệu Tung tung da dá uyển chuyển, dẻo dai, lễ cúng thần rừng trang trọng, những màn trình diễn chiêng vang vọng quanh cây nêu… không chỉ mang âm vang đại ngàn mà còn là những nhịp cầu diệu kỳ, đưa văn hóa Cơ Tu đến gần hơn với công chúng và bạn bè quốc tế. Những trải nghiệm sống động ấy góp phần thắp lên tình yêu và niềm tự hào về di sản văn hóa dân tộc trong lòng thế hệ trẻ.

Ngày nay, nghệ thuật trang trí cây nêu vẫn luôn hiện diện rực rỡ trong đời sống lễ hội của đồng bào Cơ Tu tại các huyện Nam Giang, Tây Giang, Đông Giang (Quảng Nam). Không chỉ mang ý nghĩa tín ngưỡng sâu sắc, cây nêu còn là một biểu tượng văn hóa đặc trưng, thể hiện niềm tự hào mãnh liệt của cộng đồng và làm giàu thêm kho tàng di sản văn hóa quý báu của Việt Nam.

Lan tỏa bản sắc văn hóa dân tộc

Trong dòng chảy văn hóa dân tộc, những giá trị truyền thống như nghệ thuật trang trí cây nêu của người Cơ Tu minh chứng sống động cho bản sắc văn hóa truyền thống trong sáng. Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII đã khẳng định vai trò tối quan trọng của văn hóa như nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực cho sự phát triển bền vững của đất nước. Trong đó, nền văn hóa Việt Nam được xác định là thống nhất mà đa dạng- thống nhất ở lý tưởng, mục tiêu, cội nguồn dân tộc; đa dạng trong sắc màu văn hóa rực rỡ của 54 dân tộc anh em.

Cùng 53 dân tộc anh em khác, dân tộc Cơ Tu đã và đang cùng nhau xây dựng một nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc, nơi mỗi sắc màu văn hóa dân tộc không chỉ được giữ gìn, lan tỏa, phát huy mà còn bổ sung, làm phong phú và sâu sắc thêm bản sắc chung của cả dân tộc Việt Nam.

Việc bảo tồn và lan tỏa những giá trị truyền thống-cây nêu của người Cơ Tu không chỉ là gìn giữ một phần hồn cốt của dân tộc Cơ Tu, tỉnh Quảng Nam, còn là một đóng góp vào việc xây dựng một nền văn hóa Việt Nam đậm đà bản sắc, giàu tinh thần nhân văn, và bền vững cùng thời gian.