Bối cảnh này đòi hỏi Thành phố Hồ Chí Minh phải đẩy mạnh đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, nhất là các ngành công nghiệp mới nổi để phục vụ phát triển kinh tế-xã hội trong giai đoạn mới.
Theo nhận định của các chuyên gia, nguồn nhân lực của Việt Nam nói chung và Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng phần lớn đã đáp ứng được nhu cầu cơ bản của doanh nghiệp. Tuy nhiên, hiện nay thị trường lao động đang đối mặt tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng nguồn nhân lực chất lượng cao cho các ngành công nghiệp lõi, nhân lực chuyển đổi số, trí tuệ nhân tạo (AI)... Đồng thời, kỹ năng lao động của Việt Nam vẫn còn hạn chế, nhất là những kỹ năng mềm, kỹ năng chuyên môn sâu để đáp ứng cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và xu thế phát triển chung.
Tiến sĩ Vũ Thị Mai Oanh, Hội Khoa học phát triển nguồn nhân lực, nhân tài Việt Nam-Thành phố Hồ Chí Minh cho biết: Nhiều năm qua, thành phố là địa chỉ tin cậy của các tỉnh, thành phố phía nam cũng như của cả nước trong việc đào tạo nhân lực trình độ cao. Tuy nhiên, để đáp ứng yêu cầu thực tiễn, chất lượng nguồn nhân lực, cũng như công tác đào tạo còn nhiều điều đáng bàn, còn nhiều khó khăn, trở ngại phải tiếp tục tìm kiếm giải pháp để tháo gỡ. Cụ thể, số lượng các chương trình liên kết trong đào tạo còn triển khai khá ít, hạn chế, chưa tương xứng với tiềm lực phát triển của các trường đại học. Đội ngũ nhân lực chất lượng cao thời gian gần đây tuy tăng lên đáng kể, nhưng chưa đáp ứng yêu cầu phát triển các ngành công nghệ hiện đại của thành phố và khu vực kinh tế trọng điểm phía nam; thiếu cán bộ đầu đàn trong lĩnh vực công nghệ cao, công nghệ số, AI…
Chuyên gia cho rằng, có năm kỹ năng cần thiết của người lao động trong kỷ nguyên công nghiệp 4.0 gồm: Tư duy sáng tạo; tư duy phân tích; năng lực công nghệ; trí tò mò và học tập suốt đời; khả năng hồi phục, linh động và nhanh nhẹn. Tuy nhiên, trong thời đại số hóa, nhất là với sự phát triển ấn tượng của trí tuệ nhân tạo, trong tương lai kỹ năng vận dụng AI và dữ liệu lớn (Big data) có thể sẽ là một trong các kỹ năng quan trọng. Mặc dù vậy, tại Việt Nam, tỷ lệ lao động có kỹ năng cao vẫn còn thấp so với các quốc gia trong khu vực.
Ngay cả Thành phố Hồ Chí Minh, nơi được xem là trung tâm kinh tế lớn nhất của cả nước, tình trạng thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao cũng đang ngày càng nghiêm trọng. Các ngành công nghiệp công nghệ cao, tài chính-ngân hàng và sản xuất chế tạo… là những lĩnh vực bị thiếu hụt nhân sự nghiêm trọng nhất. Điều này đặt ra cho đào tạo bậc đại học của Việt Nam nói chung và Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng sứ mệnh đặc biệt quan trọng, mang tính chiến lược là đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, vươn tầm thế giới, đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh, bền vững của đất nước.
Với vai trò là trung tâm kinh tế, văn hóa, giáo dục, khoa học và công nghệ hàng đầu cả nước, Thành phố Hồ Chí Minh đã và đang nỗ lực phấn đấu trở thành trung tâm quốc tế về giáo dục. Nghị quyết số 31-NQ/TW ngày 30/12/2022 của Bộ Chính trị về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thành phố Hồ Chí Minh đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, đặt ra nhiệm vụ và giải pháp: Đầu tư phát triển nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao đáp ứng nhu cầu thị trường lao động, đạt trình độ quốc tế ở các lĩnh vực ưu tiên. Triển khai nhiệm vụ này, Thành phố Hồ Chí Minh đẩy mạnh phối hợp với các trường đại học trên địa bàn thành phố xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao.
Cụ thể, thành phố phối hợp với Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh thực hiện chương trình đào tạo và phát triển tài năng theo hướng tiếp cận STEM (khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học); phát triển nguồn nhân lực nghiên cứu khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo; phối hợp triển khai chương trình đào tạo trong các lĩnh vực mũi nhọn: AI, vi mạch, công nghệ xanh… Thành phố cũng phối hợp với Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh phát triển các trung tâm xuất sắc (CoE) tiến tới làm chủ một số công nghệ và phát triển một số sản phẩm chiến lược như: Trung tâm CoE ứng dụng AI phục vụ đổi mới sáng tạo; Trung tâm CoE vi mạch bán dẫn; Trung tâm CoE công nghệ sinh học và y sinh tiên tiến; Trung tâm CoE công nghệ và tính toán lượng tử; Trung tâm CoE kinh tế số…
Để phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao đáp ứng yêu cầu đổi mới, theo các chuyên gia, ngành giáo dục thành phố, cũng như các trường đại học cần tiếp tục cải cách toàn diện giáo dục và đào tạo từ mục tiêu, đến nội dung, phương pháp giảng dạy, tổ chức, quản lý để hướng tới một nền giáo dục chuyên nghiệp tương đồng với thế giới. Đồng thời, đầu tư có trọng điểm một số trường nghề đạt chuẩn khu vực và quốc tế trong việc đào tạo nguồn nhân lực. Theo Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Trọng Hoài, Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao phải chuyển dịch từ “đông người” sang “người mạnh”, có nghĩa là đẩy mạnh đào tạo chuyển đổi cho nhóm lao động truyền thống sang ngành có giá trị gia tăng cao như công nghệ thông tin, kỹ thuật số, quản lý chuỗi cung ứng.
Đồng thời, hợp tác với doanh nghiệp để đào tạo tại chỗ, mỗi ngành chọn 10 doanh nghiệp dẫn đầu tham gia mô hình “doanh nghiệp-học viện”. Thiết lập mạng lưới đào tạo vùng gồm các cơ sở giáo dục đại học, cao đẳng, trung cấp nghề để mở lớp vệ tinh đào tạo tại chỗ, linh hoạt về hình thức học (offline, online, thực hành tại doanh nghiệp). Tổ chức hiệu quả và thực chất các diễn đàn liên kết ba bên giữa chính quyền-doanh nghiệp-cơ sở đào tạo theo định kỳ, nhằm cập nhật nhu cầu lao động, điều chỉnh chương trình đào tạo và đẩy mạnh kết nối thực tập, tuyển dụng.
