Chấp nhận rủi ro, khuyến khích thử nghiệm
Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo đã thể chế hóa nguyên tắc chấp nhận rủi ro trong hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Theo đó, tổ chức, cá nhân thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu sẽ được miễn trách nhiệm hành chính, dân sự nếu không gian lận, không vi phạm pháp luật và tuân thủ đúng quy trình nghiên cứu. Cách tiếp cận này phù hợp với thông lệ quốc tế, nơi thất bại trong nghiên cứu được nhìn nhận như một phần tất yếu của quá trình sáng tạo tri thức.
Tinh thần “bình thường hóa thất bại” được luật hóa đã góp phần tháo gỡ rào cản tâm lý cho nhà khoa học, tạo điều kiện để các ý tưởng mới, ý tưởng khó, ý tưởng có tính đột phá được mạnh dạn thử nghiệm. Đồng thời, việc luật hóa các nguyên tắc đạo đức khoa học cũng giúp bảo đảm tính minh bạch, nâng cao chất lượng và uy tín của hoạt động nghiên cứu.
Luật cũng ghi nhận cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox), với các quy định rõ ràng về thời hạn, đánh giá định kỳ và trách nhiệm giám sát. Những lĩnh vực công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo, công nghệ gene, blockchain hay công nghệ tài chính có điều kiện thử nghiệm trong không gian pháp lý linh hoạt nhưng vẫn bảo đảm an toàn.
Song song với đó là sự chuyển đổi tư duy quản lý nhà nước từ tiền kiểm sang hậu kiểm. Cơ quan quản lý không can thiệp vào phương pháp, quy trình thực hiện nhiệm vụ, mà đánh giá dựa trên kết quả, tính minh bạch và tác động xã hội. Đây là bước tiến quan trọng, vừa cởi trói cho hoạt động nghiên cứu, vừa nâng cao trách nhiệm giải trình.
Doanh nghiệp giữ vai trò trung tâm đổi mới sáng tạo
Một điểm nhấn nổi bật của Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo là xác lập rõ vai trò trung tâm của doanh nghiệp trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Doanh nghiệp không còn chỉ là đối tượng thụ hưởng chính sách, mà trở thành chủ thể đồng kiến tạo, dẫn dắt và khai thác kết quả nghiên cứu.
Luật quy định cơ chế mặc định giao quyền sở hữu, sử dụng và định đoạt kết quả nghiên cứu sử dụng ngân sách nhà nước cho tổ chức chủ trì, bao gồm cả doanh nghiệp. Cơ chế này giúp rút ngắn thủ tục hành chính, tăng tính chủ động và thúc đẩy thương mại hóa kết quả nghiên cứu.
Đáng chú ý, luật bảo đảm quyền lợi của tác giả nghiên cứu với mức hưởng tối thiểu 30% lợi nhuận từ thương mại hóa. Đây là tỷ lệ cao, tạo động lực thực chất để nhà khoa học gắn bó với sản phẩm nghiên cứu và chuyển giao vào thực tiễn.
Bên cạnh đó, Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo thiết lập hệ thống chính sách hỗ trợ toàn diện, từ đầu tư nghiên cứu cơ bản, đặt hàng nhiệm vụ theo nhu cầu xã hội, ưu đãi tài chính-thuế, đến thúc đẩy chuyển đổi số, đầu tư công nghệ chiến lược và hội nhập quốc tế.
Việc xây dựng nền tảng số quản lý khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo quốc gia, tích hợp toàn bộ quy trình từ đề xuất, thẩm định, đánh giá đến thương mại hóa, không chỉ nâng cao hiệu quả quản lý mà còn tạo cơ sở hình thành hệ sinh thái tri thức dùng chung.
Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo vì vậy không chỉ hoàn thiện hành lang pháp lý, mà còn mở ra một không gian phát triển mới, nơi khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo thực sự trở thành động lực then chốt cho tăng trưởng và phát triển bền vững của đất nước.
