Giữa cái nắng gay gắt, Nyandong Chang cùng hai người bạn múc đầy nước vào những chiếc can nhựa mầu vàng, đội chúng lên đầu để mang về nhà. Trạm nước chỉ cách nhà cô khoảng năm phút đi bộ, nhưng Chang phải quay lại tới sáu lần mỗi ngày. “Vẫn vất vả lắm, nhưng ít nhất bây giờ nước đã có sẵn và sạch sẽ”, Chang lạc quan. Chỉ một năm trước, cuộc sống của phụ nữ và trẻ em ở Bor gian nan hơn rất nhiều. Mỗi ngày, họ đi bộ quãng đường dài ra bờ sông Nile Trắng, nơi dòng nước đục ngầu, ô nhiễm để lấy nước uống, nấu ăn và sinh hoạt. “Nước bẩn, tiềm ẩn nhiều nguy cơ cho sức khỏe nhưng chúng tôi không còn lựa chọn nào khác”, Chang nhớ lại.
Theo The Guardian, người dân thị trấn Bor vốn quen sống chung với lũ. Trong tiếng Dinka, “bor” có nghĩa là lũ lụt. Dù vậy, trận lũ lịch sử cuối năm 2020 vẫn khiến nhiều người dân ám ảnh. Sông Nile Trắng vỡ bờ, nước lũ phá hủy nhà cửa, ruộng vườn và cơ sở hạ tầng thiết yếu, buộc hàng chục nghìn người phải sơ tán. Từ thảm họa đó, ý tưởng về dự án nhà máy xử lý nước của chính quyền Bor đã ra đời. Tháng trước, dự án trị giá 5,4 triệu USD do Hà Lan và Hàn Quốc tài trợ này chính thức được bàn giao cho Công ty cấp nước đô thị Nam Sudan (SSUWC).
“Sau trận lũ năm 2020, hệ thống cấp nước bị phá hủy, khiến cộng đồng đặc biệt dễ tổn thương trước các bệnh lây truyền qua đường nước. Dự án bắt đầu như một phản ứng nhân đạo khẩn cấp, nhưng sau đó được định hướng lại để tạo ra giải pháp lâu dài và bền vững”, ông Thewodros Mulugeta, Trưởng bộ phận Nước, vệ sinh và y tế (WASH) của UNICEF tại Nam Sudan, cho biết.
Các con đê được xây dựng dọc sông Nile Trắng, hệ thống thoát nước được thiết lập để thu gom nước mưa. Một nhà máy xử lý nước thải cũ được cải tạo thành công trình “chống chịu biến đổi khí hậu” khi được xây trên nền đất cao, vận hành bằng năng lượng mặt trời, vừa giảm chi phí, vừa cắt giảm phát thải carbon. “Bor, hơn bất kỳ thị trấn nào khác, hiểu rõ thách thức về nước. Chúng tôi sống cạnh dòng Nile hùng vĩ, nhưng việc tiếp cận nước uống an toàn đã là một cuộc vật lộn kéo dài quá lâu”, ông Jacob Chol, một lãnh đạo bang Jonglei khẳng định.
Không chỉ mang lại nước sạch, nhà máy còn tạo việc làm cho người dân tại Bor. Ít nhất 30 nhân sự nòng cốt gồm thợ điện, thợ sửa máy bơm, thợ ống nước, kỹ thuật viên phòng thí nghiệm đến kế toán đã được đào tạo. Giám đốc nhà máy John Jurkuch Yaak tin tưởng vào khả năng tự vận hành khi các đối tác quốc tế rút lui. Hiện, mạng lưới đường ống dài hơn
53 km đã kết nối 28 ki-ốt phục vụ nước cho cộng đồng, 704 hộ gia đình, bảy trường học và một bệnh viện, phục vụ khoảng 96.000 người, tương đương 80% dân số Bor.
Tại các ki-ốt nước, những phụ nữ như bà Adeng Lek, một góa phụ nuôi bốn con trở thành người quản lý. “Nguồn nước này đã thay đổi cuộc sống của nhiều người”, bà Lek cho biết. Ki-ốt không chỉ là nơi bán nước, mà còn là điểm sinh hoạt cộng đồng, người nghèo có thể mang chai đến lấy nước uống miễn phí. Ở gần hồ chứa Bor, bà Achol Teresa sử dụng nước máy để tưới khu vườn trồng đậu bắp, chuối, xoài và cà-phê. “Tôi trả tiền nước bằng tiền bán nông sản”, bà Teresa vui vẻ nói. Nhờ hệ thống tưới, bà đã thu hoạch đậu bắp ba vụ trong năm, điều trước đây thật khó tưởng tượng.
Tác động tích cực của nước sạch cũng lan sang lĩnh vực giáo dục. Hiệu trưởng Trường trung học St Andrew, ông John Kuer Barach cho biết, tỷ lệ chuyên cần và kết quả học tập của học sinh đã cải thiện rõ rệt. “Trước đây, chúng tôi chỉ có một ca học vào buổi sáng và vì thiếu nước uống, các em học sinh sẽ về nhà, chỉ quay lại vào ngày hôm sau. Nhưng bây giờ, các em đã quay lại học lớp chiều”, ông Barach chia sẻ.
Tuy vậy, Bor vẫn là ngoại lệ hiếm hoi. Chỉ khoảng 40% trong số 13 triệu dân Nam Sudan có thể tiếp cận nước uống sạch trong vòng 30 phút đi bộ. Ông Yar Paul Kuol, Giám đốc điều hành SSUWC cho rằng, Bor là minh chứng rằng, đầu tư thông minh có thể tạo ra khả năng chống chịu khí hậu. Do đó, ông đề nghị, chính phủ cần chủ động tài trợ cho những dự án tương tự nhằm cải thiện cuộc sống của người dân.
