Từ tháng 9-2018, FTSE đã đưa TTCK Việt Nam vào danh sách xem xét nâng hạng lên TT mới nổi hạng hai. Theo báo cáo đánh giá tạm thời vào tháng 3-2020, FTSE tiếp tục đánh giá Việt Nam có thể nâng hạng lên TT mới nổi. FTSE dự kiến sẽ công bố kết quả xếp hạng TT đối với Việt Nam trong tháng 9-2020. Tuy nhiên, khả năng nâng hạng của TTCK Việt Nam hiện tại chưa rõ ràng và có thể bị chậm lại do yếu tố chủ quan và khách quan.
Nhận định về tiến trình nâng hạng của TTCK Việt Nam, bà Tạ Thanh Bình, Vụ trưởng Phát triển TT, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) Việt Nam cho biết, mỗi một tổ chức xếp hạng có những tiêu chí riêng biệt để xem xét xếp hạng TTCK của từng quốc gia. Nhìn chung, các tổ chức đều chia thành tiêu chí định lượng và tiêu chí định tính. Tuy nhiên, khi đi sâu vào từng tiêu chí cụ thể, có tiêu chí liên quan trực tiếp đến TTCK nhưng cũng có tiêu chí chủ yếu liên quan đến kinh tế vĩ mô. Theo đó, việc nâng hạng không chỉ phụ thuộc vào vấn đề riêng của TTCK mà còn phụ thuộc vào tình hình nội tại của nền kinh tế. Đơn cử, trong giai đoạn vừa qua, dịch Covid-19 tác động sâu rộng đến nền kinh tế thế giới và Việt Nam. Ngày 8-4-2020, Morgan Stanley Capital International (MSCI) đã ra thông báo hoãn nâng hạng Kuwait lên TT mới nổi cho tới kỳ đánh giá và phân loại TT bán niên vào tháng 11-2020 do tác động bởi đại dịch, dù Kuwait vẫn đáp ứng các tiêu chí để được nâng hạng. Do đó, tôi tin rằng, khả năng nâng hạng TTCK Việt Nam sẽ rõ nét hơn kể từ năm 2021.
Bà Tạ Thanh Bình cho biết thêm, theo đánh giá của FTSE từ tháng 3-2019, Việt Nam cơ bản đã đáp ứng các tiêu chí cốt lõi để được nâng hạng lên TT mới nổi, chỉ có tiêu chí về lưu ký, thanh toán bù trừ là chưa đạt. TT hiện nay vẫn yêu cầu công ty CK kiểm tra trạng thái tài khoản đủ tiền hoặc đủ CK thì mới cho khách hàng giao dịch. Trong khi đó, thông lệ quốc tế cho thấy, tiền không nhất thiết phải có sẵn trên tài khoản tại ngày giao dịch (T+0) mà khách hàng chỉ cần bảo đảm đến ngày thanh toán (T+2) có đủ tiền trên tài khoản. Ngoài ra, theo đánh giá của FTSE, Việt Nam còn gặp hạn chế ở khía cạnh giao dịch và khung pháp lý. Tuy nhiên, về tiêu chí thanh toán bù trừ, sắp tới, khi hệ thống thanh toán bù trừ CK thực hiện theo mô hình đối tác trung tâm của TT cơ sở đi vào vận hành trên nền tảng công nghệ mới sẽ cho phép nhà đầu tư (NĐT) không cần ký quỹ 100% khi giao dịch mà chỉ cần ký quỹ từ 10 - 20% như trên TTCK phái sinh. Do vậy, tôi cho rằng, tiêu chí này sẽ được các tổ chức xếp hạng xem xét và đánh giá lại.
Thực tế, đối với các vấn đề liên quan đến giao dịch, Bộ Tài chính đang dự thảo Thông tư thay thế Thông tư 203/2015/TT-BTC về hướng dẫn giao dịch CK. Theo đó, dự thảo đã bổ sung các quy định về cơ chế bán khống; bổ sung, sửa đổi một số nội dung liên quan đến cơ chế giao dịch trong ngày (T+0); bổ sung công cụ ngắt mạch TTCK. Sau khi hệ thống công nghệ thông tin mới đưa vào vận hành thông suốt thì hoạt động giao dịch trong ngày sẽ được phép triển khai. Như vậy, đây là tín hiệu tích cực để khẳng định TTCK Việt Nam đang nỗ lực hoàn thiện để tiệm cận với thông lệ quốc tế, tăng khả năng tiếp cận TT đối với NĐT nước ngoài.
Đặc biệt, Luật CK (sửa đổi) sẽ có hiệu lực từ đầu năm 2021 tạo cơ sở, nền tảng pháp lý cho giai đoạn phát triển mới của TTCK, góp phần cải thiện chất lượng nguồn cung, giúp nâng cao năng lực, chất lượng hoạt động của các chủ thể tham gia TT, tăng cường tính công khai, minh bạch, bảo đảm TT hoạt động an toàn, hiệu quả. Đồng thời, nâng cao năng lực quản lý, giám sát và cưỡng chế thực thi, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của NĐT, tăng niềm tin của TT. Qua đó, khuyến khích mạnh mẽ tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài tham gia đầu tư và hoạt động trên TTCK, tạo ra kênh huy động vốn trung và dài hạn hiệu quả hơn cho nền kinh tế. Trên cơ sở đó, cơ quan quản lý kỳ vọng Luật CK và các văn bản hướng dẫn sẽ tạo được tín hiệu tích cực đối với các tổ chức xếp hạng uy tín, từ đó thúc đẩy quá trình nâng hạng của TTCK Việt Nam. Thực tế, UBCKNN đang xây dựng dự thảo Đề án nâng hạng TTCK để hiện thực hóa mục tiêu và định hướng nâng hạng trong thời gian tới.
Theo bà Tạ Thanh Bình, căn cứ vào bảng tiêu chí đánh giá định tính của MSCI và FTSE Russell, TTCK Việt Nam hiện còn một số điểm hạn chế, cần cải thiện, trong đó có nội dung về giới hạn sự tham gia của NĐT nước ngoài. Tuy nhiên, chúng ta cũng cần hiểu rằng, mức độ mở cửa TT phụ thuộc vào đặc điểm chính trị, kinh tế, trình độ và định hướng phát triển của từng quốc gia. Việt Nam vẫn là nền kinh tế đang phát triển, một số ngành nghề kinh tế còn tương đối non trẻ và kém cạnh tranh, cần sự định hướng của Nhà nước. Bên cạnh đó, việc nới lỏng khả năng tiếp cận TT đối với NĐT nước ngoài cần có lộ trình cụ thể và phù hợp lộ trình phát triển kinh tế của quốc gia. Chính sách bền vững để thu hút dòng vốn nước ngoài là tạo hàng hóa có chất lượng, quy mô vốn lớn đáp ứng nhu cầu đầu tư chiến lược của NĐT nước ngoài, giảm thiểu lượng cổ phiếu có tỷ lệ tự do chuyển nhượng thấp trên TT, tăng khả năng tiếp cận TT đối với NĐT nước ngoài.
