Đòn bẩy đào tạo nhân lực chất lượng cao

Dư luận thời gian qua quan tâm đến Nghị quyết số 57 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Với ngành giáo dục, đây được coi là cơ hội thúc đẩy đào tạo nhân lực chất lượng cao
0:00 / 0:00
0:00
Nhiều trường đang chú trọng đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho các ngành trọng điểm. Ảnh: HẢI NAM
Nhiều trường đang chú trọng đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho các ngành trọng điểm. Ảnh: HẢI NAM

Cơ hội từ quyết sách mới

Bùi Viết Thanh Tùng đang là sinh viên năm cuối Khoa Điện - Điện tử, Trường đại học (ĐH) Công nghệ, ĐH Quốc gia Hà Nội. Hằng ngày miệt mài tại phòng thí nghiệm, Tùng đang phát triển các thiết bị cảm biến, từ điện… và mong sẽ được ứng dụng trong nhiệm vụ bảo vệ biển đảo.

Ở thời điểm này, Tùng nhận thấy cơ hội rộng mở khi Nhà nước có những chính sách đột phá về phát triển khoa học, công nghệ. Em chia sẻ: “Nhà nước mình đang chú trọng phát triển nhân lực khoa học, công nghệ cho các ngành trọng điểm. Với lĩnh vực vi mạch, bán dẫn mỗi năm cần tới 10 nghìn nhân lực trình độ ĐH, nên em nhận thấy cơ hội làm việc hay tiếp tục nghiên cứu chuyên sâu là rất lớn”.

Sinh viên Phạm Hải Anh, Khoa Điện tử - Viễn thông, Trường ĐH Công nghệ cũng có suy nghĩ tương tự: “Trước đây, em chỉ nghĩ học xong ra sẽ “đầu quân” cho các công ty. Nhưng sau 4 năm học ĐH, định hướng của em đã thay đổi. Nhà nước hiện đang đầu tư mạnh vào các viện nghiên cứu, trao học bổng cho sinh viên và những tài năng có nghiên cứu đột phá. Vì vậy, em mong muốn làm nghiên cứu và tiếp tục học cao hơn”.

Thu hút nhiều hơn các tài năng công nghệ và đổi mới đào tạo nguồn nhân lực trẻ trong nước đang trở thành yêu cầu cấp bách của Việt Nam. GS, TS Chử Đức Trình, Hiệu trưởng Trường ĐH Công nghệ cho biết: “Chúng tôi có chính sách khuyến khích bồi dưỡng cho các sinh viên xuất sắc, tài năng vào các chương trình đào tạo của nhà trường thông qua các học bổng. Với chương trình thạc sĩ và nghiên cứu sinh (NCS), bắt đầu từ năm 2025, nhà trường sẽ đầu tư toàn diện cho các học viên. Tất cả các học viên thạc sĩ và NCS đến trường được miễn học phí 100% và mỗi một học viên thạc sĩ được nhận hỗ trợ 5 triệu đồng/tháng, mỗi NCS được nhận 7 triệu đồng. Một năm chúng tôi sẽ dành kinh phí cỡ 10-20 tỷ đồng cho hoạt động này”.

Còn tại ĐH Bách khoa Hà Nội, trong năm học 2024-2025, nhà trường đã dành 70 tỷ đồng cho quỹ học bổng Khuyến khích học tập. Theo đó, học bổng loại khá (loại C) tương đương với mức học phí sinh viên phải đóng. Loại giỏi (loại B) bằng 1,2 lần học bổng loại khá. Loại xuất sắc (loại A) bằng 1,5 lần học bổng loại khá. Bên cạnh đó, có học bổng Trần Đại Nghĩa được xét cấp cho những sinh viên có hoàn cảnh khó khăn; học bổng trao đổi sinh viên quốc tế từ nguồn do ĐH Bách khoa cấp cho sinh viên sang nước ngoài học tập, thực tập ngắn ngày với các trường là đối tác (Kinh phí năm 2024 cho nguồn học bổng này là 5 tỷ đồng) hay từ các nguồn hợp tác đa phương và song phương của nhà trường.

PGS, TS Nguyễn Anh Dũng, Phó Vụ trưởng Giáo dục ĐH, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) nhận định: “Nghị quyết số 57 là chính sách lớn, thể hiện quyết tâm của Đảng và Nhà nước để đưa Việt Nam lên thành quốc gia phát triển thịnh vượng trong kỷ nguyên mới. Với ngành GD&ĐT, chúng tôi khẳng định đây là cơ hội. Thực tiễn chứng minh, không quốc gia nào có nền khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số phát triển nếu không có nền giáo dục ĐH phát triển. Chính vì thế, giáo dục ĐH cần được đầu tư hơn nữa để chúng ta có thể chuẩn bị được nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ sự phát triển của đất nước”.

Quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục ĐH thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050: Phát triển ĐH Bách khoa Hà Nội, ĐH Quốc gia Hà Nội và ĐH Quốc gia TP Hồ Chí Minh thuộc nhóm cơ sở giáo dục ĐH hàng đầu châu Á; phát triển ĐH Huế, ĐH Đà Nẵng thành ĐH quốc gia. Nâng cấp, mở rộng không gian phát triển của ĐH Thái Nguyên trong vùng trung du và miền núi phía bắc; nâng cấp, phát triển thêm các ĐH vùng tại Bắc Trung Bộ, Nam Trung Bộ, Tây Nguyên và Đồng bằng sông Cửu Long với nòng cốt là Trường ĐH Vinh, Trường ĐH Nha Trang, Trường ĐH Tây Nguyên, Trường ĐH Cần Thơ và một số trường ĐH khác tại mỗi vùng; chuẩn bị điều kiện để phát triển Trường ĐH Tây Bắc thành ĐH vùng ở giai đoạn sau năm 2030.

Các cơ sở giáo dục ĐH phát triển theo định hướng nghiên cứu, tập trung đào tạo tài năng, chất lượng cao và đào tạo sau ĐH gắn với nghiên cứu khoa học và đổi mới sáng tạo, thực hiện nhiệm vụ chiến lược quốc gia; ưu tiên các lĩnh vực khoa học cơ bản, kỹ thuật, công nghệ và một số lĩnh vực trọng điểm khác theo thế mạnh cốt lõi của từng ĐH, từng vùng.

Mới đây, Bộ đã công bố Quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050. Theo Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn, điểm đặc biệt của quy hoạch chính là chiến lược phát triển nguồn nhân lực, đặc biệt là nhân lực chất lượng cao. Quy hoạch có tác động tích cực đến cơ sở giáo dục ĐH. Theo đó, các trường được mở rộng không gian phát triển, được đầu tư cơ sở vật chất; đặc biệt các trường ĐH vùng, ĐH quốc gia, các trường trọng điểm sẽ được nâng cao năng lực, chất lượng và mở rộng quy mô. Quy hoạch tập trung vào những lĩnh vực trọng điểm như: STEM (khoa học-công nghệ-kỹ thuật và Toán), đào tạo giáo viên và đào tạo nhóm ngành về sức khỏe. Mục tiêu của quy hoạch là củng cố, đầu tư, hiện đại hóa… để đến năm 2030, không còn trường nào không đạt chuẩn, nếu không, sẽ phải tính đến việc sắp xếp, hợp nhất với trường khác hoặc giải thể.

Đòn bẩy đào tạo nhân lực chất lượng cao ảnh 1

Giờ học thực hành của sinh viên Trường cao đẳng Điện tử - Điện lạnh Hà Nội. Ảnh: NGUYỄN HẢI

Chìa khóa từ gắn kết nhà trường-doanh nghiệp

Gắn kết giữa cơ sở giáo dục và doanh nghiệp (DN) đang trở thành chiến lược quan trọng trong đào tạo nhân lực chất lượng cao. Mối liên kết này thể hiện qua các khía cạnh như: DN thường xuyên làm việc với các chuyên gia trong cơ sở giáo dục để có hướng nghiên cứu chuyên ngành. DN giao lưu với sinh viên để các em hiểu rõ công việc, định hướng tuyển chọn. Nhà trường đào tạo theo nhu cầu DN về số lượng, chất lượng và kỹ năng. Các chuyên gia từ DN tham gia hướng dẫn sinh viên thực hành. Sinh viên thực tập và trải nghiệm thực tế tại DN. DN tham gia các buổi bảo vệ đồ án tốt nghiệp để phỏng vấn và tuyển chọn việc làm… Bà Hồ Khánh Lê, chuyên gia chuyển đổi số cho rằng: Trong đào tạo nhân lực, cần có sự hợp tác giữa nhà trường và DN. Điều này vô cùng quan trọng vì DN cần có sự tham gia sâu vào quá trình đào tạo ngay từ ban đầu để DN có được nguồn nhân lực đáp ứng được nhu cầu của họ và đáp ứng được thực tế. Hiện một số trường đã đưa vào chương trình đào tạo theo nhu cầu của DN. Sự phối hợp, định hướng nghề nghiệp cũng như sự hỗ trợ của các DN vào quá trình đào tạo theo đơn đặt hàng đang phát huy hiệu quả.

Theo PGS, TS Huỳnh Phong Điền, Phó Giám đốc ĐH Bách khoa Hà Nội: “Muốn đào tạo nhân lực chất lượng cao, nhất thiết phải có sự hợp tác giữa cơ sở giáo dục ĐH với DN. Nhà nước phải đầu tư thì chúng ta mới hiện thực hóa được chiến lược này. DN sẽ cùng các chuyên gia trong trường thực hiện các đề tài nghiên cứu. Khi đó, năng lực chuyên môn, thực tế của giảng viên và sinh viên được tăng lên. Còn sản phẩm nghiên cứu cũng sẽ phục vụ cho nhu cầu của DN”.

Được biết, tại ĐH Bách khoa Hà Nội, thông qua hợp tác với các DN, hằng năm sinh viên của trường nhận được từ 5-7 tỷ đồng học bổng được tài trợ từ các cá nhân, tổ chức, DN trong và ngoài nước, như học bổng Sumitomo, Toyota, Toshiba, Nitori, Samsung, LG, Lote, Posco, Merali, EVN, Petrolimex, CC Foundation, MB Bank, PTSC... Còn tại Trường ĐH Công nghệ, Hiệu trưởng GS, TS Chử Đức Trình chia sẻ: “Chúng tôi đang tạo ra kênh hợp tác giữa: Trường-viện-DN rất thành công. Hằng năm, các DN thường xuyên đầu tư hỗ trợ sinh viên thông qua các chính sách học bổng. Chúng tôi hy vọng nhiều trường ĐH ở Việt Nam sẽ áp dụng các kênh liên kết này để các trường ĐH phát triển trở thành những trung tâm nghiên cứu”.

Một trường hợp như Trường cao đẳng Công nghệ cao Hà Nội (HHT) cũng luôn chú trọng mở rộng và phát triển mối quan hệ chặt chẽ với DN nhằm nâng cao chất lượng đào tạo và bảo đảm cơ hội việc làm cho sinh viên. Hiện nay, HHT hợp tác với hơn 500 DN trong nước và ngoài nước. Sau tốt nghiệp, nhiều ngành nghề tại HHT có tỷ lệ sinh viên có việc làm đạt 100% sau khi ra trường, đặc biệt là các ngành cơ khí, hàn, thiết kế đồ họa, công nghệ ô-tô, IT, điện - điện tử...

Đòn bẩy đào tạo nhân lực chất lượng cao ảnh 2

Tiết học của sinh viên Trường cao đẳng Cơ điện Hà Nội. Ảnh: BẮC SƠN

Gỡ “nút thắt” tài chính ngành bán dẫn

Thực tế, việc hợp tác còn tháo gỡ nút thắt lớn nhất cho các cơ sở đào tạo trong nước là đầu tư hạ tầng, trang thiết bị, môi trường thử nghiệm vi mạch điện tử cho các sinh viên, nhà giáo và các kỹ sư trẻ. Hiện nay giảng viên, sinh viên của ĐH Bách khoa Hà Nội đã chế ra những loại thiết bị điện tử: Cảm biến ổn áp, cảm biến khoảng cách hay hệ thống thu nhận điện não đồ. Chỉ riêng đầu tư cứng cho phòng thiết kế và phòng kiểm tra các vi mạch đã có mức đầu tư khoảng 130 tỷ đồng. Nhà trường tính toán, cần ít nhất 1.000 tỷ đồng thì mới đáp ứng được những yêu cầu cơ bản về phòng thí nghiệm, thực hành trong đào tạo bán dẫn.

Thiết kế là công đoạn đầu tiên để làm ra một vi mạch. Nhìn bề ngoài chỉ cần máy tính và các phần mềm. Nhưng đó mới là đầu tư ban đầu. Bởi công nghệ thay đổi liên tục nên máy móc phải nâng cấp mới hoạt động được. Vậy là phải cần tiền. Để ra được một con chip cần ít nhất 3-4 lần điều chỉnh gọi là các pha nghiên cứu. Cứ mỗi pha, chi phí lại cần vài trăm triệu đồng. PGS, TS Phạm Nguyễn Thanh Loan, Phó trưởng Khoa Điện tử, Trường Điện - Điện tử cho biết: “Một con chip chỉ có 1mmx2mm, mỗi lần sản xuất chi phí mười mấy nghìn USD, tức là vài trăm triệu đồng. Mình phải nhân lên 4 lần như vậy. Ngoài ra mình đưa lên bo mạch, cần phải thiết kế cả bo mạch và linh kiện ngoài bo nữa. Chi phí này rất thấp so chi phí sản xuất rồi. Bên cạnh đó là chi trả chất xám cho một bạn NCS và thêm 3-4 bạn thạc sĩ cùng rất nhiều cử nhân”.

Được biết, tại ĐH Bách khoa Hà Nội, sản phẩm điện tử được thiết kế sẽ được gửi sang Hàn Quốc, Đài Loan (Trung Quốc) để sản xuất. Khi có sản phẩm, sinh viên sẽ kiểm tra, thử nghiệm lại các tính năng của con chip. Quá trình này tiêu tốn rất nhiều tiền và thời gian. Thạc sĩ Đỗ Quang Huy, Trường Điện - Điện tử cho biết: “Trung bình sẽ mất từ 3-6 tháng để sản xuất ra đầy đủ một con chip. Sau đó, nếu thấy một chức năng nào đó chưa được tốt, chúng ta lại mất khoảng từ 6 tháng thiết kế, 6 tháng làm lại một phiên bản mới hơn. Mỗi lần sản xuất và gửi đi nước ngoài mất trung bình từ 10-15 nghìn USD”.

Đòn bẩy đào tạo nhân lực chất lượng cao ảnh 3

Sinh viên Trường đại học Công nghệ tìm hiểu thông tin tuyển dụng của doanh nghiệp. Ảnh: HẢI ANH

Bên cạnh đó, phòng thí nghiệm thực hành bán dẫn không phải chỉ đầu tư một lần là dùng mãi. Như phòng sạch để chế tạo vật liệu, kinh phí đầu tư ban đầu là 100 tỷ đồng, nhưng giờ để đáp ứng đào tạo cần thêm 500 tỷ đồng. PGS, TS Huỳnh Phong Điền, Phó Giám đốc ĐH Bách khoa Hà Nội cho biết: “Một điều đáng suy ngẫm là các trang thiết bị này nếu chúng ta đều nhập về mà trong nước chưa chế tạo hay lắp ráp được thì khi hỏng hóc hoặc bảo trì, bảo dưỡng hoàn toàn phụ thuộc vào nước ngoài. Trong khi đó, kinh phí giữ mức độ ổn định của phòng sạch cũng tốn kém khá nhiều điện năng. Nên cần có khoản đầu tư thích đáng để duy trì hoạt động hiệu quả”.

Với Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị, sẽ có những nguồn lực rất lớn trong đầu tư hạ tầng, chính sách để thu hút người tài ngay từ trường ĐH. Với mục tiêu đào tạo 50 nghìn kỹ sư bán dẫn trong vòng 5 năm tới, theo Chương trình phát triển nguồn nhân lực ngành bán dẫn đến năm 2030, định hướng đến năm 2050 do Thủ tướng phê duyệt, ngay lúc này Bộ GD&ĐT đang đẩy nhanh quá trình hoàn thiện chương trình này. PGS, TS Nguyễn Anh Dũng cho biết: “Chúng tôi cố gắng thực hiện vai trò điều tiết kết nối, phát huy tối đa nguồn lực của các trường mạnh và đã hình thành liên minh của các cơ sở đào tạo để tham gia đào tạo cho lĩnh vực công nghiệp bán dẫn. Thực tế đã có liên minh được hình thành để chuẩn bị cho quá trình đào tạo ngành này. Nhà nước đã quy định có 4 phòng thí nghiệm dùng chung cấp quốc gia và ngân sách sẽ đầu tư. Quy mô này sẽ mang tầm vóc quốc gia để thực hiện những nhiệm vụ lớn, giúp cả hệ thống. Ngoài ra, dự kiến, cũng sẽ đầu tư các phòng thí nghiệm cơ bản hay phòng thí nghiệm cơ sở tại khoảng 18 cơ sở giáo dục ĐH. Đây chính là những đầu mối kết nối vệ tinh chung quanh để cùng khai thác, phát huy hết nền tảng về cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất phục vụ đào tạo nhân lực chất lượng cao nói chung và phát triển nhân lực vi mạch bán dẫn nói riêng mà Chính phủ đã thông qua”.

Theo dự thảo Đề án Đào tạo nguồn nhân lực phục vụ phát triển công nghệ cao giai đoạn 2025-2035 và định hướng tới năm 2045, đến năm 2030, tăng nhanh quy mô đào tạo trình độ cao thuộc khối ngành STEM, nhất là các ngành khoa học cơ bản và các ngành liên quan tới công nghệ số, trí tuệ nhân tạo và công nghệ sinh học. Tỷ lệ người theo học các ngành STEM đạt 35% ở mỗi trình độ đào tạo, trong đó ít nhất 2,5% thuộc các ngành khoa học cơ bản và 18% thuộc các ngành liên quan tới công nghệ số.

Dự kiến tổng kinh phí thực hiện các nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu của Đề án đến năm 2030 khoảng 20 nghìn tỷ đồng, trong đó ngân sách nhà nước khoảng 16 nghìn tỷ đồng và nguồn vốn hợp pháp khác khoảng 4.000 tỷ đồng… (Nguồn: Bộ GD&ĐT).