Năm triệu đồng tiền lương nuôi ba miệng ăn
Vừa đánh vật với cô con gái nhỏ trong căn phòng trọ 15 m², chị Lê Thị Tám ở Thanh Hóa vừa chuẩn bị đồ đạc lỉnh kỉnh để đi làm trong khu công nghiệp (KCN). Ba năm trước, chị đi làm công nhân cho một công ty may ở KCN Bắc Thăng Long (Hà Nội). Làm được một năm chị cưới chồng, hai vợ chồng đều là công nhân nên thu nhập rất thấp. Tính ra mỗi tháng anh chị chỉ nhận được khoảng chín triệu đồng tiền lương. Tháng nào tăng ca may ra mới kiếm thêm được hai đến ba triệu đồng. “Tháng nào cao lắm hai vợ chồng nhận được khoảng 13 triệu đồng tiền lương. Tính ra, trừ hai triệu tiền thuê nhà, tiền ăn uống, sinh hoạt, tiền nuôi con thì mới dư được 1-2 triệu đồng. Lương thấp, không có tích lũy nên mỗi lần có người trong nhà ốm hay gia đình về quê thì bao khoản gom góp lại hết sạch”, chị Tám kể.
Đó cũng là hoàn cảnh chung của hàng loạt công nhân ở KCN Bắc Thăng Long (Hà Nội) nói chung và công nhân ngành dệt-may nói riêng. Chị Phạm Thị Na, công nhân may ở Ninh Bình cũng không khá hơn. Chị làm cho công ty may đã được tám năm. Khi đó, chị may cạp quần, đơn giá là 400 đồng thì đến nay chị vẫn may cạp quần, đơn giá vẫn vậy. Đơn giá không tăng dù doanh thu của công ty tăng. Thu nhập của chị gần như vẫn vậy, có tăng đôi chút là do chị làm thêm giờ, và may nhiều quen tay.
Tình trạng lương thấp phổ biến trong chuỗi ngành may đang làm cho công nhân và gia đình họ nguy cơ mắc kẹt trong vòng nghèo đói. Đây cũng là thông tin vừa được Viện Công nhân công đoàn (Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam) đưa ra tại Tọa đàm Tiền lương không đủ sống và hệ lụy, do Oxfam Việt Nam tổ chức. Theo một nghiên cứu của Oxfam phối hợp Viện Nghiên cứu Công nhân và Công đoàn, có đến 99% số người lao động có mức lương thấp hơn mức lương đủ sống của Sàn lương châu Á và 74% có mức lương thấp hơn mức lương đủ sống của Liên minh Lương đủ sống Toàn cầu. Nếu tính cả tiền lương làm thêm giờ, vẫn có 52% số công nhân may ở Việt Nam đang được trả lương dưới mức của Liên minh Lương đủ sống Toàn cầu và vẫn cùng con số 99% số công nhân có mức thu nhập thấp hơn Sàn lương châu Á. Một phần ba số công nhân không tiết kiệm được tiền, luôn trong tình trạng vay nợ.
69% số công nhân được khảo sát cho biết, họ không có đủ tiền để trang trải nhu cầu sinh hoạt của mình, 96% số công nhân cho biết không bao giờ hoặc hiếm khi đi ăn hàng. 6% số công nhân cho biết, cuối tháng chỉ ăn cơm chan canh suông. 53% cho rằng không đủ tiền để trang trải những chi phí khám, chữa bệnh, chi trả thuốc men.
Cần có chính sách mạnh mẽ hơn
Trước thực tế tiền lương thấp không đủ sống trong đại bộ phận công nhân ngành dệt-may nói riêng và công nhân nói chung, nhiều chuyên gia lao động cho rằng, các cơ quan chức năng cần phải có chính sách mạnh mẽ và sự quan tâm đặc biệt tới vấn đề này.
Bà Phạm Thu Lan, Phó Viện trưởng Nghiên cứu công nhân và Công đoàn cho rằng hầu hết công nhân trong nghiên cứu trên của viện đang phải vật lộn để nuôi sống bản thân và gia đình, thậm chí có những lúc bị đói. Nhiều người rơi vào vòng xoáy nợ nần, sống trong điều kiện nghèo nàn, không đủ khả năng chăm sóc sức khỏe cho bản thân và gia đình, và không đủ điều kiện chi trả học hành cho con cái. Nhiều công nhân có kế hoạch và ước mơ cho tương lai, nhưng không nhìn thấy công việc hiện tại có thể giúp họ đạt được ước mơ như thế nào. Họ không có đủ tiền để trang trải nhu cầu sinh hoạt của mình và không tiết kiệm được gì từ tiền lương của họ ngoại trừ một khoản tiền từ bảo hiểm xã hội nếu họ mất việc.
Theo bà Lan, vấn đề tiền lương sẽ ảnh hưởng tới tâm trạng của người lao động, gây tâm lý ức chế hoặc không thoải mái, dẫn đến giảm năng suất và chất lượng công việc, người lao động làm việc uể oải, không hứng thú. “Họ phải làm thêm giờ để cải thiện thu nhập, không đủ thời gian nghỉ ngơi. Ngoài thời gian làm việc, họ còn phải chăm sóc con cái, gia đình, công việc ở nhà, không có thời gian nghỉ ngơi, tham gia các hoạt động xã hội, vui chơi. Nếu điều kiện lao động kém và lương quá thấp thì người lao động sẽ nghỉ việc để tìm kiếm cơ hội tốt hơn”, bà Lan nhấn mạnh.
Theo các chuyên gia, ngành dệt - may ở Việt Nam hiện nay vẫn chủ yếu là gia công sản phẩm cho các công ty, thương hiệu thời trang nước ngoài. Các thống kê cũng cho thấy, giá trị gia tăng lợi nhuận từ khâu này thấp hơn nhiều so khâu thiết kế và bán hàng.
Tiền lương thấp là kết quả của thương mại không công bằng trong chuỗi cung ứng hàng may mặc toàn cầu. Ngành may mặc là một ngành đầu tư sinh lợi lớn. Các nhãn hàng thời trang phát triển và nhanh chóng tăng doanh thu, đồng thời tìm cách tối đa hóa lợi nhuận và lợi tức cho cổ đông của họ. Trong khi các nước châu Á xác lập mức lương tối thiểu thấp để thu hút đầu tư nước ngoài, thì các nhãn hàng cũng đóng vai trò lớn trong việc duy trì mức lương thấp này bằng việc đàm phán không minh bạch để ép giá các nhà máy sản xuất hàng may mặc ở các nước châu Á. Để đáp ứng đòi hỏi của nhãn hàng lớn, các nhà máy may buộc phải yêu cầu công nhân của họ làm việc nhiều giờ với mức lương thấp.
Ông Lê Đình Quảng, Trưởng ban Quan hệ Lao động (Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam) cho rằng, dù Quốc hội đã phải ban hành hẳn một nghị quyết về vấn đề tiền lương nhưng đến nay vấn đề này chưa được giải quyết triệt để. “Nhiều lao động tâm sự dù đã phải làm thêm mỗi ngày hai giờ nhưng không đủ sống nên phải làm thêm tới bốn giờ. Thậm chí nhiều người dù tăng ca, làm việc mỗi ngày 12 -14 giờ nhưng đêm về vẫn phải nhận việc làm thêm vì thu nhập chưa đủ lo cho gia đình. Làm thêm khiến nhiều lao động trở nên kiệt quệ”, ông Quảng nói.
Ông Quảng cho biết, đấy là chưa kể những khó khăn, áp lực trong công việc. Rất nhiều khoản tiền lương, thưởng của công nhân bị khấu trừ do họ đi làm muộn, làm sản phẩm lỗi... Tuy nhiên, việc khấu trừ vào lương, thưởng của lao động là vi phạm pháp luật. Thêm vào đó, theo ông Quảng hầu hết các nhãn hàng ngành may mặc đều trích phần tiền lương rất thấp. “Nhiều doanh nghiệp coi công nhân là một phần của họ, họ muốn trả cho công nhân mức lương cao hơn, nhưng các nhãn hàng đối tác lại đưa ra đơn hàng với mức giá thấp hơn thì sẽ rất khó cho doanh nghiệp. Đã đến lúc, Việt Nam không nên sử dụng lợi thế nhân công giá rẻ. Có lẽ chúng ta phải so sánh giữa mức lương tối thiểu và mức lương đủ sống để thấy hiện vẫn còn một khoảng cách rất xa”, ông Quảng nói.
