NĂM 2013, các nhà nghiên cứu tại Đại học Oxford đã công bố số liệu đáng kinh ngạc: Ước tính 47% tổng số việc làm tại Mỹ có nguy cơ bị tự động hóa trong khoảng một hoặc hai thập kỷ.
Thế nhưng, hơn 10 năm sau, tỷ lệ thất nghiệp tại đây đang xuống mức thấp kỷ lục: khoảng 4%. Những tiêu đề đầy u ám trước kia, như “Người giàu và những chú robot của họ sắp khiến một nửa số việc làm trên thế giới biến mất”, có vẻ đã không diễn ra trong thực tế.
Giờ đây, một làn sóng nghiên cứu mới lại tiếp tục được triển khai theo sau sự trỗi dậy của AI. Tháng 3/2024, Goldman Sachs ước tính rằng công nghệ đằng sau các công cụ AI phổ biến như DALL-E và ChatGPT có thể tự động hóa tương đương 300 triệu việc làm toàn thời gian. Khoảng 80% lực lượng lao động Mỹ sẽ nhìn thấy những tác động rõ rệt tới công việc của họ.
“Thế giới đang tồn tại nhiều vấn đề bất ổn và mọi người muốn được cung cấp những câu trả lời. Tuy nhiên, chưa có bất kỳ nghiên cứu nào cho thấy sự chắc chắn trong tương lai bởi nó còn phụ thuộc rất nhiều yếu tố. Ảnh hưởng có thể là tốt hơn, tệ hơn, biến mất hoặc tăng gấp đôi”, David Autor, Giáo sư kinh tế tại Viện Công nghệ Massachusetts, người đã nghiên cứu về thay đổi công nghệ và thị trường lao động trong hơn 20 năm, chia sẻ.
Nhìn về quá khứ, cuộc cách mạng công nghiệp đã góp phần cơ giới hóa nông nghiệp, đẩy người lao động ra khỏi trang trại để tiến vào các thành phố mưu sinh. Tự động hóa trong các nhà máy đã cắt giảm việc làm tại các trung tâm sản xuất truyền thống.
Với khả năng soạn thảo báo cáo kinh doanh, viết phần mềm và trả lời các câu hỏi, AI tạo sinh giờ có khả năng thay thế nhân viên tổng đài chăm sóc khách hàng, kỹ sư phát triển phần mềm hay thậm chí là các nhà phân tích kinh doanh. Dù chưa chắc chắn về phạm vi ứng dụng của AI trong môi trường làm việc, các nghiên cứu mới nhất đều kết luận rằng tác động sắp tới là rất khủng khiếp, ảnh hưởng tới hàng triệu việc làm.
THỰC tế, công nghệ có xu hướng tự động hóa các nhiệm vụ, chứ không phải toàn bộ nghề nghiệp. Đơn cử như công nghệ học sâu (Deep Learning) có khả năng chẩn đoán hình ảnh thay cho bác sĩ X-quang. Tuy nhiên, đây chỉ là một trong số nhiều nhiệm vụ cần thực hiện, bên cạnh việc trao đổi với các chuyên gia y tế hay việc tư vấn cho các bệnh nhân. Bất chấp khả năng học hỏi của máy tính ngày càng nhanh, nhiều nước trên thế giới không những chưa thể ứng dụng công nghệ này, mà còn đang chật vật với tình trạng thiếu thốn bác sĩ.
Quay lại với thông tin mở đầu, các nhà nghiên cứu tại Đại học Oxford đã tính toán ra con số 47% bằng cách yêu cầu các chuyên gia công nghệ đánh giá khả năng các nghề như nhân viên tiếp thị qua điện thoại hoặc kế toán sẽ được tự động hóa. Ba năm sau, Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế châu Âu ZEW đã công bố một nghiên cứu đánh giá các nhiệm vụ tương tự. Họ phát hiện ra rằng chỉ 9% các nghề nghiệp ở 21 quốc gia mới có thể được tự động hóa.
“Mọi người thích số liệu và luôn nghĩ rằng số liệu sẽ chắc chắn đúng theo một cách nào đó. Vì nó là con số. Thế nhưng, số liệu thật sự có thể gây hiểu lầm”, Melanie Arntz, nhà nghiên cứu chính trong báo cáo của ZEW, chia sẻ.
Trong phần lớn các trường hợp, AI về cơ bản đã tạo ra một công cụ để cải thiện năng suất, chứ không phải công việc thay thế hoàn toàn. Lao động, với sự trợ giúp của AI, có thể dùng máy móc thông minh để theo dõi quá trình đào đất thay vì tự mình sử dụng xẻng. Các bác sĩ giờ cũng có thể truy cập thông tin dữ liệu của bệnh nhân xuyên suốt nhiều năm để chẩn đoán chính xác hơn.
Tuy nhiên, AI cũng có thể biến các công việc đòi hỏi kỹ năng đặc biệt trở thành chuyện hết sức bình thường. Chính điều này mới ảnh hưởng tới đội ngũ lao động. Quan trọng hơn cả, AI sẽ thay đổi giá trị của các kỹ năng như thế nào còn phụ thuộc vào cách các công cụ mới được thiết kế, quản lý và sử dụng.
Như trường hợp của nhân viên chăm sóc khách hàng. Nhiều công ty ngày nay đã giao nhiệm vụ trả lời điện thoại cho những phần mềm tự động và chỉ sử dụng con người khi cần xử lý và khắc phục sự cố.
Tuy nhiên, một cách tiếp cận khác là tạo ra một công cụ AI liên tục cung cấp gợi ý cho nhân viên về những gì cần chia sẻ khi chăm sóc khách hàng. Các nhà nghiên cứu tại Đại học Stanford và MIT đã so sánh hiệu suất của các nhóm này và thấy rằng ứng dụng mới đã cải thiện đáng kể hiệu suất của các lao động có kỹ năng thấp.
 |
Bác sĩ đọc phim X-quang sẽ được trợ giúp với khả năng chẩn đoán hình ảnh chính xác của AI. |
THEO Giáo sư David Autor, sự phát triển công nghệ trong suốt chiều dài lịch sử có xu hướng ảnh hưởng chủ yếu đến tiền lương và phân phối của cải, chứ không phải số lượng việc làm có sẵn. Điều đáng mừng là quá trình thay thế lao động không ngừng được bù đắp bằng những việc làm mới đi cùng sự xuất hiện của các ngành nghề mới.
Trong khi tự động hóa có thể thay thế một số công việc liên quan đến các nhiệm vụ lặp đi lặp lại, AI cũng tạo ra nhu cầu về những người đào tạo AI, nhà khoa học dữ liệu và kỹ sư học máy, hay sử dụng AI để thực hiện các công việc truyền thống (như sáng tác dựa trên AI)... Những sự thay đổi này đòi hỏi phải đào tạo lại người lao động cho các nhiệm vụ phức tạp vốn không thể tự động hóa, nhấn mạnh vào giải quyết vấn đề sáng tạo và các vai trò dựa trên trí tuệ cảm xúc.
Do đó, chính phủ các nước cũng như các nhà lãnh đạo doanh nghiệp sẽ phải làm rõ hơn các giá trị cốt lõi của con người. Chúng ta cần đầu tư nhiều hơn vào quá trình đào tạo để thế hệ trẻ thích nghi và sẵn sàng hơn cho tương lai. Khi ấy, sự sáng tạo và tư duy phản biện - những đặc điểm riêng có - sẽ quan trọng hơn bao giờ hết.
Như khẳng định của Giám đốc điều hành SHRM Johnny Taylor, các báo cáo mới nhất cho thấy nhu cầu tăng cường đào tạo chuẩn bị cho người lao động thích ứng với công nghệ đang phát triển nhanh chóng. Trong tương lai, sự hợp tác giữa con người và các tác nhân AI, kết hợp sự sáng tạo và tư duy phản biện của con người với độ chính xác và khả năng mở rộng của AI, sẽ tạo thành nền tảng trong phần lớn các môi trường làm việc.
