- Thưa ông, tạo thêm sinh kế, thu nhập cho người nông dân được coi là mục tiêu cuối cùng của Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp. Cho đến nay, tiến độ thực hiện những cánh đồng lúa chất lượng cao, phát thải thấp tại 12 tỉnh, thành phố Đồng bằng sông Cửu Long đạt được kết quả ra sao?
- Hiện nay, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn triển khai bảy mô hình thí điểm của Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, tại năm địa phương là thành phố Cần Thơ, tỉnh Đồng Tháp, Sóc Trăng, Kiên Giang và Trà Vinh. Riêng tỉnh Kiên Giang và Trà Vinh mỗi địa phương có hai mô hình. Mỗi mô hình triển khai 50 ha và hoàn toàn tuân thủ theo các quy trình canh tác bền vững giảm phát thải của Cục Trồng trọt ban hành, đồng thời thực hiện liên kết theo đúng các tiêu chí của Đề án, bao gồm yếu tố vật tư đầu vào và bao tiêu sản phẩm đầu ra.
Cùng với mô hình thí điểm của Bộ, tại 12 tỉnh, thành phố Đồng bằng sông Cửu Long đã và đang xây dựng kế hoạch để triển khai các mô hình, theo đó mỗi huyện sẽ có từ một đến hai mô hình quy mô khoảng 50 ha. Song song đó, Bộ đã xây dựng các kế hoạch triển khai đề án được phê duyệt, theo lộ trình đến năm 2025 đạt khoảng 180.000 ha.
Để thực hiện Đề án, hiện nay Bộ và các tỉnh đã khoanh vùng định vị vùng sản xuất cho diện tích 180.000 ha lúa này. Sau khi điều tra, đánh giá mức độ thực hiện thí điểm mô hình trong vụ đông-xuân, hè-thu vừa qua, vụ đông-xuân 2024-2025 tới, các địa phương sẽ bắt đầu triển khai trên diện rộng, chứ không còn là mô hình thí điểm nữa. Trong đó, có tỉnh sẽ triển khai 5.000-20.000 ha. Vì thế, dựa trên các vùng sản xuất trước đây mà Bộ đã xây dựng về chuyển đổi sản xuất nông nghiệp bền vững tại tám địa phương, thì với lộ trình đạt 180.000 ha chất lượng cao tại 12 tỉnh, thành phố Đồng bằng sông Cửu Long của Đề án trong năm 2025 là rất khả thi.
Về mặt chuyên môn, Bộ cũng đã hình thành năm tổ chỉ đạo để thực hiện Đề án, như phát triển kinh tế hợp tác, khuyến nông, hợp tác quốc tế… Trong đó, Cục Trồng trọt sẽ thực hiện tổ chức sản xuất và hướng dẫn, thực hiện quy trình canh tác và xây dựng phương pháp tính toán giảm phát thải. Hiện các tổ đang triển khai tất cả kế hoạch, thực hiện theo đề án này cho đến năm 2025 và định hướng đến năm 2030.
Còn đối với các địa phương, hiện hầu hết các tỉnh đều đã xây dựng kế hoạch thực hiện, khoanh vùng, định vị các vùng triển khai trên bản đồ sản xuất lúa chất lượng cao, giảm phát thải và cũng xây dựng kế hoạch triển khai đề án cho tỉnh.
- Đề án được thực hiện với nhiều yêu cầu cao và mới về kỹ thuật. Từ thực tế đang triển khai, ông có thể cho biết, những khó khăn, vướng mắc cần phải tháo gỡ là gì?
- Thứ nhất, đề án của chúng ta xây dựng định hướng mang tính chất đi sớm về phát thải thấp, tăng trưởng xanh, nhưng nhận thức của một số người nông dân, hay một bộ phận cán bộ kỹ thuật ở địa phương chưa nắm bắt được đầy đủ các mục đích yêu cầu cũng như nội dung của Đề án. Cách tiếp cận những vấn đề cốt lõi thực hiện của Đề án đến người sản xuất so với mong muốn còn chậm.
Thứ hai, mục tiêu của đề án là sắp xếp lại sản xuất, trong đó quan trọng nhất là vấn đề hình thành các hợp tác xã để làm "khung" cho thực hiện Đề án này thì hiện nay số lượng hợp tác xã của chúng ta vẫn còn thiếu và còn yếu. Thí dụ, trong vùng sản xuất các tỉnh đăng ký triển khai 10 nghìn ha nhưng số lượng hợp tác xã không có đủ để đáp ứng cho triển khai diện tích đó. Mặt khác, một số nơi có diện tích đủ theo tiêu chí để đăng ký tham gia nhưng hợp tác xã vẫn chưa hình thành. Vì vậy, những nơi chưa có hợp tác xã phải hình thành hợp tác xã mới triển khai được Đề án. Bởi mục tiêu của Đề án là sắp xếp tổ chức lại sản xuất ngành hàng lúa gạo, tập trung nguyên liệu đạt chuẩn để nâng cao giá trị, mà vùng nguyên liệu đạt chuẩn tập trung thì không thể làm từng hộ nông dân riêng lẻ được.
Thứ ba, chúng ta triển khai đề án này trên cấp vĩ mô, lợi ích mang lại cho nền sản xuất lúa gạo Việt Nam nói chung, nhưng lợi ích thực tiễn cho từng hộ nông dân tham gia thì chưa truyền thông cụ thể. Chẳng hạn như giảm được chi phí sản xuất, nâng được giá trị hạt gạo, giảm phát thải thì cần phải có thời gian nhiều vụ sản xuất thực tiễn để chứng minh với nông dân. Với nông dân khi chưa thấy thì họ chưa tin và như vậy thuyết phục được họ tham gia Đề án sẽ có nhiều khó khăn.
- Giai đoạn đầu thí điểm triển khai những cánh đồng lúa chất lượng cao, phát thải thấp đã đem lại những bài học kinh nghiệm gì, thưa ông?
- Đến nay những chương trình, kế hoạch của các cơ quan chuyên môn từ cấp trung ương cho đến cấp địa phương đều đã có. Nhưng việc triển khai trên diện rộng để cho người nông dân và các hợp tác xã cũng như doanh nghiệp biết được chủ trương, chính sách thì chưa được sâu và rộng. Bài học đầu tiên phải nói là truyền thông phải đi trước để chuyển tải những chủ trương, chính sách, mục đích, nội dung, yêu cầu… của Đề án đến người dân, doanh nghiệp, hợp tác xã rồi mình mới triển khai thực hiện sau.
Vấn đề nữa là Đề án đã được chuẩn bị chặt chẽ từ các văn bản pháp luật đến các quy trình canh tác, các tài liệu khuyến nông, các tiêu chí tham gia của hợp tác xã cũng như của doanh nghiệp, từ các cơ quan của Bộ và các địa phương đã chuẩn bị rất kỹ lưỡng và ban hành kịp thời.
Mặt khác, đã có một hiệu ứng rất tích cực của các doanh nghiệp tham gia đầu vào, như doanh nghiệp về phân bón, cơ giới, giống… Đây là những doanh nghiệp tiên phong trong nhận thức tham gia Đề án này. Tuy nhiên, các doanh nghiệp mua lúa gạo-đầu ra, tham gia vẫn còn ít và vẫn còn nhiều doanh nghiệp chưa thật sự đồng hành cùng với Đề án. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Ban chỉ đạo Đề án và các hiệp hội đang triển khai chương trình, tăng cường các mối liên kết, giúp các doanh nghiệp định hướng tham gia ngành hàng sản xuất lúa gạo mới này.
- Theo ông, chúng ta cần có những giải pháp gì để thực hiện Đề án thành công, nhân rộng những cánh đồng lúa chất lượng cao, phát thải thấp trong thời gian tới?
- Điều trước tiên cần có là nhóm giải pháp về thể chế. Các cơ quan tham gia đề án từ trung ương cho đến địa phương cần sớm hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật, bao gồm các văn bản phát triển hạ tầng cơ sở, hướng dẫn và hoàn thiện thủ tục rõ ràng khuyến khích doanh nghiệp tham gia Đề án…
Nhóm giải pháp thứ hai là sớm hình thành các nhóm quản lý để đồng bộ thực hiện Đề án. Hiện có tỉnh thành lập tổ nhóm triển khai Đề án nhưng tính chất hoạt động của tổ nhóm này đang còn chưa rõ các chức năng, nhiệm vụ như phân công, phân nhiệm để thực hiện Đề án. Vì vậy, tại mỗi địa phương ngoài cơ quan chuyên môn chủ chốt là Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn rất cần thành lập những tổ nhóm đủ năng lực để triển khai thực hiện Đề án này.
Ngoài việc khoanh vùng định vị trên bản đồ, các vùng tham gia Đề án cần phải được đẩy mạnh ngay từ bây giờ công tác số hóa. Bởi hiện nay một số địa phương đã làm nhưng còn thủ công và chậm, đã khoanh vùng trên bản đồ vùng sản xuất nhưng vẫn chưa có những thông tin chi tiết như diện tích và bao nhiêu hộ tham gia, kỹ thuật áp dụng, quy trình để đạt được tiêu chí của Đề án…
 | |
|
Đề án Phát triển 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong định hướng chuyển đổi phương thức canh tác lúa bền vững, góp phần mang lại đa giá trị từ cây lúa ở Đồng bằng sông Cửu Long; hình thành, phát triển các vùng nguyên liệu tập trung quy mô lớn ổn định lâu dài, bảo đảm chất lượng, canh tác bền vững và hiệu quả. Thực hiện đồng bộ các giải pháp tin rằng sớm mang lại cuộc sống trù phú, ấm no hơn cho vùng châu thổ Cửu Long.
- Trân trọng cảm ơn Phó Cục trưởng Lê Thanh Tùng!
