Vị Tết ở làng biển xưa

Vươn khơi bám biển cả năm, ngư dân làng Mân Thái (quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng) cùng thấm vị mặn, cùng kiên cường lướt qua ngọn sóng. Tình bạn trên biển trở thành tình anh em, nghĩa gia đình. Với các ngư dân, một nét đẹp cộng đồng luôn được gìn giữ chính là việc chủ ghe và anh em “đi bạn” sẽ cùng nhau ăn Tết. Bởi vậy, Tết ở làng biển là dấu gạch nối giữa năm cũ đã qua với ước mong về những điều tốt đẹp trong năm mới sắp đến.
Ngư dân làng Mân Thái cúng biển đầu năm. (Ảnh Huỳnh Văn Mười)
Ngư dân làng Mân Thái cúng biển đầu năm. (Ảnh Huỳnh Văn Mười)

Mổ heo chia cho “bạn” nghề

Thịt heo, bánh tét là hai món không thể thiếu trong ngày Tết của ngư dân làng biển Mân Thái. Với họ, ẩm thực ngày Tết phải chu tất, chỉn chu nhất. Đã từ lâu, người làng đợi đến cận Tết (hai ngày 29 và 30 tháng Chạp) mới mổ heo và nấu nồi bánh tét. Lý giải về điều này, các bậc cao niên trong làng cho rằng, đời sống ngư dân đi biển luôn dành sự trân trọng đối với lương thực, thực phẩm. Trong mỗi chuyến ra khơi, tính cách tiết kiệm không cho phép họ lãng phí nguồn thực phẩm. Bởi vậy, các món ăn trong ngày Tết có thể được để dành dùng cho chuyến ra khơi đầu năm. Đó là lý do dân làng thường tổ chức mổ heo và nấu bánh tét ngày cận Tết.

Một điều thú vị là những con heo mà chủ ghe lựa chọn mổ phải là heo cỏ (heo đen). Thông thường, mỗi chủ ghe sẽ mua ba con heo. Việc đặt cọc mua heo được tiến hành từ vài tháng trước Tết. Chỉ cần trên cơ thể con heo có một chấm trắng thì sẽ không được chọn. Với mong muốn tránh những bất trắc trên biển cho nên đã hình thành quy ước kỵ heo có mầu trắng.

Ông Huỳnh Văn Mười (56 tuổi) vẫn nhớ rõ không khí mổ heo Tết xưa. Ngày xưa, những ngôi nhà ba gian đều có lan-can ở phía trước nhà. Sau khi heo được rửa sạch, trước sự chứng kiến của tất cả thành viên “đi bạn” với chủ nhà, con heo được đặt lên lan-can, phần đầu hướng vào nhà. “Khi chủ nhà và một người khác tiến hành bài cúng và đánh ba hồi chuông trước gia tiên và tổ nghề biển, con heo đã được mở dây trói, rửa sạch, các dụng cụ dùng mổ heo được sắp xếp đầy đủ. Ba hồi chuông vừa dứt, thợ làm heo mới được phép tiến hành lấy tiết. Theo quan niệm dân gian, nếu tiết heo tuôn đều, thì việc đi biển trong năm sẽ rất thuận lợi”, ông Mười cho biết.

Quy trình của lễ cúng còn tiếp tục diễn ra sau khi con heo được luộc chín. Tùy từng gia đình mà có thể cúng toàn bộ con heo hoặc chỉ riêng phần đầu. Tinh thần đoàn kết, công bằng của người làm nghề biển làng Mân Thái được thể hiện ở chỗ, tất cả thành viên “đi bạn” với chủ ghe đều được chia đều các phần thịt, xương, lòng heo. Cùng với đó là hai đòn bánh tét đậm vị kèm theo như kéo gần cái Tết đến mỗi gia đình. Đây là phần mà chủ ghe muốn gửi đến nhóm “đi bạn” của mình để lo cho gia đình trong ba ngày Tết. Không khí Tết ở làng biển có thêm hương vị thịt heo, bánh tét giúp ấm lòng những người quanh năm làm nghề biển giã.

Gìn giữ nếp xưa...

Giữ gìn truyền thống của người Việt Nam, dân làng Mân Thái dành sự cung kính, tôn trọng cao nhất cho gia tiên, ông bà và cha mẹ của mình. Lễ cúng đầu năm vào ngày mồng 1 tháng Giêng (đồng thời thực hiện việc xông đất) do chủ nhà, cũng là ông chủ ghe thực hiện. Theo đó, chủ nhà đặt niềm tin trong khâu “xông đất”, lựa chọn những người có tính cách xông xáo, nhanh nhẹn trong công việc ngoài biển, đức độ, tử tế trong lối sống hằng ngày.

Ông Trần Văn Lịch (82 tuổi) là một ngư dân có tiếng ở làng Mân Thái với 61 năm lênh đênh trên đầu con sóng. Chừng ấy thời gian, ông Lịch đồng hành với chủ ghe là hai thế hệ nối tiếp của gia đình ông Huỳnh Văn Mười (đời ông nội và cha ông Mười). “Trong ngày Tết, lời ăn tiếng nói rất quan trọng. Chúng tôi luôn dành cho nhau những câu chúc về sức khỏe, niềm vui, phấn khởi cho chủ nhà. Cầu chúc ông bà con cháu vạn sự bình an. Anh em, bạn bè cùng ngồi lại với một ly rượu Tết, trà xuân đã thành lệ”, ông Lịch cho biết.

Đối với một lĩnh vực nghề nghiệp đặc biệt như đi biển, việc bám sát ngư trường tạo cho con người tính gắn kết tập thể. Có thể thấy rõ điều này qua cách nhóm “đi bạn” và chủ ghe chúc Tết lẫn nhau. Sau khi làm lễ mừng tuổi gia tiên và tổ nghề, cụng ly rượu Tết tại nhà chủ ghe, tất cả thành viên trong bạn nghề lần lượt đến thăm hỏi, thắp nén hương lên bàn thờ gia tiên của gia đình mỗi anh em trong đội. “Suốt một năm, dẫu rằng anh em “đi bạn” gặp nhau còn nhiều hơn gặp người trong nhà, nhưng cứ đến Tết thì vẫn có một tâm trạng lắng đọng. Anh em gửi đến nhau từng câu chúc thân tình. Trước thì mừng tuổi gia tiên, sau là cùng động viên, hứa hẹn kinh tế ngày càng phát triển trong năm mới”, ông Mười nói.

Theo tập tục của làng Mân Thái, trong ngày mồng 1 tháng Giêng, chủ ghe phải thực hiện phiên ra biển đầu tiên. Chuyến đi đầu tiên này, chủ ghe có thể đi xa hoặc gần bờ để thả một mẻ lưới mở hàng. Các ngày sau đó, từng phiên ra khơi được tiếp tục thực hiện dựa theo sự xuất hiện của đàn cá.

Đời sống xã hội ngày càng đổi thay, yếu tố tinh thần ở các làng chài ven biển như làng Mân Thái (quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng) dần suy giảm. Khoảng 50 năm trước, ba ngày Tết sẽ có nhiều hoạt động vui chơi, thi thố như hát lô tô, bài chòi, hát bội ở sân đình làng. Cùng với đó, câu chuyện về lễ nghi cúng kính đòi hỏi tính kỹ lưỡng, cầu kỳ.

Những năm trở lại đây, phần lớn các gia đình và thế hệ trẻ ở làng Mân Thái đã cắt giảm, thu hẹp những lễ nghi trong ba ngày Tết. Có nhiều yếu tố tạo ra thực trạng này như cách suy nghĩ hướng đến việc đơn giản dưới góc nhìn của người trẻ… Do vậy, lớp thế hệ như ông Huỳnh Văn Mười, ông Trần Văn Lịch càng thêm trăn trở, lo ngại truyền thống văn hóa của làng biển sẽ bị mai một…

Có thể bạn quan tâm

Công nhân Hợp tác xã chiếu cói Hoài Châu Bắc hoàn thiện một công đoạn làm ra chiếc chiếu thành phẩm. (Ảnh MỸ HÀ)

Làng nghề chiếu cói Hoài Nhơn

Dệt chiếu cói là nghề truyền thống lâu đời ở xã Hoài Châu Bắc, thị xã An Nhơn, tỉnh Bình Định (nay là phường Hoài Nhơn Bắc, tỉnh Gia Lai).

Nhiều du khách trẻ thích thú khi check-in tại Tháp Pô Klong Garai.

Giữ gìn Bảo vật quốc gia, góp phần thúc đẩy du lịch

Khánh Hòa là vùng đất giao thoa văn hóa với sự chung sống của 36 dân tộc anh em, trong đó nổi bật là văn hóa Chăm và Raglai, thể hiện qua hệ thống đền tháp cổ kính, các lễ hội truyền thống đặc sắc cùng phong tục tập quán giàu bản sắc.

Hòn Vọng Phu trong không gian đô thị ở Thanh Hóa.

Nỗ lực bảo tồn hòn Vọng Phu cùng cụm di tích An Hoạch

Hòn Vọng Phu trên đỉnh núi An Hoạch (núi Nhồi) ở phường Hạc Thành, tỉnh Thanh Hóa cùng những “Vọng Phu thạch” hiện hữu trên nhiều miền đất đã gắn liền với lịch sử dựng nước, giữ nước cùng đạo lý, nhận thức thẩm mỹ của dân tộc.

Bãi Làng - khu vực trung tâm Cù Lao Chàm.

Cù Lao Chàm - Viên ngọc thô đang được "mài giũa"

Mùa du lịch năm 2025, cụm đảo gần bờ của thành phố Đà Nẵng là Cù Lao Chàm đón hơn 269.000 du khách. So với năm 2024 và những năm trước đó, con số này cho thấy sự tăng trưởng và là một lời khẳng định: Những tiềm năng du lịch mạnh mẽ của “viên ngọc thô” xứ Quảng đang dần được cụ thể hóa, khai thác một cách hiệu quả và đúng hướng.

Cô gái Chăm trong Lễ hội Katê tại Khánh Hòa.

Thúc đẩy liên kết vùng du lịch trọng điểm

Những năm gần đây, hành trình du lịch nối dài giữa “biển xanh” Khánh Hòa và “đại ngàn” Đắk Lắk đã trở thành xu hướng mới. Sự dịch chuyển đó thể hiện nhu cầu khám phá nhiều hơn của du khách, đồng thời tạo cơ hội hình thành các tour, tuyến liên vùng mang dấu ấn riêng của khu vực Nam Trung Bộ và Tây Nguyên.

Du khách trải nghiệm làm đồ gốm khi tới thăm làng Thanh Hà.

Độc đáo làng gốm hơn 500 năm tuổi

Tại lễ trao giải thưởng Du lịch Việt Nam năm 2025 vừa qua, làng gốm Thanh Hà là đại diện của thành phố Đà Nẵng được vinh danh tại hạng mục “Điểm du lịch cộng đồng tốt nhất”.

Ông Lê Văn Nghĩa kiểm tra chất lượng sản phẩm rượu cần.

Bảo tồn và phát triển nghề truyền thống

Giữ được hương vị nồng say của rượu cần truyền thống sẽ mở ra cơ hội phát triển kinh tế cho bà con Cơ Tu. Đó là cách làm kinh tế hiệu quả của ông Lê Văn Nghĩa và một số hộ dân ở thôn Phú Túc, xã Hòa Vang, thành phố Đà Nẵng.

Người dân và du khách nghe hát bài chòi ở Hội An.

Cân bằng giữa phát triển và gìn giữ ở Hội An

Sau khi mở rộng địa giới thành phố Đà Nẵng, Hội An (cũ) nay gồm ba phường: Hội An, Hội An Đông, Hội An Tây và một xã đảo Tân Hiệp (Cù Lao Chàm) tiếp tục giữ vai trò đặc biệt trong chiến lược phát triển du lịch-văn hóa của thành phố.

Thu gom lưới bẫy bắt chim yến trái phép. (Ảnh CTV)

Cần có giải pháp bảo vệ chim yến

Những năm gần đây, nạn săn bắt chim yến trái phép diễn ra tràn lan ở nhiều địa phương trên cả nước, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển bền vững của quần thể chim yến ở nước ta.

Đảo Lý Sơn, hạt nhân du lịch biển, đảo của tỉnh Quảng Ngãi.

Tìm hướng phát triển bền vững du lịch biển, đảo Quảng Ngãi

Du lịch biển, đảo Quảng Ngãi có nhiều tiềm năng trở thành trụ cột phát triển kinh tế- xã hội quan trọng. Tỉnh cần tạo ra sức mạnh tổng hợp, cân bằng lợi ích kinh tế-xã hội và môi trường để du lịch biển, đảo Quảng Ngãi phát triển bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu và khẳng định vị thế trong khu vực.

Võ cổ truyền đã và đang được triển khai nhiều giải pháp đồng bộ để phát triển một cách bài bản, bền vững

Bảo tồn và lan tỏa võ cổ truyền

Võ cổ truyền Bình Định không chỉ là một di sản văn hóa phi vật thể quốc gia mà còn là một hệ giá trị sống động, có khả năng thích ứng và phát triển trong thời đại mới. Trong bối cảnh đất nước hội nhập sâu rộng, văn hóa truyền thống không thể chỉ lưu giữ trong bảo tàng hay lễ hội mà phải được đưa vào đời sống, đến với thế hệ trẻ.

Hội thi Ẩm thực Yến sào Khánh Hòa.

Độc đáo Lễ hội Yến sào Khánh Hòa

Không chỉ thành kính tri ân, tưởng nhớ công đức lớn lao của thủy tổ, thánh mẫu, các vị tiền bối sáng lập, phát triển ngành nghề yến sào trong suốt 700 năm qua, Lễ hội Yến sào Khánh Hòa đã tạo nên một không gian văn hóa biển, đảo đa dạng và sinh động.

Bề mặt dải đá bằng phẳng, đoạn rộng nhất lên tới 50 mét.

Kỳ quan dưới đáy biển Gia Lai

Làng chài Nhơn Hải, phường Quy Nhơn Đông, tỉnh Gia Lai không chỉ nổi tiếng với vẻ đẹp bình yên cùng cảnh sắc biển, trời hùng vĩ, mà còn được nhiều người say đắm bởi một kỳ quan độc đáo.

Phụ nữ Pa Kô làm món Đổi A-lỗq chuẩn bị cho ngày lễ Aza.

Món ăn độc đáo của người Pa Kô

Khi còn nhỏ, tôi biết đến món Đổi A-lỗq (cơm nếp ống tre) của người Pa Kô qua những lần theo bố về thăm quê nội ở thôn A Liêng, xã Tà Rụt (Quảng Trị) bên dòng Krông Klang. Hương vị đặc trưng của món ăn này vẫn in đậm trong ký ức sau những lần tôi dự lễ hội và thưởng thức cùng mọi người.

Công đoạn khoét rỗng mõ là quan trọng nhất

Giữ tiếng mõ làng Thủy Xuân

Giữa không gian thanh vắng ở tổ 11, phường Thủy Xuân, thành phố Huế, tiếng cốc cốc khi nhỏ khi to đưa con người về chốn tĩnh tại. Ở vùng đất Cố đô, người ta vẫn còn nhớ đến làng mõ Thủy Xuân.

Nghệ thuật trang trí cây nêu của người Co ở Quảng Ngãi là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Sắc mầu văn hóa dân tộc Co

Chỉ với khoảng 34 nghìn người cư trú chủ yếu ở phía tây tỉnh Quảng Ngãi, song cộng đồng người Co có một kho tàng văn hóa dân gian đặc sắc với kiến trúc nhà ở, truyện kể dân gian, nghệ thuật tạo hình, nghệ thuật diễn xướng, tri thức dân gian.

Đà Nẵng liên tiếp xúc tiến mở các đường bay thẳng từ thị trường khách du lịch Ấn Độ, các nước Trung Đông và CIS.

Mở rộng không gian đưa ngành du lịch bứt phá

Với những lợi thế sẵn có của thành phố Đà Nẵng và tỉnh Quảng Nam (trước đây), Đà Nẵng hiện nay thụ hưởng nhiều dư địa để đưa ngành du lịch bứt phá. Biết tận dụng tối đa cơ sở vật chất, tài nguyên du lịch, di sản văn hóa sẽ tạo động lực phát triển, đưa du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của thành phố.

Nghệ nhân Đạt Thị Nam (áo cam) truyền dạy kỹ thuật dệt hoa văn Chăm cổ cho phụ nữ Chăm.

Truyền giữ nghề dệt thổ cẩm Chăm

Nghệ nhân Đạt Thị Nam ở xã Ninh Phước (Khánh Hòa mới) được cộng đồng Chăm tôn vinh là điển hình tiêu biểu trong sưu tầm, phục hồi nhiều loại hoa văn cổ và tận tâm truyền dạy nghề dệt thổ cẩm cho phụ nữ các dân tộc khu vực miền trung - Tây Nguyên.

Nâng tầm giá trị sâm Ngọc Linh

Nâng tầm giá trị sâm Ngọc Linh

Từ cây thuốc trên dãy núi Ngọc Linh thuộc hai tỉnh Quảng Nam và Kon Tum, sau hơn 50 năm phát hiện, cây sâm Ngọc Linh nay được xem như "quốc bảo" của Việt Nam, góp phần thay đổi chất lượng cuộc sống của người dân.

Tháp Pô Klong Garai, phường Đô Vinh, thành phố Phan Rang - Tháp Chàm (Ninh Thuận), được Thủ tướng Chính phủ công nhận Di tích quốc gia đặc biệt tháng 12/2016.

Khai thác giá trị văn hóa Chăm để phát triển du lịch

Tỉnh Ninh Thuận có 80 di sản được lập hồ sơ và xếp hạng, trong đó Nghệ thuật làm gốm của người Chăm được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp; có 2 di tích được Thủ tướng Chính phủ công nhận Di tích quốc gia đặc biệt là tháp Hòa Lai và tháp Pô Klong Garai. Bên cạnh đó, còn có tháp Pô Rômê là di tích lịch sử, kiến trúc cấp quốc gia...

Nét hoang sơ ở mũi Vi Rồng.

Đánh thức huyền thoại hoang sơ

Bình Định có một nơi mà thiên nhiên còn nguyên vẹn với những vách đá sừng sững vươn ra biển như một con rồng khổng lồ, nơi mà mỗi con sóng vỗ vào bờ như mang theo một câu chuyện huyền thoại. Đó chính là mũi Vi Rồng, một trong những thắng cảnh ngoạn mục nhất của tỉnh.

Một cảnh thực hành nghi lễ tín ngưỡng thờ Mẫu tại phường Bắc Sơn.

Bỉm Sơn - một vùng di sản, danh thắng

Không chỉ có vị trí giao thông trọng yếu, thị xã Bỉm Sơn (Thanh Hóa) còn là vùng đất lưu dấu lịch sử và văn hóa. Thung lũng phía đông núi Dốc Xây vẫn còn in dấu con đường thiên lý năm xưa, nơi thi sĩ Hồ Xuân Hương cảm tác bài “Đèo Ba Dội” sau khi vượt ba ngọn đèo gập ghềnh.

Bà Châu Thị Đông giới thiệu các tác phẩm nghệ thuật Ariya do bà sưu tầm và đóng tập làm tài liệu trình diễn và truyền dạy cho con cháu trong tộc họ văn hóa dân tộc mình.

Người “giữ lửa” dân ca Chăm

Bà Châu Thị Đông, 76 tuổi, ở làng Chăm Phú Nhuận (xã Phước Thuận, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận) được đồng bào nơi đây ví là “báu vật sống” trong "giữ lửa" dân ca Chăm và truyền cảm hứng nghệ thuật diễn ngâm Ariya, góp phần giữ gìn Di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc Chăm.