1/Các học viên đến từ tám huyện trong tỉnh Kon Tum đã được giới thiệu về lý thuyết cơ bản - vai trò của thang âm cồng chiêng các tộc người, nguyên lý của việc chỉnh âm, cấu tạo các loại cồng chiêng... Ở những tiết học thực hành, việc truyền dạy kỹ thuật chỉnh âm được chia tách thành hai phần cơ bản.
Thứ nhất là phần thao tác gò chỉnh nhạc cụ, vốn được xem như tay nghề kiểu thợ gò cơ khí. Phần này do nghệ nhân chế tác nhạc cụ Phạm Chí Khánh đảm trách. Anh nguyên là NSƯT Nhà hát Tuồng T.Ư, có nhiều năm kinh nghiệm chỉnh âm cồng chiêng ở xưởng sản xuất và buôn bán nhạc cụ của mình. Khác với các thợ chỉnh chiêng thông thường, thầy Khánh đã “mổ xẻ” cấu tạo từng loại cồng chiêng và lý giải tác dụng từng phần trong thao tác gò - điều chỉnh cao độ hay triệt tiêu những tạp âm, bồi âm xấu và âm cộng hưởng. Đáng chú ý, thầy Khánh cất công mang cả bộ đồ nghề chỉnh chiêng riêng từ Hà Nội vào làm mẫu. Theo đó, cán bộ của Sở VHTT&DL mang ra hàng thợ sắt, thợ mộc làm cho gần 20 học viên mỗi người một bộ, sau này mang về làng để chỉnh chiêng rất tiện lợi. Ở đây, những gì vốn được coi là bí kíp của thợ chỉnh chiêng nhà nghề đã được đưa ra ánh sáng khoa học, giúp cho học viên dễ hiểu và nhanh chóng nắm bắt. Thật vui khi kỹ thuật “lên dây chiêng” đã được chuyển giao nhanh chóng trong vòng hai ngày học và thực hành.
2/Tiếp đó là phần nhận diện từng loại thang âm cồng chiêng tộc người do tôi đảm nhiệm. Về nguyên tắc, người chỉnh chiêng phải có cái tai âm nhạc chuẩn xác để căn chỉnh chiêng cồng cho đúng với từng loại thang âm cổ truyền. Trong quá khứ, đây vốn là năng lực/tri thức khu biệt trong giới những tay thợ chỉnh chiêng nhà nghề và nhóm những nghệ sĩ cồng chiêng tài năng của buôn làng. Để làm được điều này, các học viên lần lượt phải trải qua các bài tập thực hành nghe/nhận diện những quãng có tính rường cột của thang âm bao gồm quãng 4 đúng, 5 đúng, 8 đúng. Sau đó là các bài tập thực hành nghe độ chênh lệch những quãng siêu nhỏ, chỉ dao động từ 7-10 cents. Với phương pháp tiếp cận mới, các thang âm cồng chiêng Xơ Đăng, Ba Na, Gia Rai được nhận diện trên bảng biểu so sánh độ lớn của từng quãng giữa các chiêng cồng thành viên theo thứ tự từ thấp lên cao, độ lớn được tính theo đơn vị cent.
Điều đặc biệt, khóa học đã dùng đàn guitare - nhạc cụ phổ biến và thông dụng trong đời sống làm thước đo đối sánh (mỗi phím đàn có độ lớn 100 cents). Căn cứ vào bảng biểu thang âm và tương quan các phím đàn, học viên được hướng dẫn dùng lưỡi dao, kéo để dò tìm chính xác các quãng trong thang âm cồng chiêng tộc người mình trên sợi dây đàn. Đây thực chất là phương pháp kết hợp NGHE và NHÌN trong việc xác định độ lớn giữa các bậc thang âm. Sau khi hiểu rõ vấn đề và nắm vững phương pháp, mọi người đã lần lượt thực hành thuần thục trên cây đàn guitare để nhận diện chính xác cao độ các bậc thang âm cồng chiêng của từng tộc người.
3/Sau thời gian tập huấn, về tổng thể, 14/16 học viên đã nắm bắt và thực hành được kỹ thuật gò-căn chỉnh cao độ cồng chiêng cũng như phương pháp nhận diện hình hài các loại thang âm khác nhau. Trong dự án, mỗi học viên phải thực hành chỉnh âm chính bộ cồng chiêng của làng mình mà họ đem theo. Đặc biệt, khóa tập huấn nổi lên ba học viên xuất sắc, được Sở VHTT&DL tặng bằng khen tại chỗ. Trong đó, hai người đạt trình độ mức cao nhất có thể sánh với những tay thợ chỉnh chiêng nhà nghề.
Xin chia sẻ thêm rằng, dưới sự hướng dẫn của giảng viên, mọi người đã mạnh dạn gò chỉnh lại toàn bộ dàn chiêng theo nguyên lý chế tác chiêng vành Tây Nguyên. Các bộ cồng cũng được gò chỉnh lại cho đúng với hệ thang âm cơ bản. Đây là một thành công lớn nằm ngoài dự kiến của chúng tôi, các học viên ai cũng rất phấn khởi khi hiểu thêm nguyên lý chế tác cồng chiêng. Tới đây, rất kỳ vọng kỹ thuật chỉnh âm cồng chiêng sẽ dần được lan tỏa ở khắp các buôn làng. Các thang âm cồng chiêng Xơ Đăng, Ba Na, Gia Rai - những giá trị vô cùng độc đáo và phong phú sẽ được bảo tồn bền vững trong cộng đồng các tộc người ở Kon Tum.
Những buổi học cuối cùng, một số bộ chiêng được đem ra thí nghiệm lần chót. Chủ chiêng được mời ra ngoài hội trường, các thầy sẽ phá âm một số chiêng trong dàn trước sự chứng kiến của mọi người. Sau đó mời chủ chiêng vào tự kiểm tra xem chiêng nào sai âm để tự căn chỉnh lại cho chính xác theo phương pháp đã học.
