Hằng năm, nông dân tỉnh Quảng Bình trồng gần 8.000 ha sắn nguyên liệu, tập trung tại các huyện Bố Trạch, Quảng Ninh và Tuyên Hóa với giống sắn chủ yếu là KM94. Trong đó, huyện Bố Trạch là địa phương có diện tích trồng sắn nguyên liệu lớn nhất với khoảng 4.500 ha. Nguồn thu từ trồng sắn đã giúp nhiều nông dân ở Quảng Bình ổn định cuộc sống. Sắn đã trở thành cây trồng chủ lực ở vùng đồi của tỉnh, ngày càng được mở rộng diện tích.
Tuy nhiên, những năm gần đây, vùng sắn nguyên liệu ở Quảng Bình xuất hiện bệnh khảm lá sắn dẫn đến cây kém phát triển, ảnh hưởng đến năng suất. Theo Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Quảng Bình, năm 2024, toàn tỉnh trồng được hơn 7.300 ha sắn nguyên liệu với giống chủ lực KM94. Sản lượng thu được hơn 5.000 ha, năng suất bình quân đạt 16,5 tấn/ha, thấp hơn nhiều so với niên vụ sắn năm 2023.
Ông Nguyễn Văn Hải ở xã Lý Nam, huyện Bố Trạch, trồng hơn 2 ha sắn để bán nguyên liệu cho Nhà máy tinh bột sắn sông Dinh gần 20 năm nay, gần đây khá lo lắng do ruộng sắn xuất hiện bệnh khảm lá làm cho năng suất giảm dần. “Khi bệnh mới xuất hiện trên diện tích nhỏ lẻ, cán bộ Phòng Nông nghiệp huyện kiểm tra và khuyến cáo nông dân nhổ bỏ diện tích sắn bị bệnh để hạn chế lây lan. Nhưng vụ sau, toàn bộ diện tích sắn đều bị bệnh sau khi trồng được khoảng 2 tháng, cho nên người dân đành để vậy và chăm sóc chứ không thể nhổ bỏ toàn bộ được. Năng suất cuối vụ chỉ còn một nửa so với trước khi ruộng sắn chưa bị bệnh...”- ông Hải nói.
Cũng như ông Hải, gia đình bà Nguyễn Thị Mân, xã Tây Trạch, huyện Bố Trạch, trước đây trồng hơn 3 ha sắn giống KM94, cuối vụ cho thu nhập 80-100 triệu đồng. Ba năm gần đây, diện tích sắn bị bệnh khảm lá cứ tăng dần rồi lan rộng gần hết diện tích. Theo bà Mân, vụ sắn năm 2024, toàn bộ 3 ha sắn đều bị các đốm vàng rồi xoăn tít ở lá và phần ngọn nhưng không thể nhổ bỏ hết nên gia đình để vậy, cố chăm sóc và kết quả là cuối vụ, năng suất rất thấp, chỉ thu được khoảng 30 triệu đồng. Muốn chuyển đổi nhưng nông dân ở đây đang gặp khó vì chưa tìm được cây trồng thay thế sắn nguyên liệu.
Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Lý Nam Đoàn Ngọc Nhân cho biết, trước đây, năng suất đạt 35-40 tấn/ha, nhưng đến nay, do sắn bị bệnh khảm lá nên năng suất chỉ còn khoảng 16-22 tấn/ha. Nông dân mong muốn có giống sắn mới thay thế để bảo đảm năng suất, chất lượng, song địa phương chưa xác định được nguồn giống phù hợp.
Trưởng phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Bố Trạch Nguyễn Cẩm Long cho hay: “Gần đây, giống sắn chủ lực KM94 bị bệnh khảm lá ngay từ đầu vụ và chiếm tới 80% tổng diện tích, năng suất giảm khoảng 30%, thậm chí có nhiều nơi năng suất giảm hơn 50%. Chúng tôi đã hướng dẫn, chỉ đạo các địa phương triển khai thực hiện các biện pháp như: tăng cường chăm sóc, làm cỏ, bón phân giúp cây tăng khả năng sinh trưởng, phát triển; phát hiện cây nhiễm bệnh để tiêu hủy và phun thuốc bảo vệ thực vật; đưa giống mới có tỷ lệ kháng bệnh cao vào sử dụng; thực hiện chuyển đổi cây trồng ở các ruộng bị nhiễm bệnh”.
Cũng theo ông Nguyễn Cẩm Long, gần đây, huyện Bố Trạch đưa 2 giống sắn mới là HN1, HN5 làm mô hình khảo nghiệm với diện tích khoảng 40 ha, bước đầu cho thấy sự kháng bệnh khá tốt. Tuy nhiên, giống hom sắn giống mới có giá khoảng 27 triệu đồng/ha, trong khi giống KM94 chỉ khoảng 2 triệu đồng/ha. Nếu không có chính sách hỗ trợ thì người nông dân khó có thể chuyển đổi toàn bộ diện tích sang trồng giống sắn mới.
Mới đây, tại xã Phú Định, huyện Bố Trạch, Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Quảng Bình đánh giá việc thực hiện đề án nghiên cứu tuyển chọn và phát triển một số giống sắn mới có khả năng kháng bệnh khảm lá, cho năng suất và hàm lượng tinh bột cao phục vụ canh tác sắn bền vững tại Quảng Bình. Kết quả cho thấy, giống sắn mới đã thể hiện tốt tính năng kháng bệnh khảm lá cũng như hàm lượng tinh bột đạt cao. Các hộ trồng đề nghị tiếp tục được thử nghiệm giống sắn mới để đánh giá tính chống chịu thời tiết và phù hợp với chất đất vùng đồi của huyện Bố Trạch trước khi nhân rộng.
Theo Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Quảng Bình Trần Đình Hiệp: Sở đã đề nghị và hướng dẫn các địa phương xây dựng kế hoạch chuyển đổi diện tích trồng sắn bị nhiễm bệnh khảm lá nặng sang trồng các giống cây khác với thời gian trồng chuyển đổi ít nhất là 1 năm; khoanh vùng các ruộng sắn chưa bị nhiễm bệnh để làm giống, bảo đảm vừa đủ về số lượng vừa đạt chất lượng hom giống sạch bệnh cho kế hoạch trồng sắn niên vụ năm 2025.
Đặc biệt, do nguồn giống sắn trên địa bàn không đạt yêu cầu để lấy giống cho niên vụ này khá lớn cho nên sở đã chỉ đạo và đề nghị các địa phương vùng sắn nguyên liệu chủ động tìm nguồn giống sạch bệnh khảm lá ở các tỉnh lân cận để cung ứng giống sắn sạch cho người dân. Đơn vị khuyến khích các tổ chức, cá nhân đưa các giống sắn được xác định có khả năng kháng bệnh khảm lá như HN1, HN5 về trồng thử nghiệm diện hẹp trên địa bàn, từ đó đánh giá, xác định giống phù hợp với điều kiện sản xuất tại địa phương, làm cơ sở để thay dần các giống đang bị nhiễm bệnh khảm lá sắn trong thời gian tới.
Bệnh khảm lá sắn có tên khoa học là Sri Lanka Cassava Mosaic Virus, lan truyền qua môi giới truyền bệnh là bọ phấn trắng và qua hom giống bị nhiễm bệnh từ vụ trước. Hiện nay, bệnh chưa có thuốc đặc trị và khi giai đoạn cây sắn bắt đầu phát triển mạnh để cho củ thì bọ phấn trắng cũng ở tuổi trưởng thành (có khả năng bay) nên bệnh lây lan rất nhanh, sẽ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất và chất lượng của cây sắn.
