Pà Thẻn là dân tộc thuộc nhóm rất ít người, sinh sống chủ yếu ở một số xã vùng cao của tỉnh cùng cộng đồng các dân tộc khác nhưng vẫn giữ được những nét văn hóa truyền thống, nổi bật là Lễ hội nhảy lửa.
Xã Tân Trịnh là nơi có cộng đồng dân tộc Pà Thẻn sinh sống đông nhất cả nước với 815 hộ/4.310 nhân khẩu. Nơi đây, vào trung tuần tháng 10 (âm lịch) hằng năm, người Pà Thẻn tổ chức lễ hội với nhiều hoạt động có thể kéo dài đến ngày 15/1 (âm lịch) năm sau.
Trong đời sống tinh thần, người Pà Thẻn quan niệm chung quanh mình có các vị thần che chở, đùm bọc, giúp đỡ để vượt qua gian khó. Trong đó, thần lửa là vị thần tối cao nhất vì ngọn lửa mang lại may mắn cho gia đình, cộng đồng. Nghệ nhân Nhân dân văn hóa tín ngưỡng Sìn Văn Phong, thôn My Bắc, xã Tân Trịnh cho biết, để chứng minh cho quan niệm đó, người Pà Thẻn tổ chức Lễ hội nhảy lửa.
Với một người bình thường, động vào lửa sẽ bị bỏng, nhưng với người tham gia Lễ hội nhảy lửa sau khi làm lễ họ được thần linh che chở cho nên nhảy vào lửa không bị bỏng! Lễ hội nhảy lửa có ý nghĩa sâu sắc về mặt tín ngưỡng, là sự cầu mong cho cộng đồng khỏe mạnh, bình an, thịnh vượng.
Người Pà Thẻn từ già đến trẻ, trai hay gái cũng đều mặc những bộ trang phục truyền thống tham gia lễ hội. Lễ hội được tổ chức trên một khu đất rộng, có khoảng từ 8 đến 10 thanh niên khỏe mạnh trong thôn được thầy cúng chọn tham gia nhảy lửa.
Thầy cúng sẽ làm lễ xin thổ công, thổ địa cho phép làng tổ chức nhảy lửa, bài cúng kéo dài 40 phút, sau đó là lễ cúng thần lửa kéo dài 30 phút. Trong không gian huyền bí của đêm vùng cao, thầy cúng ngồi trên ghế, miệng đọc bài cúng, tay gõ nhịp vào đàn “Pàn dơ”, những tiếng đàn vang lên đều đặn như nhịp cầu nối con người với thế giới thần linh. Cùng lúc đó, đống lửa lớn giữa sân được đốt lên để tạo thành than hồng.
Khi than đã đỏ rực, các chàng trai lần lượt ngồi lên ghế trước mặt thầy cúng. Đến lúc cơ thể họ rung lên, họ bật dậy và nhảy vào đống than nóng bỏng, đạp lửa bắn tung tóe trong tiếng reo hò cổ vũ của cộng đồng. Điều kỳ lạ là dù chân trần nhảy trực tiếp vào lửa nhưng họ không bị bỏng. Chàng trai Tạ Văn Khánh, hơn 20 tuổi, ở thôn Nà Tho, xã Tân Trịnh đã tham gia lễ nhảy lửa từ năm 15 tuổi cho biết: “Lần nào cũng vậy, khi ngồi trước thầy cúng, tôi thấy mình không còn sợ lửa và tự động nhảy vào.
Sau khi nhảy lửa bằng chân trần, đôi chân đen nhẻm vì than nhưng tôi không bị bỏng, chỉ hơi mệt, nghỉ một chút là lại khỏe bình thường”. Những năm gần đây, với sự độc đáo và giá trị văn hóa đặc biệt, Lễ hội nhảy lửa đã trở thành sản phẩm du lịch hấp dẫn của tỉnh Tuyên Quang, thu hút đông đảo du khách.
Từ lễ hội, bà con Pà Thẻn có cơ hội quảng bá văn hóa dân tộc mình rộng rãi hơn, đồng thời tạo thêm sinh kế thông qua việc bán sản phẩm dệt thổ cẩm, thủ công truyền thống. Nghề dệt vải của phụ nữ Pà Thẻn ở Tân Trịnh nhờ đó ngày càng phát triển, đem lại thu nhập ổn định cho nhiều hộ dân.
Ông Hà Huy Trường, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Tân Trịnh cho biết, năm nay, lần đầu tiên Lễ hội nhảy lửa được tổ chức với quy mô cấp tỉnh tại xã vào ngày 5/12 (tức 16/10 âm lịch). Việc nâng tầm lễ hội không chỉ nhằm tôn vinh di sản văn hóa độc đáo của dân tộc Pà Thẻn mà còn góp phần xây dựng sản phẩm du lịch mới có sức lan tỏa, thu hút du khách, khẳng định giá trị văn hóa của địa phương.
Tại lễ hội có nghi lễ kéo chày, lễ nhảy lửa và các nội dung thi gói bánh sừng trâu; đan lồng gà đón dâu; dệt thổ cẩm; giã bánh giầy và một số môn thể thao dân tộc; các hoạt động phụ trợ như tổ chức cúng báo tổ tiên, thần lửa tại Nhà truyền thống dân tộc Pà Thẻn, xã Tân Trịnh; tổ chức trưng bày các vật dụng truyền thống của người Pà Thẻn tại nhà truyền thống và không gian thưởng trà, trưng bày giới thiệu sản phẩm đặc trưng của xã.
“Đảng bộ xã Tân Trịnh đã ban hành nghị quyết chuyên đề về du lịch với giải pháp phát triển theo hướng bền vững, phát triển du lịch cộng đồng gắn với trải nghiệm văn hóa độc đáo sẵn có của đồng bào các dân tộc và Lễ hội nhảy lửa được xác định là điểm nhấn để thực hiện mục tiêu đó”, ông Trường nhấn mạnh.
