Tổ chức kinh tế tập thể, hợp tác xã thời gian qua cho thấy, bên cạnh những mặt tích cực còn không ít hạn chế do thiếu nguồn lực tài chính để xây dựng phương án, kế hoạch sản xuất bài bản; chưa thể hiện được vai trò dẫn dắt, hỗ trợ người nông dân trong tổ chức sản xuất, tiêu thụ hàng hóa nông sản.
Nhu cầu nguồn vốn lớn
Hợp tác xã dịch vụ nông nghiệp tổng hợp Tân Tiến tại thành phố Đà Lạt (tỉnh Lâm Đồng) hiện có 7 thành viên với hơn 60 hộ liên kết chuyên sản xuất các loại rau, củ, quả tiêu chuẩn VietGAP; mỗi ngày cung ứng ra thị trường gần 10 tấn rau, củ, quả các loại. Nhằm mở rộng thị trường tiêu thụ và đa dạng hóa sản phẩm, hợp tác xã đã xây dựng kế hoạch chuyển đổi các sản phẩm rau ăn lá từ tiêu chuẩn an toàn sang quy trình sản xuất hữu cơ, hướng đến xuất khẩu. Tuy nhiên, để thực hiện mục tiêu nêu trên, hợp tác xã cần nguồn vốn tương đối lớn đầu tư hệ thống nhà kính, nhà lưới, công nghệ tưới nước, bón phân khép kín theo tiêu chuẩn GlobalGAP… và hệ thống nhà kho đông lạnh, xưởng sơ chế có thể bảo đảm chất lượng nông sản sau thu hoạch, đáp ứng yêu cầu của nhà nhập khẩu.
Chủ tịch Hội đồng quản trị Hợp tác xã dịch vụ nông nghiệp tổng hợp Tân Tiến Mai Văn Khẩn cho biết, việc huy động nguồn vốn tín dụng để chuyển đổi mô hình sản xuất của đơn vị diễn ra khá thuận lợi nhờ mối liên kết chặt chẽ với hệ thống ngân hàng thương mại trên địa bàn thành phố Đà Lạt. Ngoài ra, hợp tác xã cũng nhận được sự hỗ trợ của cơ quan quản lý nhà nước trong tiếp cận nguồn vốn vay từ Quỹ hỗ trợ phát triển hợp tác xã của Trung ương, tỉnh Lâm Đồng. Tuy nhiên, dù dễ dàng tiếp cận nguồn vốn nhưng thời hạn cho vay đối với các dự án sản xuất nông nghiệp hiện nay thường chỉ kéo dài từ 1-2 năm, trong khi để đầu tư một hệ thống nhà kính hiện đại thường phải mất từ 5-7 năm mới thu hồi được vốn. Đây là bài toán khó mà không phải đơn vị nào cũng có thể mạnh dạn vay vốn.
Thành lập từ năm 2012, Hợp tác xã đầu tư nông trại xanh và phát triển bò Ba Vì ở xã Vân Hòa, huyện Ba Vì là một trong những đơn vị đầu tiên của thành phố Hà Nội áp dụng mô hình sản xuất và chăn nuôi theo chuỗi khép kín. Để thích nghi với sự thay đổi của thị trường, hợp tác xã đã chủ động liên kết với các doanh nghiệp nâng cao chất lượng sản phẩm. Giám đốc Hợp tác xã Tạ Việt Hùng cho biết, đơn vị đang có kế hoạch mở rộng quy mô sản xuất, đầu tư dây chuyền chế biến nâng cao chất lượng sản phẩm nhưng nhận thức được khó khăn khi tiếp cận các nguồn vốn, tín dụng để đầu tư sản xuất.
Trên thực tế, không phải dự án, mô hình sản xuất nào cũng có thể cầm chắc phần thắng ngay từ khi lập dự án đầu tư, vay vốn; giá trị tài sản thế chấp thuộc các dự án thường thấp và bị hạn chế thời hạn cho vay nên phần lớn hợp tác xã, kinh tế tập thể gặp khó trong duy trì và mở rộng sản xuất nếu chỉ sử dụng nguồn vốn tự có chỉ ở mức dưới 20% (số liệu từ Liên minh Hợp tác xã Việt Nam).
Chính phủ đang triển khai 8 nhóm chính sách hỗ trợ cho tổ chức kinh tế tập thể, hợp tác xã. Cả 8 nhóm chính sách này đã được thể chế hóa trong Luật Hợp tác xã năm 2023. Trong đó, Chính phủ đặc biệt quan tâm, thúc đẩy thực thi chính sách hỗ trợ phát triển hạ tầng và trang thiết bị. Bởi yếu tố quan trọng để hợp tác xã phát triển bền vững là phải gia tăng được quy mô tài sản chung không chia. Hiện nay, quy mô này của các hợp tác xã ở nước ta hầu hết còn rất nhỏ; dẫn đến việc tiếp cận nguồn vốn từ các ngân hàng chính sách gặp không ít khó khăn, ảnh hưởng trực tiếp đến định hướng phát triển của tổ chức kinh tế tập thể, hợp tác xã.
Phó Cục trưởng Cục Phát triển doanh nghiệp tư nhân và kinh tế tập thể (Bộ Tài chính) Đặng Văn Thanh
Theo Tổng giám đốc Ngân hàng Thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam (Vietcombank) Lê Quang Vinh, đơn vị đang tài trợ vốn cho hơn 50 hợp tác xã với tổng dư nợ tín dụng là gần 1.000 tỷ đồng. Tỷ lệ nợ xấu của Vietcombank đối với khách hàng là hợp tác xã khoảng 5%; trong khi tỷ lệ nợ xấu cho toàn bộ nền kinh tế chỉ chiếm khoảng 1%. Đây là nguyên nhân khiến ngân hàng tỏ ra dè dặt khi phê duyệt các hồ sơ vay vốn của hợp tác xã, tổ chức kinh tế tập thể.
Cần chính sách hỗ trợ
Để tổ chức kinh tế tập thể, hợp tác xã phát triển bền vững, các chuyên gia kinh tế cho rằng cần sự hỗ trợ từ Nhà nước trong việc tăng thêm nguồn lực trong hệ thống Quỹ hỗ trợ phát triển hợp tác xã. Bên cạnh đó, hệ thống Ngân hàng Nhà nước, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Liên minh Hợp tác xã Việt Nam cần sớm có phương án tham mưu Chính phủ ban hành cơ chế hữu hiệu, bảo đảm nguồn vốn vay, tránh tình trạng cho vay tràn lan, không hiệu quả, gây thất thoát ngân sách.
Phó Cục trưởng Cục Phát triển doanh nghiệp tư nhân và kinh tế tập thể (Bộ Tài chính) Đặng Văn Thanh cho biết, Chính phủ đang triển khai 8 nhóm chính sách hỗ trợ cho tổ chức kinh tế tập thể, hợp tác xã. Cả 8 nhóm chính sách này đã được thể chế hóa trong Luật Hợp tác xã năm 2023. Trong đó, Chính phủ đặc biệt quan tâm, thúc đẩy thực thi chính sách hỗ trợ phát triển hạ tầng và trang thiết bị. Bởi yếu tố quan trọng để hợp tác xã phát triển bền vững là phải gia tăng được quy mô tài sản chung không chia. Hiện nay, quy mô này của các hợp tác xã ở nước ta hầu hết còn rất nhỏ; dẫn đến việc tiếp cận nguồn vốn từ các ngân hàng chính sách gặp không ít khó khăn, ảnh hưởng trực tiếp đến định hướng phát triển của tổ chức kinh tế tập thể, hợp tác xã.
Để thực hiện mục tiêu nêu trên, hợp tác xã cần nguồn vốn tương đối lớn đầu tư hệ thống nhà kính, nhà lưới, công nghệ tưới nước, bón phân khép kín theo tiêu chuẩn GlobalGAP… và hệ thống nhà kho đông lạnh, xưởng sơ chế có thể bảo đảm chất lượng nông sản sau thu hoạch, đáp ứng yêu cầu của nhà nhập khẩu.
Luật hợp tác xã năm 2023 với nhiều điểm mới được cho là đã giải được phần nào cơn khát về vốn của hợp tác xã, tổ chức kinh tế tập thể. Phó Chủ tịch Liên minh Hợp tác xã Việt Nam Cao Xuân Thu Vân cho biết, hình thức cho vay nội bộ giữa các hợp tác xã và quy định góp vốn giữa các thành viên được tăng tối đa từ 20% lên 30%, thậm chí lên 40% đối với doanh nghiệp, góp phần giải quyết nguồn lực tài chính nội bộ của hợp tác xã. Đối với các kênh cho vay, Chính phủ đã phân bổ cho Liên minh Hợp tác xã Việt Nam 1.000 tỷ đồng để triển khai các hoạt động tín dụng cho các tổ chức hợp tác xã thành viên.
Như vậy, với những điểm mới của Luật hợp tác xã, sự vào cuộc của Chính phủ trong chỉ đạo hệ thống ngân hàng chính sách, tổ chức tín dụng linh hoạt các hình thức, thời hạn và tài sản thế chấp đối với các khoản vay đầu tư mở rộng sản xuất của hợp tác xã. Đây cũng chính là mục tiêu mà ngành nông nghiệp hướng tới; và mô hình hợp tác xã, tổ chức kinh tế tập thể không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế cao mà còn góp phần sớm hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng GDP toàn ngành lên hơn 3% vào năm 2030.
