GS Trần Văn Khê: Cồng chiêng Tây Nguyên xứng đáng là kiệt tác nhân loại

Cồng chiêng luôn là linh hồn
của các lễ hội Tây Nguyên.
Cồng chiêng luôn là linh hồn của các lễ hội Tây Nguyên.

* Được biết trường hợp người Việt Nam đứng ra thuyết minh cho hồ sơ của chính nước mình là rất hiếm, thưa GS?

Đây là trường hợp hết sức đặc biệt. Theo luật, hồ sơ nước nào đưa thì chuyên gia nước đó không được quyền lên tiếng. Nhưng trường hợp này người nước khác không ai dám nhận, bởi không biết cồng chiêng là gì.

Biết tôi trong Hội đồng Quốc tế Âm nhạc UNESCO, họ mời. Tôi nói tôi biết điều lệ, tôi không muốn làm, thì họ cho coi một điều lệ khác: Nếu trên thế giới không ai nhận thì phải nhờ tới chuyên gia Việt Nam, mà trước hết là chuyên gia Việt Nam ở ngoài. Tôi mới gửi thư nói thật với họ, bây giờ tôi về làm người trong nước. Họ trả lời, mỗi lần ông tham gia đánh giá di sản nước khác, đều thấy có sự công tâm. Và mới về Việt Nam một năm chứ mấy, còn ba chục năm làm cho Hội đồng Quốc tế Âm nhạc ở Pháp, thì kể như là bên đây...

* Hồ sơ cồng chiêng đặc biệt ở chỗ nào, đến nỗi không nhà nghiên cứu nào trên thế giới dám đứng ra thẩm định?

Cồng chiêng hồi nào tới giờ chỉ có một người biết qua là Condominas, với tư cách nhà Dân tộc học. Condominas không dám nhận vì cái này vừa là không gian văn hóa, mà trong đó có phân tách rành rẽ về mặt âm nhạc, có cả tổng phổ mà ông ấy không đọc được.

Có một nhà vừa Dân tộc học vừa Nhạc học là ông Jacques Dournes, nhưng ông ấy đã mất rồi. Những người khác biết sơ qua về văn hóa đồng thau, cả Đông-Nam Á nhưng chi tiết họ cũng không biết. Họ biết tôi có về đây, có đi điền dã Tây Nguyên, đồng thời tôi biết Indonesia, Philippines… thì có cơ sở để so sánh.

* Chẳng may mà cồng chiêng bị trượt thì rất dễ rơi vào quên lãng, thưa GS?

 
G.S Trần Văn Khê.

Không! Trượt là chuyện giống như học tài mà thi phận. Nhưng đã vượt qua ba vòng thì thấy rằng giá trị thật sự. Tôi là người chưa biết gì hết mà bây giờ thương yêu cồng chiêng thiệt tình. Được hay không được là chuyện bên ngoài.

Mà tôi thí nghiệm rồi, tôi không phải chuyên môn cồng chiêng mà chỉ tóm tắt lại phần nghiên cứu trong hồ sơ, ai nghe rồi cũng mê hết.

Qua đó tôi cho rằng ít nhất có một kết quả: làm cho người Việt Nam nhận thức về cồng chiêng, hiểu biết thêm về người anh em dân tộc của mình. Thứ nữa, làm cho các dân tộc ít người được khai thông, nhận rõ giá trị văn hóa truyền thống của chính mình. Mình ở gần rừng có khi không thấy rừng đẹp mà  người ở xa nhìn thấy rừng đẹp…

* Còn nếu được thì…

Xứng đáng vô cùng. Những người đem cồng chiêng gò theo đô-rê-mi giật mình thấy mình làm cái đó bậy. Cái nữa là trong nước sẽ giật mình, ủa, có cái gì đó hay lắm, không muốn coi cũng phải coi. Nhã nhạc bây giờ ai cũng muốn biết hết, chứ hồi trước đâu có ai thèm biết làm chi! Được thì cái vui là 10 mà không được thì cũng 7-8 chứ không phải ít.

Người ta xét hay không xét, mà bây giờ đã được trong nước cho quyền nghiên cứu thì cứ nghiên cứu đi, rồi có được cái hồ sơ đã.

Ta hay có chuyện có thưởng thì mới làm… Bây giờ một số em trẻ đã biết hát dân ca rất hay, tôi mừng. Nhưng em học hò, không phải để hát trong bữa cấy. Em học hò để được biểu diễn trong liên hoan, lên truyền hình, thay vì khen 100%, tôi còn có 50% thôi. Và tôi ước mong tiếng hát ru không phải chỉ để dự liên hoan, lên truyền hình, mà ở lại đời sống và ru thật cho những em bé ngủ. Chừng đó tôi mới cho rằng tiếng hát ru hoàn toàn sống lại…

* Nghe nói sắp tới, UNESCO sẽ có những thay đổi trong việc công nhận Di sản, GS có thể cho biết cụ thể hơn?

Hiện UNESCO đang xem xét trong một, hai năm tới, có thể có thay đổi, sẽ không tuyên dương là Kiệt tác phi vật thể, mà gọi là một bộ môn phi vật thể và truyền khẩu đáng chú ý, vậy thôi…

Căn cứ trên đề nghị của các nước, và xem xét nếu không có gì quá đáng thì họ chỉ đưa cho cái bằng chứng minh, chứ không trải qua các bước tuyển chọn ngặt nghèo như hiện nay.

* Tiếp theo chúng ta sẽ đề cử di sản văn hóa phi vật thể nào lên UNESCO, thưa GS?

Bây giờ đang chuẩn bị Ca trù, Bộ Ngoại giao và Bộ Văn hóa có mời tôi làm cố vấn đặc biệt, đương làm với Viện Âm nhạc. Sau ca trù, tới quan họ, rồi múa rối nước…

Trong miền Nam có người trách tôi là người miền Nam mà không giới thiệu cái gì của miền Nam - cứ lo cho miền Bắc, miền Trung. Tôi nói miền Nam chưa đủ điều kiện. Họ bảo nhạc tài tử. Tôi nói phải rồi, nhưng nhạc tài tử chưa có bề dày lịch sử, chỉ có một thế kỷ trước thế kỷ này thôi. Cái thứ nhì, là bề sâu nghệ thuật có, nhưng so với ca trù thua nhiều lắm...

Nếu sau có đề nghị miền Nam, thì tôi không đề nghị đờn ca tài tử mà đề nghị một vùng văn hóa, bao trùm trong đó có thể có tài tử, có thể có trống nhạc lễ, có thể cả bóng rỗi… Những chuyện đó tôi đương suy nghĩ chứ không phải mình miền Nam, phải cố làm cái gì được cho miền Nam dù dở…

* Trân trọng cảm ơn GS.

Có thể bạn quan tâm

Em bé gửi gắm điều ước lên Cây Hạnh phúc.

Lan tỏa yêu thương, sẻ chia từ “Cây Hạnh phúc” tại Ngày hội Việt Nam hạnh phúc 2025

Là một trong 13 không gian trải nghiệm của Ngày hội Việt Nam hạnh phúc 2025, khu vực “Cây Hạnh phúc-Nơi điều ước thành hiện thực” là điểm dừng chân đặc biệt thu hút đông đảo người dân và du khách. Không khí nơi đây như chậm lại, để mỗi người có thể dành khoảnh khắc suy ngẫm về điều khiến bản thân cảm thấy hạnh phúc.

Du khách thích thú xem "cá lóc bay" ở làng du lịch cộng đồng cồn Sơn.

Đặc sắc Lễ hội Văn hóa sông nước Cần Thơ và các sản phẩm du lịch đặc thù thu hút du khách

Sau sáp nhập, thành phố Cần Thơ mở ra không gian phát triển mới, với hệ sinh thái đa dạng và nét văn hóa độc đáo. Để phát triển du lịch, Cần Thơ tổ chức các lễ hội quy mô lớn đặc trưng vùng sông nước; chủ động liên kết các doanh nghiệp, đơn vị lữ hành, điểm du lịch… phát triển các sản phẩm mới, đặc thù nhằm thu hút du khách.

Một chương trình biểu diễn nghệ thuật quy mô tại Sa Pa. (Ảnh LỮ MAI)

Điểm đến vùng cao và nghệ thuật thực cảnh

Sa Pa (Lào Cai) vừa biểu diễn thành công hai chương trình nghệ thuật thực cảnh quy mô lớn với sự tham gia của đông đảo nhân dân các dân tộc cùng diễn viên chuyên nghiệp, bồi đắp thêm hệ sinh thái du lịch văn hóa cộng đồng ở vùng cao.

Các bạn trẻ hào hứng xem phim "Tổ quốc trong tim: The concert film"

Lan tỏa mạnh mẽ tinh thần yêu nước trong các thế hệ

Tổ quốc trong tim: The Concert Film" đã chính thức phát hành rộng rãi, tạo nên sức hút mạnh mẽ đối với công chúng. Tác phẩm điện ảnh âm nhạc này chinh phục khán giả không chỉ bằng chất lượng nghệ thuật, mà còn bằng khả năng truyền tải cảm xúc thiêng liêng về Tổ quốc, khơi dậy sâu sắc niềm tự hào và tình yêu đất nước.

Liên hoan phim Nhật Bản tại Việt Nam 2025

Liên hoan phim Nhật Bản tại Việt Nam 2025

Theo thông tin từ Quỹ Giao lưu Quốc tế Nhật Bản (The Japan Foundation) tại Việt Nam, Liên hoan phim Nhật Bản 2025 sẽ diễn ra từ ngày 12/12/2025 đến 25/1/2026 tại Hà Nội, Hải Phòng, Thành phố Hồ Chí Minh và Đà Nẵng.

Bìa tác phẩm "Huyền thoại thổ thần".

"Huyền thoại thổ thần" - dấu ấn mới của văn học fantasy Việt Nam

Công ty Cổ phần Sách điện tử Waka phối hợp Appota vừa giới thiệu tới bạn đọc tiểu thuyết "Huyền thoại thổ thần" của tác giả Nguyễn Thái Duy. Đây là một trong những dự án fantasy hiếm hoi của văn học Việt được xây dựng như một "vũ trụ" độc lập, kết hợp thần thoại, thổ dân và công nghệ ở quy mô lớn.

Tọa đàm góp phần thúc đẩy giao lưu văn hóa, củng cố quan hệ hợp tác Việt-Pháp, đồng thời khẳng định tiềm năng phát triển mạnh mẽ của điện ảnh Việt Nam trong giai đoạn mới.

Thúc đẩy hợp tác và đầu tư điện ảnh Việt Nam-Pháp

Tại tọa đàm “Điện ảnh Việt Nam và Pháp: Tiềm năng và cơ hội hợp tác” ở Paris ngày 4/12, các nhà quản lý điện ảnh cũng như nhà sản xuất và nghệ sĩ hai nước đã trao đổi về chiến lược phát triển và hội nhập quốc tế của điện ảnh Việt Nam trong bối cảnh mới và triển vọng hợp tác để phục vụ công chúng, đi tranh giải quốc tế.

Các đại biểu tham quan triển lãm.

Kỷ niệm 65 năm ngoại giao Việt Nam-Cuba: Khai mạc triển lãm “Nghĩa tình thủy chung”

Triển lãm “Nghĩa tình thủy chung” kỷ niệm 65 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa Việt Nam và Cuba là sự kiện ý nghĩa, là lời tri ân sâu sắc dành cho mối quan hệ lịch sử giữa hai dân tộc, mối quan hệ đã được hun đúc qua nhiều thế hệ và luôn được gìn giữ như một báu vật vô giá, trở thành tấm gương sáng cho tình đoàn kết quốc tế.

Cảnh trong phim "Nhà hai chủ". (Ảnh: Galaxy Studio)

Phim “Nhà hai chủ” dự kiến ra rạp ngày 26/12

“Nhà hai chủ” là bộ phim do bộ đôi đạo diễn Trần Duy Linh và Phạm Trung Hiếu thực hiện, dựa trên quan niệm dân gian về xây nhà, đã chính thức ra mắt trailer và dự kiến ra rạp vào ngày 26/12 tới.

Tượng voi đá được phụng thờ trong Đền A Sào.

Theo dấu voi chiến về “Đệ nhị sinh từ A Sào”

Lưu giữ dấu tích về thân thế và sự nghiệp của anh hùng dân tộc Hưng Đạo đại vương Trần Quốc Tuấn, khu di tích lịch sử-văn hóa quốc gia Đình, Đền, Bến Tượng A Sào còn gắn với câu chuyện cảm động về chú voi chiến trung nghĩa và câu ca truyền tụng “Đệ nhất sinh từ Kiếp Bạc-Đệ nhị sinh từ A Sào”.

Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội phát động Tuần lễ hưởng ứng học tập suốt đời năm 2024. (Ảnh: QUỲNH NGUYỄN)

Thủ đô Hà Nội được UNESCO công nhận là thành viên “Mạng lưới các Thành phố học tập toàn cầu”

Sau quá trình xét duyệt hồ sơ với nhiều tiêu chí rất cao, ngày 4/12, Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) đã chính thức công bố 72 thành phố của 46 quốc gia được công nhận là thành viên Mạng lưới các Thành phố học tập toàn cầu của UNESCO, trong đó có Thủ đô Hà Nội của Việt Nam.