Tính đến ngày 18/11, đã có 14 ngân hàng điều chỉnh biểu lãi suất, trong đó mức cao nhất trên thị trường đã chạm ngưỡng 6,9%/năm. Đáng nói, nhiều nhà băng không chỉ nâng lãi suất huy động mà còn tung thêm các chương trình cộng lãi suất nhằm hút dòng tiền, nhất là nhóm ngân hàng chuyển giao bắt buộc. Trái lại, khối ngân hàng quốc doanh vẫn đứng ngoài cuộc đua này, kiên định giữ nguyên mặt bằng lãi suất suốt nửa năm qua, tạo nên sự phân hóa rõ rệt trong hệ thống.
Áp lực của lãi suất
Lý giải về làn sóng tăng lãi suất huy động, TS Nguyễn Trí Hiếu, Viện trưởng Nghiên cứu và phát triển thị trường Tài chính và Bất động sản toàn cầu cho rằng, có hai nguyên nhân chính dẫn tới diễn biến này.
Thứ nhất, tăng trưởng tín dụng năm nay được dự báo ở mức rất cao, có thể đạt 18 - 20% theo Ngân hàng Nhà nước. Điều đó buộc các ngân hàng phải đẩy mạnh huy động để có đủ nguồn vốn mở rộng cho vay. Trong bối cảnh cần bổ sung dòng tiền, việc nâng lãi suất trở thành công cụ quen thuộc để thu hút người gửi tiền.
Thứ hai, một số ngân hàng chịu áp lực từ chất lượng tài sản. Khi một phần vốn cho vay bị chuyển thành nợ xấu và không quay vòng đúng hạn, các ngân hàng phải huy động nguồn vốn mới để bảo đảm khả năng chi trả. Đây cũng là yếu tố đẩy lãi suất huy động tại một số nhà băng tăng lên, dù mức độ ảnh hưởng nhỏ hơn so với áp lực từ tăng trưởng tín dụng.
Đồng quan điểm, nhóm phân tích của Công ty Chứng khoán KB Việt Nam (KBSV) nhận định, đến cuối tháng 9, tín dụng toàn hệ thống đã tăng 13,4%, mức cao nhất trong nhiều năm. Trong khi đó, huy động vốn chỉ tăng 9,7%. Sự lệch pha giữa tăng trưởng cho vay và huy động buộc các ngân hàng phải đối mặt với áp lực thanh khoản ngày càng lớn, trở thành lý do trực tiếp khiến các nhà băng bắt đầu điều chỉnh tăng lãi suất để hút thêm dòng tiền.
Cũng theo KBSV, dù chính sách tiền tệ năm nay theo hướng nới lỏng, góp phần giữ mặt bằng lãi suất tương đối ổn định, nhưng tăng trưởng tín dụng tại một số ngân hàng lại vượt 20% chỉ trong chín tháng. Đây chính là yếu tố tạo áp lực lên lãi suất huy động, khiến thị trường xuất hiện những đợt điều chỉnh cục bộ trong thời gian gần đây.
Tương tự, ông Vũ Minh Trường, Giám đốc Khối nguồn vốn và thị trường tài chính VPBank cho rằng, là tình trạng tín dụng tăng nhanh hơn huy động kéo dài, gây áp lực lên thanh khoản và lãi suất mùa cuối năm. Áp lực về huy động cũng thể hiện trên diễn biến thị trường liên ngân hàng, khi lãi suất vay mượn trên kênh này liên tục neo cao từ đầu tháng 11, một số thời điểm vượt 6% một năm.
Trong khi đó, ông Phạm Như Ánh, Tổng Giám đốc Ngân hàng TMCP Quân đội (MB) cho rằng, diễn biến tăng lãi suất trong nước thời gian gần đây xuất phát chủ yếu từ áp lực tỷ giá và mặt bằng lãi suất quốc tế đang duy trì ở mức cao.
Ông Ánh phân tích, sức ép lên tỷ giá đã tiến sát giới hạn điều hành khi mục tiêu tăng trưởng tỷ giá cả năm được đặt ở mức 3 -5%. Khi dư địa điều chỉnh tỷ giá gần như không còn, việc lãi suất nhích lên trở thành phản ứng tất yếu để giảm nhu cầu nắm giữ ngoại tệ và góp phần giữ ổn định giá trị đồng Việt Nam.
Ngoài yếu tố tỷ giá, chính sách tiền tệ thắt chặt của Mỹ cũng tạo ảnh hưởng đáng kể. Với mức lãi suất USD duy trì quanh 3,75% - 4%, dòng vốn quốc tế có xu hướng dịch chuyển sang các thị trường có lợi suất cao hơn, thu hẹp khả năng thu hút vốn vào các nền kinh tế mới nổi, trong đó có Việt Nam. Điều này khiến dư địa giảm lãi suất trong nước bị hạn chế, buộc nhà điều hành phải cân nhắc kỹ lưỡng giữa mục tiêu ổn định tỷ giá và hỗ trợ tăng trưởng.
Lo ngại cho giá nhà
Dự báo về giá nhà trong giai đoạn tới, Công ty Chứng khoán Vietcombank cho biết, dư địa giảm lãi suất huy động trong thời gian tới gần như không còn, khi nhiều yếu tố cùng lúc tạo sức ép lên mặt bằng lãi suất. Bởi lẽ, tín dụng nhiều khả năng sẽ tăng tốc vào giai đoạn cuối năm khi Ngân hàng Nhà nước nới hạn mức, nên cần đẩy mạnh huy động để bảo đảm thanh khoản.
Bên cạnh đó, tỷ giá USD/VND vẫn trong xu hướng chịu sức ép, trong khi thị trường bất động sản và các tài sản tài chính tăng nóng đang kích thích nhu cầu vay vốn rủi ro hơn. Những yếu tố này gián tiếp thúc đẩy các ngân hàng điều chỉnh lãi suất huy động lên mức phù hợp nhằm kiểm soát dòng vốn và duy trì sự ổn định của hệ thống.
KBSV cũng dự báo, các ngân hàng thương mại cổ phần có thể tăng lãi suất huy động thêm 0,2-0,3%/năm với kỳ hạn 6-12 tháng, trong khi nhóm ngân hàng quốc doanh sẽ giữ mức ổn định để bảo đảm vai trò dẫn dắt thị trường.
Từ những phân tích này có thể thấy, dư địa giảm lãi suất huy động gần như không còn đang kéo theo một mối lo ngại lớn là lãi suất cho vay có thể tăng mạnh, đặc biệt với các khoản vay mua nhà. Hiện nay, lãi suất cho vay mua nhà đang phổ biến ở mức 6-9%/năm trong thời gian ưu đãi 1-3 năm, còn lãi suất thả nổi đang khoảng 10-14%/năm.
Song song với đó, thị trường bất động sản vẫn duy trì đà tăng giá. Theo Bộ Xây dựng, giá bán sơ cấp căn hộ tại Hà Nội trong quý III đã lên tới trung bình 95 triệu đồng/m2, trong đó hơn 43% nguồn cung mới có mức giá vượt 120 triệu đồng/m2. Khi lãi suất vay đứng trước nguy cơ tăng và giá nhà tiếp tục leo thang, sức ép tài chính lên người mua nhà ngày càng rõ rệt, khiến triển vọng tiếp cận nhà ở trở nên thách thức hơn.
Nói rõ hơn về rủi ro khi lãi suất cho vay có xu hướng tăng, báo cáo của Hội Môi giới Bất động sản Việt Nam (VARS) nhấn mạnh tác động đầu tiên và dễ nhận thấy nhất là thanh khoản thị trường suy giảm. Người mua nhà dùng vốn vay phải cân nhắc lại kế hoạch tài chính, còn nhà đầu tư trở nên dè dặt hơn do lợi nhuận kỳ vọng khó bù đắp chi phí vốn.
Áp lực cũng xuất phát từ các khoản vay ưu đãi từng giúp nhiều người tiếp cận bất động sản với lãi suất thấp, thậm chí được miễn lãi và ân hạn gốc trong thời gian đầu. Khi bước sang giai đoạn thả nổi, nếu mặt bằng lãi suất chung tăng, áp lực trả nợ lập tức dồn lên người vay. Trong bối cảnh thanh khoản giảm, khả năng bán tài sản để cắt lỗ thu hẹp, làm gia tăng nguy cơ nợ xấu quay trở lại hệ thống.
VARS cảnh báo thêm, nếu lãi suất neo cao trong thời gian dài, doanh nghiệp phát triển dự án cũng bị ảnh hưởng mạnh. Chi phí vốn tăng khiến họ hạn chế mở rộng quỹ đất hay triển khai dự án mới, trong khi thị trường trầm lắng càng thúc đẩy xu hướng “án binh bất động”. Điều này có thể dẫn tới sự suy giảm nguồn cung nhà ở trong trung hạn.
Ở góc nhìn quốc tế, ông Sacha Dray, chuyên gia WB cho rằng, áp lực chênh lệch lãi suất giữa Việt Nam và các nền kinh tế lớn như Mỹ đang khiến dòng vốn dịch chuyển và tạo thêm sức ép lên tỷ giá, buộc Ngân hàng Nhà nước phải nỗ lực giữ ổn định thị trường ngoại hối, dù phải đánh đổi bằng việc thu hẹp dự trữ ngoại hối. Chính sách tiền tệ hiện vẫn đủ độ nới lỏng để hỗ trợ tăng trưởng, nhưng dư địa nới thêm là rất hạn chế khi rủi ro lạm phát còn tiềm ẩn.
Từ đó, ông Sacha Dray khuyến nghị Việt Nam tiếp tục củng cố “vùng đệm an toàn” thông qua tăng dự trữ ngoại hối và vận hành tỷ giá linh hoạt hơn để hấp thụ các cú sốc bên ngoài, chiến lược từng giúp Việt Nam đứng vững trong giai đoạn biến động năm 2018. Đây cũng là điều kiện quan trọng để bảo đảm ổn định vĩ mô, qua đó tạo nền tảng cho thị trường tài chính và bất động sản phát triển bền vững trong thời gian tới.
