Chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2026-2035:

Cần xác định lại tỷ lệ vốn đối ứng cho phù hợp với các địa phương nghèo

Sáng 5/12, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, dưới sự điều hành của Phó chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh, Quốc hội thảo luận ở hội trường về chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia về nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đến năm 2035.

Thứ Sáu, ngày 05/12/2025 - 12:49

Tại phiên thảo luận, đa số các ý kiến đại biểu Quốc hội đều có chung nhận định việc tích hợp 3 Chương trình mục tiêu quốc gia thành một chương trình tổng thể giai đoạn 2026-2035 là một bước đột phá cần thiết về thể chế, giúp khắc phục tình trạng phân tán nguồn lực, chồng chéo chính sách và nhiều đầu mối.

Cần làm rõ "bộ tiêu chí" để bảo đảm bố trí nguồn lực tập trung và hiệu quả

Góp ý kiến vào các nội dung cụ thể, về phạm vi đối tượng và phân loại địa bàn, đại biểu Hà Sỹ Đồng (Đoàn Quảng Trị) cho rằng có nguy cơ trùng lặp, bỏ sót do hiện mới ban hành tiêu chí phân định vùng đồng bào dân tộc thiểu số nhưng chưa có kết quả phân định, trong khi tiêu chí nông thôn mới và giảm nghèo vẫn đang ở giai đoạn dự thảo.

"Điều này khiến việc xác lập đối tượng thụ hưởng, phân bổ nguồn vốn, xác định mức hỗ trợ có nguy cơ thiếu thống nhất giữa các hợp phần, thậm chí mâu thuẫn pháp lý. Cho nên, tôi đề nghị sớm hoàn thiện tiêu chí đồng bộ, cơ chế phân định một lần làm căn cứ xuyên suốt trong quá trình thực hiện", đại biểu đề xuất.

Về mục tiêu, các chỉ tiêu tổng quát và cụ thể, theo đại biểu Hà Sỹ Đồng, còn thiếu cơ sở thực tiễn, chưa được lượng hóa đầy đủ, chưa phản ánh rõ điều kiện mới của chính quyền địa phương 2 cấp và thực trạng sinh kế, hạ tầng, nguồn lực đồng bào dân tộc thiểu số.

Báo cáo thẩm tra cũng đã chỉ ra nhiều chỉ tiêu còn mang tính khẩu hiệu, khó đo lường, như chỉ tiêu về lao động biết nghề, thu nhập, hay tỷ lệ xã đạt chuẩn nông thôn mới thấp hơn cả mục tiêu Quốc hội đã đặt ra cho giai đoạn trước.

Do đó, đại biểu đề nghị rà soát lại toàn bộ hệ thống chỉ tiêu theo hướng: rõ cơ sở chính trị - pháp lý - thực tiễn; đo lường được; phản ánh đúng đặc thù vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi; chuyển từ tiếp cận "đếm tiêu chí" sang "đánh giá kết quả thực chất".

Có cùng mối quan tâm, đại biểu Điểu Huỳnh Sang (Đoàn Đồng Nai) khẳng định, Chương trình tích hợp tập trung vào vùng lõi nghèo, nơi chủ yếu là đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống, nâng cao nông thôn mới ở vùng khó khăn, tránh chồng chéo, trùng lắp, đưa các chính sách hỗ trợ đi vào cuộc sống để bảo đảm cho người dân được thụ hưởng kịp thời, thực chất. Đồng thời, cần thực hiện phân cấp, phân quyền cho Chính quyền địa phương.

Tuy nhiên, đại biểu băn khoăn khi chưa thống nhất về chỉ tiêu thu nhập bình quân của người dân tộc thiểu số: "Chỉ tiêu số xã thoát nghèo đến năm 2030 là quá cao so với tốc độ giảm nghèo thực tế. Việc đưa chỉ tiêu số xã nông thôn mới hiện đại thì trong Tờ trình lại thiếu cơ sở. Vì thực tế chưa có quy định về Bộ tiêu chí chính thức cho giai đoạn 2026-2030", đại biểu bày tỏ quan điểm.

Đại biểu Điểu Huỳnh Sang. (Ảnh: DUY LINH)

Đại biểu Điểu Huỳnh Sang đề nghị Ban soạn thảo cần làm rõ các số liệu, các "bộ chỉ tiêu" và cơ sở để xây dựng mục tiêu giai đoạn sau nhằm phù hợp với nguồn lực về tài chính. Đồng thời, đề nghị Chính phủ cân nhắc và thống nhất "bộ chỉ tiêu" để tạo lộ trình hợp lý, làm rõ cơ sở khoa học và cơ sở thực tiễn của các chỉ tiêu, dựa trên dự báo về tăng trưởng, năng lực ngân sách và khả năng tổ chức thực hiện của cấp xã hiện nay.

Bên cạnh đó, đại biểu cho rằng cần tập trung vào những nhu cầu cấp thiết như xây dựng hạ tầng, cải thiện dịch vụ giáo dục, y tế và hỗ trợ sinh kế bền vững cho người dân đồng bào dân tộc và thiểu số, với mục tiêu là giảm nghèo bền vững cho các đối tượng nghèo.

"Hiện nay các bộ tiêu chí cho nông thôn hiện đại và một số nội dung giảm nghèo đa chiều chưa hoàn thiện, tôi đề nghị xây dựng một bộ tiêu chí chung và có phân lớp rõ ràng. Đồng thời phải phân cấp, phân quyền rõ ràng để tránh xung đột mục tiêu và tránh dàn trải nguồn lực và khó khăn cho công tác điều phối", đại biểu Điểu Huỳnh Sang đề xuất.

Cũng quan tâm về các mục tiêu, đại biểu Hoàng Quốc Khánh (Đoàn Lai Châu) cho rằng, trong thời gian qua, trước diễn biến phức tạp của biến đổi khí hậu, nhiều tỉnh miền núi chịu thiệt hại lớn về lũ quét, sạt lở đất, thiệt hại nặng nề về người và tài sản, hạ tầng thiết yếu sản xuất nông nghiệp bị phá hủy nghiêm trọng.

Đại biểu đề nghị cần ưu tiên bố trí nguồn lực để di dời khẩn cấp thôn bản nguy cơ sạt lở cao, lở đất, bố trí đủ nguồn kinh phí để xây dựng các khu tái định cư an toàn, hạ tầng thiết yếu, sinh kế bền vững cho người dân, chủ động phòng ngừa, giảm thiểu thiệt hại ngay từ gốc.

Đồng thời, quy định cụ thể hơn mục tiêu về tỷ lệ thôn bản ở vùng nguy cơ sạt lở cao được quy hoạch, sắp xếp, bố trí ổn định dân cư, xác định đây là căn cứ pháp lý quan trọng để bố trí nguồn lực, tổ chức thực hiện tập trung và hiệu quả.

Ngân sách Trung ương phải đóng vai trò dẫn dắt

Bên cạnh nội dung về các mục tiêu, chỉ tiêu, vấn đề cơ cấu và khả năng phân bổ nguồn vốn cũng nhận được nhiều sự quan tâm khi nhiều đại biểu bày tỏ lo ngại về gánh nặng đối ứng quá lớn dồn lên vai các tỉnh nghèo, nơi là vùng lõi khó khăn.

Theo Tờ trình của Chính phủ, tổng nhu cầu vốn cho Chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2026-2030 dự kiến là 1,23 triệu tỷ đồng. Tuy nhiên, cơ cấu phân bổ nguồn vốn Nhà nước lại đặt ra nhiều băn khoăn về tính chủ đạo của ngân sách Trung ương, đặc biệt trong bối cảnh các vùng thụ hưởng chính là các tỉnh miền núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, vốn là những nơi ngân sách địa phương còn rất eo hẹp.

Đại biểu Hà Sỹ Huân (Đoàn Thái Nguyên) phân tích, trong tổng vốn Nhà nước hỗ trợ 500 nghìn tỷ đồng, vốn ngân sách Trung ương chỉ chiếm 100 nghìn tỷ đồng (20%), trong khi ngân sách địa phương là 400 nghìn tỷ đồng (80%). Theo đại biểu, cơ cấu này thể hiện tỷ trọng ngân sách Trung ương chưa tương xứng với vai trò chủ đạo. Trong khi đó, tỷ lệ đối ứng của địa phương khá cao, khiến gánh nặng tài chính dồn chủ yếu ở địa phương, tạo áp lực lớn cho các tỉnh khó khăn, đặc biệt là vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi có tỷ lệ hộ nghèo cao.

Đồng quan điểm, đại biểu Mai Văn Hải (Đoàn Thanh Hóa) chỉ ra sự chênh lệch lớn so với giai đoạn trước. Cụ thể, trong giai đoạn 2026-2030, dự kiến vốn ngân sách Trung ương là 100 nghìn tỷ đồng, giảm hơn 90 nghìn tỷ đồng so với tổng vốn ngân sách Trung ương cho cả ba chương trình ở giai đoạn 2021-2025 (trên 190 nghìn tỷ đồng). Đồng thời, vốn ngân sách địa phương lại tăng từ gần 180 nghìn tỷ đồng (giai đoạn trước) lên 400 nghìn tỷ đồng. Đại biểu cho rằng, nhiều tỉnh miền núi, xã miền núi "thu không đủ chi", nguồn đầu tư chủ yếu dựa vào tiền cấp quyền sử dụng đất, nhưng nay các địa phương chỉ được hưởng 80% đến 85% tiền sử dụng đất, càng gây khó khăn hơn cho vốn đối ứng.

Đại biểu Hồ Thị Minh (Đoàn Quảng Trị) cho rằng, đối với vùng đồng bào dân tộc thiểu số, đặc biệt là các tỉnh miền trung, Tây Nguyên đang nhận trợ cấp từ Trung ương, việc áp dụng đối ứng 33% trong tổng nhu cầu vốn là rất khó và dễ dẫn đến nợ đọng xây dựng cơ bản.

Đại biểu đề nghị cần xem lại cơ cấu nguồn vốn, đồng thời miễn đối ứng đối với các xã nghèo, vùng thường xuyên gặp lũ lụt thiên tai như miền trung và Tây Nguyên, để nghị quyết thật sự có tính khả thi và nhân văn.

Đồng tình với quan điểm này, đại biểu Hà Sỹ Đồng (Đoàn Quảng Trị) cũng bày tỏ, việc yêu cầu huy động 33% vốn ngân sách địa phương và 28% từ doanh nghiệp, cộng đồng là rất khó khả thi, cần xác định lại tỷ lệ vốn đối ứng cho phù hợp.

Theo đại biểu Điểu Huỳnh Sang (Đoàn Đồng Nai), ngân sách Trung ương phải là nguồn lực chính, đóng vai trò quyết định để tập trung nguồn lực đầu tư có trọng tâm, trọng điểm.