Doanh nghiệp e dè
Theo Nghị định 15, doanh nghiệp (DN) được tự công bố sản phẩm của mình và chịu trách nhiệm trước pháp luật về công bố đó, thay vì gửi hồ sơ công bố tới các cơ quan Nhà nước để xác nhận, chỉ trừ một số sản phẩm phải công bố tại Bộ Y tế và Sở Y tế. Tính toán của Viện Nghiên cứu Kinh tế T.Ư cho thấy có khoảng hơn 95% sản phẩm thực phẩm không cần phải làm các thủ tục về mặt hành chính. Nếu làm được theo đúng tinh thần này có thể tiết kiệm được 1,8 triệu ngày công và hơn 600 tỷ đồng.
PGS, TS Nguyễn Thanh Phong, Cục trưởng An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) nhấn mạnh: Nghị định 15 là văn bản cực kỳ quan trọng, thay đổi gần như cơ bản phương thức quản lý thực phẩm. Trong đó, có 11 nội dung gần như thay đổi; thay đổi từ phương thức công bố đến phương thức đăng ký tự công bố, kiểm soát thực phẩm nhập khẩu, điều kiện vệ sinh, quản lý thực phẩm bảo vệ sức khỏe, quảng cáo thực phẩm.
Tuy nhiên, mới đây, tại Hội nghị phổ biến Nghị định 15 do Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phối hợp các hiệp hội ngành nghề tổ chức, nhiều ý kiến đưa ra cho thấy, cả doanh nghiệp và cơ quan quản lý đều đang gặp vướng mắc khi triển khai Nghị định.
Đại diện cho cộng đồng DN, ông Vũ Tiến Lộc, Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam cho rằng, với việc chuyển phương thức quản lý ATTP từ tiền kiểm sang hậu kiểm, nhiều ý kiến lo ngại làm thế nào để phân biệt được sản phẩm đạt chất lượng và sản phẩm không đạt chất lượng trên thị trường. Nếu chưa được hậu kiểm, liệu sản phẩm có đạt chất lượng theo công bố của DN hay không? Đại diện một DN sản xuất thực phẩm tại Hà Nội cho rằng, các DN làm ăn chụp giật, không đàng hoàng cũng có quyền tự công bố chất lượng sản phẩm. Khi cơ quan chức năng phát hiện sản phẩm vi phạm, thì hầu hết sản phẩm đã chui tọt vào bụng người dân, ai chịu trách nhiệm? Theo đại diện DN này, không chỉ thực phẩm, mà mỗi năm có hàng trăm loại dược phẩm kém chất lượng được cơ quan chức năng thu hồi, tiêu hủy. Tuy nhiên, khi thu hồi được, thì thuốc cũng như thực phẩm chức năng đã được tiêu thụ phần nhiều. Đơn cử như sản phẩm thuốc ung thư được làm bằng bột than tre, đã sản xuất và tiêu thụ hàng tấn, nay cơ quan chức năng mới phát hiện thì đã có hàng trăm, hàng nghìn bệnh nhân ung thư từng sử dụng.
Cùng quan điểm, ông Trương Chí Thiện, Giám đốc Công ty CP thực phẩm Vĩnh Thành Đạt (V.food) cho rằng, với những DN lớn có uy tín, thương hiệu, có trách nhiệm bảo vệ thương hiệu, họ sẽ cố gắng tuân thủ pháp luật và giữ uy tín với người tiêu dùng. Song các DN không thương hiệu, làm ăn chụp giật, cơ quan quản lý nhà nước sẽ quản như thế nào để bảo vệ người tiêu dùng lẫn các DN làm ăn chân chính?
Liên quan việc tự công bố có thể thực hiện trên phương tiện thông tin đại chúng hoặc trang thông tin điện tử của DN, đồng thời gửi một bản cho cơ quan quản lý nhà nước cấp địa phương lưu trữ. Ngay sau khi tự công bố sản phẩm, các công ty được quyền sản xuất, kinh doanh sản phẩm ngay, mà không cần chờ ý kiến từ cơ quan nhà nước.
Tuy nhiên, theo bà Nguyễn Vũ Hoài Phương, phụ trách pháp lý Công ty Suntory Pepsico Việt Nam, các DN không thể yên tâm nếu không có văn bản chứng minh cơ quan quản lý nhà nước đã tiếp nhận hồ sơ tự công bố sản phẩm. “Tôi nộp trực tiếp còn bị báo thất lạc nên rất mong có hình thức nào đó chứng nhận rằng cơ quan quản lý đã tiếp nhận hồ sơ tự công bố của chúng tôi. Nếu không, khi thanh tra đến, DN không có bằng chứng gì đưa ra cả”, bà Phương chia sẻ.
Người tiêu dùng tìm hiểu nguồn gốc xuất xứ sản phẩm. Ảnh: SONG SONG
Hải quan vướng mắc
Cụ thể, về quy định các trường hợp được miễn kiểm tra nhà nước về an toàn thực phẩm NK quy định tại khoản 1 Điều 13 Nghị định 15/2018/NĐ-CP: Nghị định 15/2018/NĐ-CP không quy định để được miễn kiểm tra ATTP đối với lô hàng nhập khẩu, khi làm thủ tục hải quan DN phải nộp/xuất trình cho cơ quan Hải quan bản sao/bản chính “Giấy tiếp nhận đăng ký bản công bố sản phẩm”. Do vậy, khi làm thủ tục nhập khẩu, nếu cơ quan Hải quan yêu cầu DN nộp/xuất trình Giấy tiếp nhận đăng ký bản công bố sản phẩm sẽ làm phát sinh thủ tục hành chính; nếu không yêu cầu DN nộp/xuất trình Giấy tiếp nhận đăng ký bản công bố sản phẩm (không lưu Giấy tiếp nhận đăng ký bản công bố sản phẩm trong bộ hồ sơ hải quan), cơ quan Hải quan không đủ cơ sở chứng minh lô hàng đã có Giấy tiếp nhận đăng ký bản công bố sản phẩm để thuộc diện được miễn kiểm tra ATTP nhập khẩu.
Hiện Bộ Y tế, Bộ Công thương và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chưa cung cấp cho cơ quan Hải quan cơ sở dữ liệu về sản phẩm đã được cấp Giấy tiếp nhận đăng ký bản công bố sản phẩm dẫn đến việc tất cả các lô hàng NK thuộc diện đã được cấp Giấy tiếp nhận đăng ký bản công bố sản phẩm đều phải nộp/xuất trình khi làm thủ tục hải quan (do sản phẩm hàng hóa được làm thủ tục tại nhiều chi cục hải quan khác nhau).
Liên quan vấn đề cơ quan kiểm tra nhà nước đối với thực phẩm NK, hiện cơ quan Hải quan chỉ nhận được danh sách các cơ quan kiểm tra nhà nước về an toàn thực phẩm NK do Bộ Y tế chỉ định. Do đó, cán bộ hải quan khi làm thủ tục NK không thể xác định được cơ quan nào có đủ thẩm quyền (thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và Bộ Công thương) cấp Thông báo kết quả xác nhận thực phẩm đạt/không đạt yêu cầu NK theo Mẫu số 5 Phụ lục I ban hành kèm theo Nghị định 15/2018/NĐ-CP.
Bên cạnh đó, khi triển khai quy định áp dụng phương thức kiểm tra giảm tại Nghị định 15, cơ quan Hải quan cũng gặp vướng mắc. Tại Điều 16, 18, 19 Nghị định 15/2018/NĐ-CP quy định phương thức kiểm tra giảm áp dụng tối đa 5% trên tổng số lô hàng NK trong vòng một năm do cơ quan Hải quan lựa chọn ngẫu nhiên và thực hiện kiểm tra hồ sơ. Quy định này hiện chưa thể thực hiện được do thiếu cơ sở dữ liệu, quy định giấy tờ phải nộp chưa cụ thể...
Thông thoáng nhưng không buông lỏng
Trước nhiều lo ngại, ông Nguyễn Thanh Phong, Cục trưởng ATTP (Bộ Y tế) cho rằng, cơ quan chức năng sẽ tăng cường kiểm tra, nếu phát hiện công bố sai, sẽ yêu cầu dừng sản xuất và thu hồi, tiêu hủy các sản phẩm vừa sản xuất. “Nghị định tạo điều kiện thông thoáng cho DN, nhưng không có nghĩa là buông lỏng quản lý”, ông Phong khẳng định. Cũng theo ông Phong, để có biện pháp xử lý kịp thời, nếu DN sai phạm, cơ quan quản lý khi hậu kiểm sẽ thực hiện lấy ba mẫu, một mẫu lưu tại cơ sở, hai mang về kiểm nghiệm. Nếu không đạt thì có biện pháp xử lý ngay. “Tránh trường hợp như trước, nhiều địa phương lấy mẫu kiểm tra, có khi mấy tháng mới có kết quả. Lúc này, sản phẩm vi phạm có thể đã được đưa ra thị trường tiêu thụ, ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng”, ông Phong nói.
Tại TP Hồ Chí Minh, khi triển khai Nghị định 15, bà Phạm Khánh Phong Lan, Trưởng ban Ban Quản lý ATTP cho rằng, khi một quy định mới mở cửa thông thoáng hơn cho người làm ăn chân chính, đồng nghĩa “mở” luôn cho người làm ăn không nghiêm túc, đây sẽ là thách thức lớn cho cơ quan quản lý. Tuy nhiên, với quy định mới này, công tác hậu kiểm phải tăng cường hơn, kiểm tra thường xuyên và đột xuất. Cho dù tự công bố, nhưng hậu kiểm thấy DN sai vẫn có quyền xử phạt, yêu cầu ngưng sản xuất. Đặc biệt, đội hậu kiểm nay là sự phối hợp giữa phòng cấp phép và thanh tra nên yếu tố tiêu cực sẽ khó xảy ra hơn.
Tại Hà Nội, Phó Giám đốc Sở Y tế Trần Văn Chung cho biết, thành phố đã phân cấp quản lý rõ ràng, từ các cấp cơ sở đến đoàn liên ngành thành phố sẽ tăng cường kiểm tra, hậu kiểm. Nếu phát hiện cơ sở vi phạm, xử lý nghiêm theo quy định.
Về phía Cục ATTP cũng sẽ đề xuất với Bộ Y tế, Chính phủ sửa đổi Nghị định 178 theo hướng tăng mức phạt hành chính với các DN vi phạm; đồng thời áp dụng nghiêm túc Điều 317 của Bộ luật Hình sự với các vi phạm về ATTP. “Ngoài ra, Nghị định 15 chỉ là nghị định về tạo cơ chế trong việc lưu hành sản phẩm trên thị trường, tập trung vào chỉ tiêu ATTP, không có nghĩa là bỏ trống chất lượng sản phẩm. Vấn đề này vẫn được Bộ Công an, Bộ Khoa học & Công nghệ kiểm soát chặt chẽ”, ông Nguyễn Thanh Phong khẳng định.
