Chưa có tiêu chí phù hợp
Dự thảo Nghị định lần này được xây dựng để thay thế Nghị định số 89/2014/NĐ-CP, Nghị định số 40/2021/NĐ-CP của Chính phủ, nhằm bảo đảm sự thống nhất, đồng bộ và cơ sở pháp lý đầy đủ hơn trong xét tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân, Nghệ sĩ Ưu tú theo Luật Thi đua, khen thưởng năm 2022.
Trước đó, khi góp ý dự thảo lần ba, hầu hết các bộ, ngành, hội chuyên ngành văn học nghệ thuật trung ương đều đồng thuận với dự thảo do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xây dựng. Riêng Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam tiếp tục đề xuất bổ sung nghệ sĩ sáng tác nhiếp ảnh vào danh mục đối tượng xét tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân, Nghệ sĩ Ưu tú, với một số quy định cụ thể, như có tối thiểu 15 năm hoạt động liên tục trong lĩnh vực này tính từ thời điểm là hội viên hội chuyên ngành ở cấp địa phương hoặc trung ương mới được xét tặng danh hiệu Nghệ sĩ Ưu tú, và 20 năm tương tự mới được xét tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân.
Về nội dung này, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho biết, trong quá trình xây dựng dự thảo Nghị định, Bộ đã phối hợp với các cơ quan, ban, ngành liên quan, đặc biệt với chín hội văn học nghệ thuật chuyên ngành trung ương để xây dựng tiêu chí xét tặng dành cho cá nhân người sáng tạo tác phẩm văn hóa, nghệ thuật. Tuy nhiên, do các ý kiến đề xuất chưa đưa ra được cách tính thời gian hoạt động sáng tạo phù hợp để tương đồng với cách tính thời gian của nghệ sĩ biểu diễn, chưa đề xuất được tiêu chí đánh giá tác phẩm xuất sắc, có giá trị cao về tư tưởng và nghệ thuật… nên cơ quan Bộ tiếp tục xin ý kiến có các đề xuất cụ thể hơn.
Trong lần lấy ý kiến gần đây nhất trước khi hoàn thiện Dự thảo Nghị định lần thứ tư, năm trong số sáu hội chuyên ngành có ý kiến không đồng ý xét tặng danh hiệu nêu trên cho đối tượng "người sáng tạo tác phẩm văn hóa, nghệ thuật". Vì vậy, đến hiện tại, chưa có căn cứ tiêu chí cụ thể nào để xét tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân, Nghệ sĩ Ưu tú cho đối tượng "người sáng tạo tác phẩm văn hóa, nghệ thuật".
Tiếp tục rà soát kỹ lưỡng mọi kiến nghị
Văn bản mới đây gửi đến Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch của Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam nêu rõ: Hội không đồng ý với ý kiến "trình Chính phủ chưa quy định đối tượng "người sáng tạo tác phẩm văn hóa nghệ thuật" vào đối tượng xét tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân, Nghệ sĩ Ưu tú tại dự thảo Nghị định này", và đề nghị Bộ triển khai các cuộc đối thoại trực tiếp để đưa ra được quy định phù hợp trong Nghị định lần này.
Trong văn bản trả lời, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch nêu rõ quan điểm: Việc xét tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân, Nghệ sĩ Ưu tú cho "người sáng tạo tác phẩm văn hóa nghệ thuật" khi chưa thống nhất và bảo đảm các quy định về đối tượng, tiêu chuẩn và cách tính thời gian hoạt động sáng tạo tác phẩm, tương tự như đối tượng "nghệ sĩ hoạt động biểu diễn nghệ thuật" quy định tại điểm a khoản 1 Điều 66 Luật Thi đua, khen thưởng năm 2022, sẽ tác động trực tiếp đến hoạt động văn hóa nghệ thuật, làm xáo trộn hệ thống pháp luật, thậm chí gây bất ổn tâm lý của các cá nhân hoạt động nghệ thuật chuyên nghiệp.
Bên cạnh đó, cũng theo đại diện của Bộ, qua tổng hợp, bên cạnh hai luồng ý kiến đồng ý hoặc không đồng ý, vẫn còn nhiều ý kiến đề nghị cân nhắc việc xét tặng danh hiệu này cho hai đối tượng Nhạc sĩ sáng tác và Nhiếp ảnh gia theo đề nghị của Hội Nhạc sĩ Việt Nam và Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam, vì tác phẩm của họ thuộc đối tượng xét tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật. Việc đánh giá, trao tặng danh hiệu, giải thưởng phải phù hợp với quy định trong Luật Thi đua, khen thưởng: "không tặng thưởng nhiều hình thức cho một thành tích đạt được".
Theo đại diện Hội Điện ảnh Việt Nam, công việc của nhạc sĩ và nhiếp ảnh gia không mang tính biểu diễn - tiêu chí chủ yếu để xét tặng danh hiệu nghề nghiệp. Đại diện Hội Nhà văn Việt Nam cũng bày tỏ, khó có định lượng cụ thể cho một tác phẩm để mang ra xét danh hiệu Nhà văn Ưu tú hay Nhà văn Nhân dân. Đối với người lao động sáng tạo trong văn học, danh xưng "nhà văn" đã là cao quý, thiêng liêng. Do vậy, Hội đề xuất không xét tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân, Nghệ sĩ Ưu tú cho các nhà văn.
Mặc dầu vậy, để bảo đảm có sự đồng thuận lớn nhất trong giới sáng tác văn học nghệ thuật, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch vẫn tiếp tục phối hợp các bộ, ngành, các hội văn học nghệ thuật chuyên ngành trung ương để nghiên cứu, đưa ra những quy định tiêu chí thống nhất, phù hợp trong xét tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân, Nghệ sĩ Ưu tú cho đối tượng "người sáng tạo tác phẩm văn hóa nghệ thuật".
