Kỳ 2: Cần can thiệp bằng “bàn tay” thị trường
(Tiếp theo & hết)
Chưa thực hiện quyết liệt
Báo cáo “CPH và TVNN tại DNNN vẫn là ưu tiên chính sách bất chấp những trở ngại còn tồn tại” của Công ty Chứng khoán VNDIRECT (VNDS) cho biết, trong nửa đầu năm 2018, Chính phủ đã phê duyệt phương án CPH của 19 DNNN, với tổng giá trị DN được định giá là 40.600 tỷ đồng (khoảng 1,8 tỷ USD). Theo phương án được phê duyệt, sau CPH và TVNN, Nhà nước chỉ còn nắm giữ 58,8% cổ phần (CP), bán cho người lao động 0,5% số CP, bán ra bên ngoài 41,7% CP thông qua bán CP lần đầu ra công chúng (IPO) và bán cho các nhà đầu tư (NĐT) chiến lược. Điều này đánh dấu sự chuyển biến trong công tác CPH và TVNN từ chào bán một lượng nhỏ CP sang bán cả lô với số lượng lớn, từ đó tăng thêm sức hấp dẫn cho các thương vụ IPO và TVNN.
Trong sáu tháng đầu năm 2018, Chính phủ cũng đã hoàn thành công tác CPH tại 16 DNNN, bằng 73% số thương vụ CPH hoàn thành được trong cả năm 2017. Trong đó, tám trong số các DN này nằm trong kế hoạch CPH của năm 2017, các DN còn lại thuộc kế hoạch CPH của năm 2018. Theo kế hoạch CPH đã được phê duyệt, tổng vốn điều lệ của 16 DN trên đạt hơn 136.000 tỷ đồng. Nhà nước đã thu về được 22.500 tỷ đồng từ đợt IPO các DN này và hiện tại đang bước vào giai đoạn 2 là tìm kiếm các đối tác chiến lược tiềm năng để tiếp tục TVNN theo kế hoạch đã định. Cũng trong nửa đầu năm 2018, Chính phủ đã TVNN tại 42 DN, thu về gần 5.600 tỷ đồng, gấp ba lần giá trị phần vốn nhà nước trước thoái vốn. Như vậy, theo thước đo giá trị là số tiền Nhà nước thu về từ CPH và TVNN, quá trình CPH và tái cấu trúc DNNN đang tăng tốc và thu về những kết quả khả quan trong một vài năm vừa qua.
Nếu kể từ năm 2016 đến nay, Nhà nước đã thu về 198.000 tỷ đồng từ CPH và thoái vốn tại DNNN, trong đó năm 2016 thu về 30.000 tỷ đồng, năm 2017 thu về tới 140.000 tỷ đồng (trong đó riêng thương vụ tại Sabeco thu về 110.000 tỷ đồng), và nửa đầu năm 2018 thu về 28.100 tỷ đồng. Tổng số tiền thu về từ năm 2016 đến nay đã gấp hơn ba lần số tiền thu về từ CPH và thoái vốn DNNN trong giai đoạn 2011 - 2015. Trong khi đó, công tác TVNN tại các DN đã CPH cũng đang chậm hơn nhiều so kế hoạch đã đề ra.
Viện trưởng Nghiên cứu quản lý kinh tế T.Ư Nguyễn Đình Cung, mặc dù chiếm chưa đến 1% số lượng DN, nhưng các DNNN lại đang nắm giữ những lĩnh vực kinh tế then chốt của đất nước và đóng góp lớn nhất vào GDP với tỷ trọng gần 30%. Tuy nhiên, hiệu quả hoạt động của các DNNN hiện vẫn chưa tương xứng nguồn lực đang nắm giữ, CPH là con đường ngắn nhất nâng cao hiệu quả DN.
Chấm dứt việc xin - cho
Theo Cục trưởng Tài chính DN (Bộ Tài chính) Đặng Quyết Tiến, đến nay đã nhận được 161 kiến nghị của các DNNN về những vướng mắc trong quá trình CPH, tập trung vào một số vấn đề: xác định giá trị DN, xử lý tồn tại thua lỗ của các tập đoàn (TĐ) kinh tế… Tuy nhiên, những đề xuất này sẽ đều được xem xét tuân thủ theo quy định của luật, đó là đề cao tính thị trường, tự chủ, tự chịu trách nhiệm.
Kể lại câu chuyện TĐ Hóa chất Việt Nam (Vinachem) xin sửa Luật thuế nhằm áp thuế cao hơn đối với phân đạm nhập khẩu (NK) để giá thành phân đạm của Vinachem sản xuất cạnh tranh được với hàng NK, để góp phần xử lý các DN yếu kém của TĐ, chuyên gia kinh tế Lưu Bích Hồ, nguyên Viện trưởng Chiến lược phát triển (Bộ Kế hoạch và Đầu tư - KH&ĐT), cho rằng, DNNN thì cũng phải tuân thủ quy định của Luật Đầu tư quản lý vốn nhà nước tại DN, trong đó có nhiều nội dung đề cao tính thị trường, tự chủ tự chịu trách nhiệm trong việc thực hiện CPH DNNN. Đã có Luật, dứt khoát phải thực hiện, cơ quan quản lý kiên quyết chấm dứt việc xin - cho không hợp lý. Đây là sự không bình đẳng và minh bạch, sinh ra tiêu cực và tham nhũng.
Cùng quan điểm, ông Đặng Quyết Tiến nêu, đề xuất tăng thuế của Vinachem nếu mang lại lợi ích hơn cho DN theo hướng sản xuất năng lượng sạch thì cần phải xem xét. Tuy nhiên, Vinachem hiện có bốn dự án thua lỗ, việc cơ cấu sắp xếp phải tuân thủ theo luật, đề cao tính thị trường, tự chịu trách nhiệm. Thuế chỉ là một trong những giải pháp hỗ trợ chung và bình đẳng trong các thành phần kinh tế. Bản thân DN phải cắt giảm những chi phí không hợp lý, phải tự tính toán đầu ra cho sản phẩm. Đặc biệt, đối với ngành hóa chất, thuế không phải là vấn đề căn cơ, mà phải soi lại mình xem hoạt động còn mang nặng tính bao cấp không?
Liên quan đến việc xử lý các DNNN làm ăn thua lỗ, yếu kém, theo ông Phùng Văn Hùng, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, CPH, TVNN là chủ trương lớn Đảng, Nhà nước, được chỉ đạo xuyên suốt trong nhiều năm. Những năm qua, chất lượng CPH đã nâng lên rất nhiều với các thương vụ lớn, minh bạch, gia tăng lợi ích của nhà nước nhưng tiến độ vẫn chậm so kế hoạch của Chính phủ. Tâm lý lãnh đạo DN khi CPH là từ bỏ quyền hạn của mình nên vẫn còn luyến tiếc, trong khi đó, cơ quan quản lý chưa nghiêm khắc. Hiện có 12 DA thua lỗ đang trong lộ trình thực hiện cơ cấu lại. Đã có bốn DA khôi phục sản xuất, trong đó hai DN có lãi là Công ty CP DAP 1 và Nhà máy gang thép Lào Cai. Một số DA thoát lỗ như: DA Phân đạm Hà Bắc, Phân đạm Ninh Bình, Đóng tàu Dung Quất, Xơ sợi Đình Vũ… Song, vẫn còn ba DA đã tính toán lại như DA Nhà máy giấy Phương Nam, Công ty Năng lượng Phú Thọ, Công ty Gang thép Thái Nguyên, bắt buộc phải tìm NĐT để bán. Những DA thua lỗ không có NĐT mua, bắt buộc chấp nhận cho phá sản. Các bộ, ngành phải nói thẳng, nói thật và công khai tình hình của các DN này thì mới đưa ra được giải pháp căn cơ giải quyết.
Bảo đảm công khai, minh bạch
Theo ông Phùng Văn Hùng, chắc chắn không có NĐT nào dám bỏ vốn vào DA còn nhiều pháp lý phức tạp. Khi chưa xử lý được vấn đề này thì khó bán được. Đối với các TĐKT nhà nước muốn “cứu” DA thua lỗ thuộc ngành mình thì bắt buộc phải tăng vốn và năng lực mới đủ “sức khỏe” để quản lý rủi ro. Có nhiều NĐT tư nhân quan tâm, nhưng quan trọng nhất là chọn đúng NĐT xứng đáng chứ không nên bán theo kiểu chỉ định. Hiện nay, không ít NĐT chỉ “nhòm” vào sở hữu tài sản khác của DN như đất đai. Để chọn được NĐT có tiềm lực, sẵn sàng chia sẻ công nghệ với DN, phải cải thiện môi trường kinh doanh, tạo được niềm tin với NĐT.
Ông Đặng Quyết Tiến khẳng định, hiện nay, Bộ Tài chính đang quyết liệt yêu cầu TĐ Hóa chất và TCT Công nghiệp Tàu thủy Việt Nam trình phương án, nhưng các TĐKT này cũng đang lúng túng vì có những vấn đề chưa phát hiện ra được. Quan điểm của Bộ Tài chính là nếu có phương án tiếp quản và có phương án quản lý thì sẽ cho phép bổ sung vốn nhà nước để phát triển.
Theo số liệu thống kê của Cục Tài chính DN, hiện có hơn 700 DN sau CPH chưa niêm yết, gần 300 DN đã đăng ký công ty đại chúng, gần 200 DN đã đăng ký giao dịch và niêm yết, còn lại nhiều DN không đủ điều kiện để đăng ký giao dịch.
Ông Đặng Quyết Tiến khẳng định, đối với trường hợp đủ điều kiện mà không chịu niêm yết, đăng ký giao dịch thì sẽ xử lý và công bố công khai trên các phương tiện thông tin đại chúng để cơ quan quản lý nhà nước và người dân giám sát. Đó là giải pháp thị trường, công khai minh bạch cần phải hướng tới. DNNN có vị trí tốt nhưng gần như không làm được gì thêm để gia tăng giá trị tài sản. Do vậy, Chính phủ đã quy định các DNNN trước khi CPH phải sắp xếp lại tài sản đất đai, nếu không dùng hết đất, chuyển giao lại cho địa phương sử dụng. Đây là giải pháp đổi mới sát thực tiễn, DNNN sắp xếp xong đất đai mới CPH, thoái vốn theo đúng lộ trình đặt ra. Bản thân DN sau khi CPH, TVNN có năng lực quản trị rất tốt như Vinamilk. Đối với DN khác, các NĐT cũng áp dụng nguyên tắc quản trị của thị trường, bảo đảm công khai, minh bạch. Chính phủ phải quyết liệt, DNNN đi đầu để nhận sự hỗ trợ theo quy luật của thị trường.
