Chiến lược quốc gia cho đánh bắt xa bờ

Từ nhiệm vụ cấp bách...

Theo thống kê mới nhất, cả nước hiện có hơn 117 nghìn tàu cá, tuy nhiên, số lượng tàu đánh bắt xa bờ công suất trên 90 CV chỉ đạt hơn 23,1% tổng số tàu. Trong bối cảnh ngư trường gần bờ đang có dấu hiệu suy giảm nguồn lợi thủy sản, con số trên phản ánh phần nào những khó khăn trong khai thác thủy sản trên biển của ngư dân.

Một tính toán được Bộ NN&PTNT đưa ra, trong khi yêu cầu đánh bắt xa bờ đòi hỏi cấp tàu đi biển không hạn chế, thì về thiết kế hiện tại của các tàu đánh cá xa bờ vỏ gỗ chỉ đáp ứng hoạt động trong điều kiện sóng gió cấp 8. Nếu đối chiếu với các tiêu chuẩn kỹ thuật, hầu hết đội tàu gỗ chỉ có thể hoạt động trong vùng biển hạn chế như vùng ven biển, cửa sông. Vậy, việc chuyển đổi từ tàu vỏ gỗ sang tàu vỏ thép sẽ mang lại hiệu quả gì? Xét từ góc độ hiệu quả kinh tế, tuổi thọ của tàu cá vỏ thép tốt hơn so với tàu vỏ gỗ. Kết cấu tổng thể, tải trọng, bảo quản sản phẩm và tốc độ khai thác của tàu vỏ thép cũng tốt hơn. Nhờ thế, khả năng bám biển, chống chịu sóng gió, bảo vệ môi trường, thời gian đánh bắt của tàu vỏ thép hơn hẳn tàu vỏ gỗ. Những lợi thế tổng thể ấy sẽ được gia tăng cùng với việc tổ chức lại sản xuất, khai thác trên biển đi đôi với hoàn thiện hệ thống hậu cần sẽ góp phần nâng cao hiệu quả đánh bắt xa bờ cũng như bảo vệ chủ quyền biển, đảo của Tổ quốc.

...đến những vướng mắc thực tế

Tỉnh Quảng Ngãi là địa phương được chọn để đóng tàu cá vỏ thép đầu tiên của cả nước, với việc thí điểm đóng 22 tàu cho các ngư dân của tỉnh. Việc nghiên cứu thiết kế và đóng mới được giao cho Tổng công ty Công nghiệp tàu thủy Việt Nam (SBIC). Khởi động từ năm 2013, nhưng đến nay, chương trình đóng thí điểm này chưa hoàn thành. Vào tháng 4-2013, SBIC (khi ấy vẫn còn là Vinashin) đã bàn giao chiếc tàu đánh cá lưới vây vỏ thép mang tên Hoàng Anh 01 đầu tiên cho ngư dân Mai Thành Văn - xã Bình Chánh (huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngãi).Chiếc tàu này có trọng tải 120 tấn, lắp máy công suất 903 CV, trị giá 6,5 tỷ đồng. Để đi vào hoạt động, chủ tàu phải đầu tư thêm hai tỷ đồng mua sắm trang bị ngư cụ nữa. Tính về giá đóng mới, con tàu vỏ thép này cao hơn khoảng gần 40% với đóng tàu vỏ gỗ có công suất, trọng tải tương tự. Trước đó, Công ty của "sói biển" Mai Phụng Lưu cũng đã vay mượn 15 tỷ đồng để đóng mới tàu cá tiêu chuẩn cấp 1, trọng tải 600 tấn để đi biển.Thế nhưng, không có nhiều ngư dân dám "liều" như ông Văn, ông Lưu.

Theo tính toán của SBIC và của các ngư dân, việc đóng mới một tàu cá vỏ thép trọng tải trên 100 tấn, lắp máy công suất trên 400 CV lúc này tốn gần 4,5 - 5 tỷ đồng, chưa bao gồm ngư cụ. Trong khi đó, nếu đóng tàu gỗ, công suất máy khoảng 700 -800 CV thì cần đầu tư trên dưới ba tỷ đồng. Chênh lệch đóng mới giữa tàu vỏ thép với tàu vỏ gỗ, như vậy, là quá lớn và đó là lý do đầu tiên làm ngư dân ngần ngại. Thế nên, xã Bình Chánh, huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngãi có năm ngư dân đăng ký đóng tàu vỏ thép, nhưng sau khi người đầu tiên đóng một con tàu phải đầu tư hơn bảy tỷ đồng, thì những người còn lại đều rút đơn xin vay vốn.

Tại huyện Đức Phổ, cả bốn trường hợp đăng ký vay vốn đóng tàu vỏ thép đều dừng làm hồ sơ. Câu chuyện tương tự cũng diễn ra ở huyện đảo Lý Sơn. Tính tổng cộng, sau hơn một năm triển khai chương trình thí điểm đóng tàu đánh cá xa bờ vỏ thép, số tàu đóng theo chương trình này tại tất cả các địa phương dừng lại ở ước tính hơn một chục tàu.

Về phía các ngân hàng, những rủi ro tín dụng của chương trình cho vay đánh bắt xa bờ năm 1997 vẫn là một lời nhắc nhở để họ cẩn trọng hơn trong việc tránh gia tăng nợ xấu. Ngư dân đau đầu với tài sản thế chấp vay vốn, còn ngân hàng e ngại không thể quản lý được dòng tiền cho vay để bảo đảm thu nợ.

Tín dụng cũng "vươn khơi"

Những vướng mắc trong thực tế cho thấy, cần phải có cách tiếp cận chính sách mới mẻ mới mong khơi dòng tín dụng đến với ngư dân. Nói một cách hình ảnh thì chính những nhà cung cấp tín dụng cũng cần vươn khơi, theo nghĩa biết chấp nhận và hóa giải rủi ro, như cách mà ngư dân vẫn làm.

Bộ trưởng NN&PTNT Cao Đức Phát đã đề nghị, Nhà nước cho chương trình đóng tàu cá xa bờ vỏ thép được hưởng chính sách ưu đãi tín dụng đầu tư phát triển với lãi suất thấp (2,5%/năm), thời gian cho vay dài (vay 10 năm, ân hạn 5 năm), mức cho vay lớn (80% giá trị tàu và thế chấp bằng tàu). Bộ này dự kiến tổng giá trị gói tín dụng nói trên vào khoảng 48.000 tỷ đồng. Đồng thời, Bộ đề nghị hình thành cơ chế tín dụng ưu đãi cho các doanh nghiệp để nuôi trồng, chế biến, bảo quản, xuất khẩu thủy sản nhằm hiện đại hóa hệ thống hậu cần nghề cá. Ngoài ra, cũng cần một số chính sách ưu đãi tín dụng ngắn hạn để ngư dân có tiền đầu tư cho từng chuyến biển. Bên cạnh đó là bố trí gói ngân sách 2.850 tỷ đồng hỗ trợ bảo hiểm thân tàu và tai nạn thuyền viên cho ngư dân.

Trong một công bố hồi tháng 4, Thống đốc NHNN Nguyễn Văn Bình khẳng định, ngân hàng có thể dành 10 nghìn tỷ đồng cho việc nâng cấp đội tàu với thời hạn vay trong vòng 10 năm và lãi suất ưu đãi ở mức 5% nhằm giúp ngư dân tổ chức lại sản xuất trên biển, đánh bắt xa bờ. Nhưng điểm cốt yếu nằm sau con số 10 nghìn tỷ đồng chính là một quan điểm mới trong cho vay vốn. Đó là chấm dứt vay theo mô hình đơn lẻ như trước đây mà phải thông qua các mô hình liên kết theo chuỗi, hiệu quả kinh tế cho ngư dân phải tăng lên. Quan điểm này lập tức được sự hưởng ứng của chính quyền tỉnh Đà Nẵng với tuyên bố, nếu ngân hàng cho ngư dân vay đóng tàu với lãi suất 5%, ngân sách thành phố sẽ hỗ trợ thêm 2%, như vậy ngư dân chỉ còn phải trả 3% năm.

Rõ ràng, chương trình đóng tàu đánh cá xa bờ vỏ thép muốn thành công đòi hỏi sự linh hoạt, sáng tạo từ chính cơ chế chính sách của Nhà nước, trước khi là ý chí của người dân với mối lợi từ biển đem lại. Ngư dân ra khơi không đơn độc khi những nhà soạn thảo chính sách, nhà quản lý cũng đồng lòng cùng họ vươn khơi, bám biển. Cái đích của chiến lược hiện đại hóa vào năm 2020 không còn xa!