Đối phó những biến thể mới
Dù nhịp sống tại nhiều nước đang quay về trạng thái “bình thường mới” nhờ hiệu quả của vaccine cùng các biện pháp phòng dịch, song ngày 12/4 vừa qua, thế giới đã ghi nhận mốc hơn 500 triệu ca nhiễm Covid-19. Theo The New York Times, từ cuối năm 2019, sau khi trường hợp đầu tiên mắc Covid-19 được công bố, phải mất hơn một năm sau đó, ngày 26/1/2021, thế giới mới ghi nhận tổng số ca mắc vượt 100 triệu ca. Tuy nhiên, chỉ hơn sáu tháng sau, tháng 8/2021, tổng số ca mắc Covid-19 trên thế giới đã là 200 triệu. Mốc 300-400 triệu ca được ghi nhận lần lượt vào năm và sáu tháng sau đó.
Những con số trên cho thấy càng về sau, sự xuất hiện những biến thể mới của virus SARS-CoV-2 càng có khả năng lây lan nhanh và mạnh hơn. Theo báo cáo của các nhà khoa học, biến chủng Delta xuất hiện vào năm 2020 có khả năng lây lan cao hơn 55% so biến thể gốc Alpha, trong khi biến thể Omicron có tốc độ lây lan gấp năm lần Alpha.
Mới đây, sự xuất hiện của Deltacron, biến thể lai giữa Delta và Omicron, hay biến thể tái tổ hợp XE giữa dòng phụ BA.1 và BA.2 của biến thể Omicron tại nhiều nước, càng chứng minh việc chuẩn bị sẵn sàng cho mọi diễn biến của dịch là lựa chọn đúng đắn nhất. Dự báo của các nhà khoa học cho thấy biến thể XE có khả năng lây lan cao hơn từ 5 đến 10% so dòng phụ BA.2 (còn gọi là Omicron tàng hình), dòng phụ dễ lây lan nhất của biến thể Omicron cho đến nay. Tuy nhiên, mức độ nghiêm trọng hay khả năng “né” hệ miễn dịch của biến thể tái tổ hợp này hiện vẫn còn là “ẩn số”.
Theo GS Michael T. Osterholm thuộc Trường đại học Minnesota, bang Minneapolis (Mỹ), các biến thể mới xuất hiện chứng tỏ virus sẽ chưa thể sớm biến mất. Do đó, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cảnh báo, các nước cần có những kế hoạch phòng, chống dịch cụ thể nhằm tránh đưa hệ thống y tế vào thế “vỡ trận”.
Chưa thể là bệnh đặc hữu
Theo CNN, một số chuyên gia gọi “bệnh đặc hữu” là sự xuất hiện một cách ổn định của bệnh dịch hoặc tác nhân gây bệnh trong một khu vực địa lý hoặc nhóm quần thể dân số nhất định; hoặc còn hướng đến một tỷ lệ mắc bệnh thường gặp của một bệnh dịch trong một khu vực hoặc quần thể dân số nhất định.
Bệnh đặc hữu lưu hành khi có một số tiêu chí cụ thể như sau: Có sự tồn tại thường xuyên tác nhân gây bệnh; tồn tại quần thể cảm nhiễm và ổ chứa tác nhân gây bệnh; bệnh dịch xảy ra ở một nhóm đối tượng cụ thể hoặc quần thể dân số trong địa bàn nhất định; tỷ lệ mắc bệnh có tính ổn định và có thể dự báo được. Đến nay, WHO vẫn coi Covid-19 trong tình trạng đại dịch và quan ngại tiếp tục xuất hiện các biến thể không lường trước được của virus SARS-CoV-2. Dịch bệnh tại nhiều nước trên thế giới diễn biến phức tạp, cần tiếp tục duy trì các hoạt động đáp ứng với đại dịch ở mức cao.
Tuy nhiên, thời gian gần đây, nhiều quốc gia trên thế giới đã tuyên bố coi Covid-19 như một bệnh đặc hữu và áp dụng các biện pháp phòng, chống dịch theo hướng này. Trước tình hình đó, Giám đốc các chương trình khẩn cấp của WHO, ông Michael Ryan cảnh báo, sẽ là sai lầm nếu cho rằng khi đại dịch Covid-19 dần hạ nhiệt và sẽ trở thành bệnh đặc hữu. Theo ông Ryan, Covid-19 chưa hề thuyên giảm hay trở thành căn bệnh theo mùa mà dịch bệnh này “vẫn gây biến động và có khả năng dẫn đến các đợt dịch lớn”.
Trước đó, trong bài viết đăng ngày 24/3 vừa qua trên báo điện tử Financial Express của Ấn Độ, người đứng đầu Hiệp hội Y tế công cộng nước này (PHFI) Srinath Reddy cũng cho rằng, vẫn chưa thể coi Covid-19 là bệnh đặc hữu khi virus SARS-CoV-2 vẫn chưa đạt hình thái phát triển đủ ổn định để có thể dự đoán về khả năng lây nhiễm. Trên thực tế, virus này vẫn đang tìm ra con đường tiến hóa, bằng chứng là liên tiếp xuất hiện các biến chủng mới và tạo ra các làn sóng lây lan.
Các nghiên cứu về biến chủng Omicron cũng công bố những báo cáo cho thấy, biến thể này thâm nhập phần lớn vào mũi và cổ họng nhưng hầu như không thể thâm nhập vào phổi. Điều này cho thấy SARS-CoV-2 đang phát triển để sống chung ổn định nhưng ít gây nguy hiểm hơn nhiều cho con người.
Theo ông Ryan, thông thường các bệnh dịch sẽ lắng xuống và có diễn biến đặc hữu, tập trung vào một bộ phận người dân cụ thể. Ông cho biết, các bệnh dịch thường có thể trở thành những căn bệnh ở trẻ nhỏ, tương tự như bệnh sởi và bệnh bạch hầu, vì cơ thể trẻ em thường nhạy cảm hơn với các loại virus. Do đó, hiện chưa thể coi Covid-19 là bệnh đặc hữu, song trong tương lai có thể xem xét để đưa vào danh sách này nếu tỷ lệ tiêm chủng các mũi bổ sung vaccine vẫn duy trì ổn định hoặc phát triển các loại vaccine mới hiệu quả hơn.
Đẩy mạnh phát triển vaccine
Các chuyên gia y tế nhận định, vaccine vẫn là vũ khí hữu hiệu nhất chống lại đại dịch Covid-19. Vì vậy, trước mắt, các quốc gia trên thế giới vẫn cần tăng cường tiêm vaccine trên diện rộng. Trên thực tế, các quốc gia trên thế giới đã bảo đảm tốt việc tiêm chủng. Riêng trong tuần qua, Chính phủ Hàn Quốc đã công bố kế hoạch tiêm vaccine phòng Covid-19 mũi thứ tư cho người cao tuổi, trong khi Malaysia lên kế hoạch tiêm mũi tăng cường thứ hai nhằm bảo vệ nhóm dân số dễ tổn thương, đặc biệt trong bối cảnh Hari Raya, lễ hội lớn nhất của người Hồi giáo đang đến gần. Ngày 14/4, Việt Nam cũng đã triển khai chiến dịch tiêm vaccine phòng Covid-19 cho trẻ từ 5 đến dưới 12 tuổi.
Dù vậy, tình trạng khan vaccine vẫn diễn ra tại các nước châu Phi. Số liệu của WHO chỉ ra rằng, chỉ có 13% người dân châu Phi đã được tiêm chủng đầy đủ vào cuối tháng 2 vừa qua, thấp hơn nhiều so mục tiêu 70% cần thiết vào giữa năm nay. Trước tình hình đó, WHO kêu gọi cách các nước phát triển chia sẻ vaccine với các nước nghèo. Đây được cho là cách tốt nhất để chấm dứt “giai đoạn cấp tính” của đại dịch Covid-19.
Trong khi đó, GS virus học Aris Katzourakis thuộc Trường đại học Oxford (Anh) nhấn mạnh, phải sử dụng các “vũ khí” trong tay chúng ta, đó là vaccine; thuốc kháng virus; xét nghiệm; kiến thức về cách ngăn chặn lây lan virus qua không khí như đeo khẩu trang, giãn cách, tăng cường thông khí và lọc khí. Cuối cùng, phải tăng cường đầu tư vào các vaccine có khả năng bảo vệ con người trước nhiều biến thể của virus hoặc loại vaccine có hiệu quả bảo vệ trong dài hạn. Mới đây, hãng dược Pfizer thông báo sẽ cho ra mắt một loại vaccine có khả năng chống lại nhiều biến thể của virus SARS-CoV-2, trong đó có Omicron vào mùa thu năm nay.
Theo WHO, trên thế giới hiện có 153 loại vaccine ngừa Covid-19 đang trong giai đoạn thử nghiệm lâm sàng và 196 loại vaccine trong giai đoạn thử nghiệm tiền lâm sàng. Đây là tín hiệu tích cực với việc cho ra đời những loại vaccine có hiệu quả cao hơn chống các biến thể mới. TS Monica Gandhi, chuyên gia về bệnh truyền nhiễm tại Trường đại học California (Mỹ), khuyến cáo cần tập trung vào việc tiêm vaccine cho người dân, điều trị và cập nhật vaccine, đồng thời thường xuyên cảnh giác để giữ Covid-19 trong tầm kiểm soát.
Dù các số liệu về Covid-19 khả quan hơn trong những ngày gần đây, song WHO cho rằng, vẫn không nên lơ là các biện pháp phòng dịch. Chủ tịch Ủy ban Khẩn cấp của WHO, ông Didier Houssin khẳng định: “Không có câu trả lời nào đơn giản cho mọi thứ trong “kỷ nguyên SARS-CoV-2”. Đây chưa phải là lúc để hạ thấp mức độ cảnh giác, hoặc buông lỏng việc giám sát, xét nghiệm hay xao nhãng các biện pháp y tế cộng đồng và ngừng chiến dịch tiêm chủng, bởi mức độ lây lan của virus SARS-CoV-2 vẫn còn rất mạnh, tỷ lệ tử vong vẫn cao và virus SARS-CoV-2 đang tiến hóa một cách không thể dự đoán được”.
