Trên đỉnh danh vọng
Theo trang mạng Lenta.ru (Nga), Igor Berezhnoi sinh ngày 21-4-1934 tại TP Balashov, tỉnh Saratov. Sau khi tốt nghiệp Học viện Hàng không Kuibyshev, Berezhnoi được giữ lại công tác tại Khoa Vật lý, nghiên cứu khảo sát độ bền của máy bay. Sớm thể hiện được tài năng qua việc chế tạo các cảm biến đo biến dạng, Berezhnoi được chuyển tới làm việc tại phòng thí nghiệm Nhà máy Hàng không Voronezh. Tại đây, ông đã phát triển hệ thống khung gầm cho máy bay. Năm 1966, sau khi trở thành Phó Tiến sĩ, Berezhnoi đã thành lập và lãnh đạo Phòng Thiết kế Thử nghiệm (OKB) phụ trách phát triển khung gầm máy bay và trực thăng. Berezhnoi là người rất say mê công việc và dành nhiều tâm huyết cho OKB. Trong các thành công của Berezhnoi có sự trợ giúp đắc lực từ những nhà thiết kế máy bay nổi tiếng của Liên Xô như Oleg Antonov, Alexey Tupolev và Vladimir Myasishchev.
Năm 1973, OKB của Berezhnoi đổi tên thành Phòng Thiết kế hệ thống tự động Kuibyshev (KKBAS), với nhiệm vụ chính là nghiên cứu phát triển, sản xuất thiết bị vô tuyến điện tử và hệ thống quang học cho các loại máy bay. Dưới sự lãnh đạo của Berezhnoi, đội ngũ chuyên gia KKBAS đã thiết kế được khung gầm cho chiếc Tu-144, máy bay chở khách siêu thanh duy nhất của Liên Xô; nghiên cứu các công nghệ bí mật như vũ khí laser hay sơn đổi mầu. Đứa con tinh thần nổi tiếng nhất của KKBAS là hệ thống cất cánh, hạ cánh bằng tia laser Glissada độc nhất vô nhị vào thời điểm đó, giúp các sân bay Liên Xô giảm thiểu đáng kể nguy cơ tai nạn trong quá trình máy bay cất cánh, hạ cánh trong điều kiện thời tiết xấu. Thành công của KKBAS thậm chí thu hút các chuyên gia từ Mỹ đến tham quan và học hỏi.
Bất chấp các thành tích đó, KKBAS vẫn rơi vào tình trạng thiếu kinh phí. Năm 1977, sau khi được nhận bằng Tiến sĩ Khoa học, Berezhnoi cùng cấp phó của mình là Gennady Nerozei và Trưởng phòng Kỹ thuật đặc biệt của KKBAS, Solomon Berenshtein lập ra một xưởng phim. Để có được những thiết bị quay phim đắt tiền, họ đã không đi theo con đường hợp pháp. Họ trình đơn đề nghị tới Berezhnoi hoặc giám đốc các doanh nghiệp khác của Bộ Công nghiệp hàng không để xin cung cấp các thiết bị chụp ảnh và quay video đã ngừng hoạt động để “phục vụ nhu cầu nhân dân”. Các đơn đề nghị này được chấp thuận, nhưng qua tay Solomon Berenshtein, chúng dần biến thành hóa đơn cho các thiết bị và hàng hóa khan hiếm mới như phim Kodak của Mỹ hay ORWO của CHDC Đức, các loại giấy ảnh và hóa chất chất lượng cao. Mikhail Tsygankov, một tay chụp lành nghề, đã trở thành nhiếp ảnh gia thường xuyên của “xưởng phim” này.
Vụ nổ trên phố Kirov
Đầu năm 1981, trên cương vị Giám đốc KKBAS, Berezhnoi đi công tác Moscow để báo cáo cấp trên về kết quả hoạt động năm 1980. Trước chuyến đi không lâu, Nerozei đã đến nhờ Berezhnoi mua giúp một số loại thuốc hiếm từ Thủ đô về cho mẹ và Berezhnoi đồng ý, vì mỗi khi đến Moscow, ông thường mua thuốc giúp nhân viên và bạn bè. Một hộp thuốc nhỏ đã được chuyển cho nhà thiết kế máy bay vào khoảng 19 giờ ngày 4-2 ngay trên chiếc xe công vụ Nysa của ông khi đang đậu trên phố Kirov (nay là phố Myasnitskaya).
Những lần trước, người lái xe 39 tuổi của Berezhnoi là Rafael Galimulin thường đi mua thuốc cho ông, nhưng lần này hộp thuốc đã được nhân viên của Văn phòng đại diện KKBAS ở Moscow chuyển cho Rafael. Người lái xe không hề chú ý đến tình huống này, liền đưa luôn hộp thuốc cho Berezhnoi.
Vụ nổ đã xảy ra sau khi Berezhnoi ngồi ở băng ghế sau và mở chiếc hộp. Không có bất cứ cơ hội nào để ông có thể sống sót do những vết thương quá nặng. Tuy nhiên, người lái xe Galimulin đã sống sót một cách thần kỳ và chỉ bị thương nhẹ, do anh ta vẫn đứng bên ngoài xe sau khi đưa hộp thuốc cho Berezhnoi.
Vụ việc nhanh chóng được chuyển cho Ủy ban An ninh quốc gia (KGB) thụ lý điều tra dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Giám đốc Yuri Andropov. KGB không loại trừ khả năng đứng sau vụ ám sát là các cơ quan tình báo nước ngoài, bởi tháng 12-1980, Berezhnoi đã có cuộc gặp gỡ với người Mỹ tại sân bay Kuibyshev. Có thể, Berezhnoi đã trao đổi ý kiến với đại diện phía Mỹ những thông tin quan trọng, khiến ông phải trả giá bằng mạng sống của mình. Nhưng cơ quan điều tra không tìm được đủ cơ sở để xác thực giả thuyết này.
Trong một cuộc kiểm tra đầu mùa hè năm 1981, KGB đã phát hiện dấu vết của các vụ trộm xảy ra tại văn phòng của Berezhnoi. Một trong số kẻ đứng sau các vụ trộm chính là Gennady Nerozei, cấp phó của Berezhnoi, cùng nhiếp ảnh gia Mikhail Tsygankov đã chiếm đoạt một số lượng lớn hàng hóa trong kho của KKBAS, sau đó ghi chép dưới dạng là vật tư tiêu hao trong các dự án. Solomon Berenshtein cũng tích cực tham gia vào việc này.
Sau khi kiểm tra, cơ quan công tố đã khởi tố vụ án hình sự về tội tham ô tài sản nhà nước với quy mô đặc biệt lớn. Trong khi cuộc điều tra về vụ tham ô tại KKBAS đang được tiến hành, thì vào đầu năm 1984, cơ quan điều tra phát hiện hộp thuốc chuyển cho Berezhnoi là do Gennady Nerozei đặt mua. Anh ta trở thành nghi phạm chính trong vụ sát hại nhà thiết kế máy bay nổi tiếng.
Theo giả thuyết của cơ quan điều tra, Gennady có hiềm khích với lãnh đạo và lên kế hoạch trả thù bằng cách dùng thuốc nổ để thay thế cho hộp thuốc. Ngay sau đó, chính Nerozei đã thú nhận tội ác. Tuy nhiên, cơ quan điều tra không thể thu thập đủ bằng chứng để đưa ra tòa xét xử. Tháng 11-1984, việc truy tố hình sự đối với Nerozei buộc phải tạm đình chỉ với lý do “không đủ bằng chứng buộc tội”. Nerozei chỉ lĩnh án 10 năm tù vì tội biển thủ của công.
Theo nhận định của Thẩm phán Alexander Shchupakov, người phụ trách vụ án tham ô KKBAS, nhiều khả năng kẻ đứng sau vụ sát hại chính là Solomon Berenshtein. Ông Shchupakov cho rằng, đã xảy ra xung đột giữa Giám đốc Berezhnoi và viên Trưởng phòng Kỹ thuật liên quan hoạt động tài chính của cơ quan. Berezhnoi yêu cầu Berenshtein dừng mọi hoạt động phi pháp, nhưng Berenshtein không chấp nhận, rồi dẫn tới quyết định sẽ trừ khử lãnh đạo của mình. Nhưng do không đủ chứng cứ buộc tội, Solomon Berenshtein chỉ phải chịu sáu năm tù vì tội tham ô. Cuộc sống trong tù khiến sức khỏe của Berenshtein sa sút và ông ta qua đời ngay sau khi được trả tự do.
Sau đó, trong một đợt kiểm tra, các sĩ quan KGB lại tìm thấy một lượng lớn vải denim (một loại chất liệu được may từ vải cotton cứng) tại một nhà kho của KKBAS. Từ đó, họ đặt ra giả thuyết rằng bằng cách nào đó Berezhnoi đã móc nối với các tổ chức tội phạm ở Armenia và mafia Armenia đã sử dụng máy bay của KKBAS để vận chuyển vải. Nhưng cuối cùng, nhà điều tra của KGB một lần nữa đi vào ngõ cụt.
Vì không thể tìm ra những kẻ sát hại Igor Berezhnoi, đã có nhiều tin đồn về vụ án được lan truyền. Và sau nhiều năm, đến nay vẫn chưa thể tìm được lời giải cho vụ án. Danh tính của những kẻ đứng sau cái chết của một trong những nhà thiết kế máy bay xuất sắc nhất của Liên Xô vẫn còn là một bí ẩn.
