Theo họa sĩ Lương Xuân Đoàn, Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam, Tô Ngọc Vân đã sớm định hình là người “nghệ sĩ, chiến sĩ” trong mỹ thuật Việt Nam. Từ năm 1945, ông đã có phản ứng rất nhanh và rất nhạy trước vận mệnh đất nước. Những bức tranh về Hà Nội, về người thiếu nữ Hà thành trong giai đoạn lịch sử ấy không chỉ là biểu hiện của một mỹ cảm tinh tế, mà còn là ẩn dụ cho khí chất, tâm thế của một dân tộc đang bước vào kỷ nguyên độc lập.
Tô Ngọc Vân còn là một nhà giáo có ảnh hưởng sâu rộng. Ông có công lớn trong việc đào tạo lớp họa sĩ kháng chiến tại chiến khu Việt Bắc, trước khi trở thành hiệu trưởng đầu tiên của Trường Mỹ thuật Việt Nam. Từ những lớp học trong điều kiện gian khổ của kháng chiến, ông đã dìu dắt, truyền lửa cho một thế hệ họa sĩ làm nên diện mạo mỹ thuật Việt Nam sau này như Trần Lưu Hậu, Trần Lê Huy Hoàng, Mai Long, Ngô Mạnh Lân..., tạo nên “nền cốt” cho mỹ thuật Việt Nam hiện đại.
Họa sĩ Tô Ngọc Vân hy sinh tại Điện Biên năm 1954 trong khi trực tiếp ra mặt trận ghi chép, ký họa. Những tác phẩm cuối cùng của ông được thực hiện trong khói lửa chiến tranh, là tư liệu lịch sử vô giá ghi lại chân thực tinh thần Việt Nam trong những năm tháng kháng chiến oanh liệt.
![134.jpg](https://cdn.nhandan.vn/images/55e9c8584c4e4978553fb169cc58dd62cc11049cdbae4ab23f93c27fc8596035f4bc513c1fc7d947b4b5e53ba098b75e/134.jpg "Tác phẩm "Bức thư" (lụa) của họa sĩ Tô Ngọc Vân.")
Theo Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam Nguyễn Anh Minh, đây là lần đầu tiên công chúng được tiếp cận một chuyên đề riêng, chuyên sâu về một danh họa tiêu biểu của mỹ thuật Việt Nam. Hiện Bảo tàng đang lưu giữ 45 tác phẩm của họa sĩ Tô Ngọc Vân, trong đó có Bảo vật quốc gia - bức tranh "Hai thiếu nữ và em bé" (1944). Trong chuyên đề lần này, Bảo tàng trưng bày 26 tác phẩm thuộc nhiều chất liệu khác nhau như sơn dầu, sơn mài, lụa, màu nước, chì, mực… phản ánh rõ nét hành trình sáng tạo của họa sĩ trước và sau năm 1945. Triển lãm còn giới thiệu nhiều kỷ vật, tư liệu quý giá do gia đình họa sĩ lưu giữ, trong đó có những tài liệu đã xuống cấp theo thời gian và được phục hồi, bảo quản để phục vụ trưng bày. “Chúng tôi mong tiếp tục được sưu tầm thêm các tác phẩm của họa sĩ, đồng thời phối hợp chặt chẽ với gia đình để lựa chọn, bổ sung những tác phẩm có giá trị. Riêng với bức tranh “Thiếu nữ bên hoa huệ”, tác phẩm nổi tiếng nhất của họa sĩ Tô Ngọc Vân, hiện nay Bảo tàng không sở hữu. Đây là một điều rất đáng tiếc, không chỉ đối với Bảo tàng mà còn đối với mỹ thuật Việt Nam nói chung. Chúng tôi vẫn đang tìm hiểu tác phẩm này hiện ở đâu, ai đang lưu giữ”, ông Anh Minh nói.
Từ góc độ di sản tư liệu, TS Vũ Thị Minh Hương, Phó Chủ tịch Ủy ban Ký ức Thế giới khu vực châu Á-Thái Bình Dương của UNESCO, nguyên Cục trưởng Văn thư và Lưu trữ Nhà nước cho rằng, triển lãm còn mở ra tiềm năng rất rõ ràng để xây dựng hồ sơ di sản tư liệu. Những tác phẩm, bản thảo, ký họa, tư liệu liên quan đến cuộc đời và sự nghiệp của họa sĩ Tô Ngọc Vân hoàn toàn có thể được xem xét xây dựng hồ sơ trình UNESCO, trước hết ở cấp khu vực châu Á - Thái Bình Dương, xa hơn là ghi danh vào Danh mục Di sản tư liệu thế giới.
