Mở đường cho mô hình chính quyền địa phương hai cấp
Ủy ban dự thảo sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 (Ủy ban) có 15 thành viên, do Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn làm Chủ tịch. Chiều 5/5, với 452/452 đại biểu Quốc hội (ĐBQH) tán thành, Quốc hội thông qua Nghị quyết về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013. Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nêu rõ: Việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 là công việc rất hệ trọng, cần tiến hành thận trọng, khách quan, dân chủ, khoa học, hiệu quả. Việc sửa đổi, bổ sung lần này chỉ tập trung để phục vụ tiếp tục thực hiện cuộc cách mạng về tinh gọn tổ chức bộ máy, theo tinh thần Nghị quyết số 18 của Trung ương, không mở rộng sang các lĩnh vực khác.
Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định cho biết, dự thảo Nghị quyết về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 gồm hai điều, trong đó Điều 1 bao gồm 8 khoản sửa đổi, bổ sung một số quy định của Hiến pháp năm 2013 về Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị-xã hội, về đơn vị hành chính và tổ chức chính quyền địa phương.
Nội dung sửa đổi, bổ sung lần này nhằm làm rõ vai trò cốt lõi của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, nhấn mạnh vị trí là tổ chức trung tâm của khối đại đoàn kết toàn dân, đồng thời bảo đảm cơ sở pháp lý cho việc sắp xếp tổ chức bộ máy. Quy định về vị trí, chức năng, nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam được bổ sung để phù hợp với mô hình tổ chức mới sau khi sắp xếp các tổ chức chính trị- xã hội trực thuộc, đặc biệt là đề xuất trao quyền trình dự án luật, dự án pháp lệnh cho Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.
Với Công đoàn Việt Nam, dự thảo nhấn mạnh đây là tổ chức chính trị-xã hội của giai cấp công nhân và người lao động, trực thuộc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, đồng thời bổ sung nhiệm vụ là đại diện của người lao động ở cấp quốc gia trong quan hệ lao động và quan hệ quốc tế về công đoàn để phù hợp với bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.
Một điểm đáng chú ý là phần sửa đổi về tổ chức đơn vị hành chính và chính quyền địa phương đã thể chế hóa chủ trương tinh gọn bộ máy, hướng tới tổ chức chính quyền hai cấp ở địa phương và kết thúc hoạt động của đơn vị hành chính cấp huyện. Các quy định mới mang tính khái quát, xác định rõ hệ thống đơn vị hành chính gồm tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và các đơn vị hành chính phía dưới; riêng đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt sẽ do Quốc hội quyết định thành lập.
Việc xác định các loại đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và trình tự, thủ tục thành lập, giải thể, nhập, chia, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính do Quốc hội quy định. Đồng thời, các sửa đổi, bổ sung cũng quán triệt kết luận của Trung ương, Bộ Chính trị và Ban Bí thư theo hướng quy định tổ chức chính quyền địa phương gồm HĐND và UBND, không sử dụng thuật ngữ “cấp chính quyền địa phương”...
Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Nguyễn Phương Thủy cho hay, có một số ý kiến băn khoăn về quy định chuyển tiếp trong dự thảo nghị quyết liên quan đến việc chỉ định các chức danh thuộc UBND và HĐND tại những đơn vị hành chính mới được hình thành sau quá trình sắp xếp. Đại biểu Nguyễn Phương Thủy cho rằng, dù cơ chế chỉ định là một bước đi mới, nhưng xét trong bối cảnh thực tế thì hoàn toàn có cơ sở. Bởi lẽ, nhiệm kỳ hiện tại của HĐND cũng không còn dài, trong khi việc sáp nhập đơn vị hành chính lần này có quy mô lớn trên toàn quốc: có nơi nhập ba tỉnh, thành phố thành 1 hoặc nhập 5-7 xã thành 1 đơn vị hành chính cấp xã. Quy mô thay đổi lớn như vậy sẽ đặt ra không ít thách thức trong việc theo dõi, đánh giá chính xác năng lực và phẩm chất của đội ngũ cán bộ được bố trí tại các địa phương mới. Việc lựa chọn nhân sự, vì thế, cần tính đến yếu tố thực tiễn, bảo đảm không làm gián đoạn hoạt động của bộ máy chính quyền địa phương trong giai đoạn chuyển tiếp.
Đại biểu Trần Hoàng Ngân (TP Hồ Chí Minh) nhấn mạnh việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp 2013 phải được đặt trong tầm nhìn dài hạn, tương xứng với định hướng chiến lược mà Tổng Bí thư Tô Lâm đã nêu - đó là tầm nhìn cả trăm năm. Nội dung sửa đổi, bổ sung không chỉ phản ánh thực tiễn hiện tại mà còn cần mở đường cho tư duy mới trong quản trị phát triển, đặc biệt là trong việc tổ chức lại không gian và nguồn lực của các địa phương. Đại biểu dẫn thí dụ sinh động về vùng kinh tế trọng điểm phía nam, nơi TP Hồ Chí Minh, Bình Dương và Bà Rịa-Vũng Tàu như ba động cơ của cùng một đầu tàu. Nếu được kết nối và vận hành hài hòa, ba “đầu máy” này sẽ cùng tạo lực kéo mạnh mẽ, giúp cả vùng bứt phá. Chính vì thế, quy định về mô hình tổ chức chính quyền địa phương cần phù hợp với thực tế phát triển và xu thế phân quyền ngày càng sâu rộng, để địa phương có đủ dư địa và công cụ tự chủ trong không gian phát triển chung.
Thảo luận tại hội trường ngày 14/5, ý kiến của các đại biểu Quốc hội tán thành với phạm vi sửa đổi, bổ sung và nội dung cơ bản của dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013. Nhằm góp phần hoàn thiện dự thảo Nghị quyết, các đại biểu tập trung thảo luận về các quy định liên quan đến: Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị-xã hội; Công đoàn Việt Nam; quyền trình dự án luật, dự án pháp lệnh của các tổ chức chính trị-xã hội; tổ chức đơn vị hành chính. Một số đại biểu đề nghị giữ nguyên như quy định hiện hành về việc “đại biểu Hội đồng nhân dân có quyền chất vấn Chánh án Tòa án nhân dân, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân” tại khoản 2 Điều 115 của Hiến pháp; đề nghị sửa đổi Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Luật Công đoàn cho phù hợp với nội dung sửa đổi, bổ sung Hiến pháp năm 2013. Ngoài ra, có ý kiến đại biểu cho rằng, trong dự án Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) đã khẳng định việc tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, tuy nhiên, dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 lại không nêu rõ vấn đề này, nên đề nghị bổ sung vào dự thảo Nghị quyết để bảo đảm sự đồng bộ.
Chủ trì cuộc họp Ban Bí thư về việc triển khai lấy ý kiến của nhân dân, các ngành, các cấp vào nội dung sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013, Tổng Bí thư Tô Lâm lưu ý tuyên truyền sâu rộng trong nhân dân về mục đích, ý nghĩa, phạm vi sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013; đa dạng hóa các hình thức để nhân dân đóng góp ý kiến, không hạn chế bất cứ hình thức nào; bảo đảm phát huy dân chủ, thực chất; tăng cường vận động nhân dân góp ý thông qua ứng dụng qua VNeID. Các cơ quan theo nhiệm vụ phân công làm tốt công tác tổng hợp ý kiến của nhân dân, bảo đảm ghi nhận đầy đủ, khách quan các ý kiến đóng góp theo đúng phạm vi, nội dung sửa đổi Hiến pháp năm 2013 để báo cáo Quốc hội xem xét, quyết định…
Quan tâm lấy ý kiến của nhân dân
Nội dung sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 thu hút sự quan tâm sâu sắc của các đại biểu, từ các phiên thảo luận tổ đến nghị trường. Đại biểu Nguyễn Anh Trí (Hà Nội) đặc biệt nhấn mạnh tầm quan trọng của việc lấy ý kiến nhân dân - một công việc hệ trọng liên quan trực tiếp đến đời sống chính trị - pháp lý của quốc gia.
Theo đại biểu, muốn lắng nghe và tiếp thu ý kiến đóng góp bảo đảm hiệu quả thì không thể thiếu tiếng nói của những người có chuyên môn sâu. Vì vậy, ĐBQH Nguyễn Anh Trí đề xuất Ủy ban cần chủ động tổ chức các cuộc tọa đàm chuyên đề với sự tham gia của giới khoa học, các chuyên gia pháp lý cùng các nhà nghiên cứu từ Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị-xã hội. Đó là những người có hiểu biết, kinh nghiệm và tư duy sắc bén, sẽ đóng góp được nhiều ý kiến có chiều sâu. Các tọa đàm nên được thiết kế theo từng chủ đề cụ thể để đi đến tận cùng các vấn đề.
Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng cho biết, phương thức lấy ý kiến nhân dân rất mới được áp dụng là thông qua ứng dụng định danh điện tử VNeID. Thời gian lấy ý kiến nhân dân trong 1 tháng, bắt đầu từ ngày 6/5 và kết thúc vào ngày 5/6. Người dân từ mọi miền đất nước, nếu có smartphone và tài khoản định danh, đều có thể truy cập, đọc dự thảo, bày tỏ chính kiến, và gửi lại trực tiếp đến hệ thống quản lý trung tâm.
Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn yêu cầu đẩy mạnh và không ngừng đổi mới công tác thông tin tuyên truyền, động viên sự tham gia tích cực của các tầng lớp nhân dân, cán bộ, đảng viên, các chuyên gia, nhà khoa học và toàn hệ thống chính trị, tạo thành những đợt sinh hoạt chính trị, phong trào thi đua yêu nước, có trách nhiệm với đất nước, dân tộc trong việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013.
Việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 dự kiến sẽ được Quốc hội hoàn thành trước ngày 30/6/2025 và có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2025. Mốc thời gian này đã được Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn khẳng định, nhằm bảo đảm tiến độ thực hiện chủ trương sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị theo tinh thần Nghị quyết số 18 của Trung ương.
