Diễn đàn “Nâng cao vị thế doanh nghiệp Việt Nam trong chuỗi cung ứng năng lượng toàn cầu” do Tạp chí Tài chính doanh nghiệp tổ chức với sự đồng hành của Tập đoàn Công nghiệp-Năng lượng quốc gia Việt Nam (Petrovietnam) chiều 24/6 tại Hà Nội đã gợi mở nhiều hướng đi khả thi và quyết sách cần thiết cho chặng đường sắp tới.
Yêu cầu cấp bách về chuyển dịch năng lượng
Thế giới đang bước vào thời kỳ chuyển đổi mạnh mẽ sang nền kinh tế carbon thấp. Chuỗi cung ứng năng lượng toàn cầu cũng đang tái định hình dưới sức ép của biến đổi khí hậu, bất ổn địa chính trị, tiến bộ công nghệ và các tiêu chuẩn phát triển bền vững. Trong bức tranh chuyển dịch đó, Việt Nam được đánh giá là quốc gia có nhiều lợi thế nổi bật.
Với đường bờ biển dài, khí hậu nhiệt đới gió mùa, tốc độ gió và lượng bức xạ mặt trời cao, đặc biệt tại khu vực miền trung và Tây Nguyên, Việt Nam có đầy đủ điều kiện tự nhiên để phát triển năng lượng tái tạo. Vị trí địa lý gần các trung tâm công nghiệp năng lượng như Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản… cũng giúp Việt Nam dễ dàng kết nối với chuỗi giá trị khu vực và toàn cầu.
Theo TS Hà Khắc Minh, Tổng Biên tập Tạp chí Tài chính doanh nghiệp, Việt Nam đã đưa ra nhiều cam kết mạnh mẽ trên trường quốc tế, như cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 tại các hội nghị COP26 và COP28, hay việc phê duyệt Quy hoạch điện VIII thể hiện rõ lộ trình phát triển năng lượng sạch.
Ngoài ra, các chính sách ưu đãi đầu tư, cải cách thủ tục hành chính, cùng việc mở rộng hợp tác quốc tế đang giúp Việt Nam từng bước xây dựng nền công nghiệp năng lượng hiện đại và hội nhập.
Đây là những động thái rất rõ ràng và trực tiếp để bảo đảm với các nhà đầu tư nước ngoài rằng Việt Nam cam kết và quyết tâm thực hiện, mong muốn thu hút các khoản đầu tư lớn, chất lượng hơn trong phát triển xanh, chuyển dịch năng lượng.
Thực tế cho thấy, tỷ trọng năng lượng tái tạo trong cơ cấu nguồn điện của Việt Nam đã tăng vọt từ gần như bằng 0 (năm 2015) lên khoảng 60% hiện nay. Việt Nam hiện là quốc gia dẫn đầu ASEAN về tốc độ phát triển năng lượng tái tạo, với các dự án điện mặt trời, điện gió bùng nổ trong vài năm qua.
TS Ngô Đức Lâm - nguyên Phó Viện trưởng Viện Năng lượng, Bộ Công thương đánh giá, điện năng là yếu tố “đi trước một bước” trong phát triển kinh tế. Do đó, nếu muốn duy trì tăng trưởng GDP 8% hằng năm, thì ngành năng lượng cần tăng trưởng 10-11% tương ứng và và tiếp tục duy trì tỷ lệ này trong các năm tới.
So với giai đoạn trước đây khi năng lượng hóa thạch (than và dầu khí) vẫn chiếm tỷ trọng lớn, Việt Nam hiện đang chứng kiến một quá trình chuyển dịch năng lượng mạnh mẽ, với tỷ trọng năng lượng tái tạo đã tăng mạnh mẽ trong cơ cấu nguồn điện.
TS Lâm cho biết, toàn bộ điện năng phục vụ tăng trưởng của Việt Nam sẽ từng bước được chuyển sang khai thác từ năng lượng tái tạo, chủ yếu là điện gió và mặt trời. Tuy vậy, sự gia tăng nhanh chóng của năng lượng tái tạo cũng đặt ra những thách thức lớn trong vận hành lưới điện, do tính không ổn định và phụ thuộc vào thời tiết.
Cơ hội nào cho doanh nghiệp Việt Nam?
Theo TS Lâm, Việt Nam đang đứng trước cơ hội đầu tư rất lớn trong lĩnh vực năng lượng. Quá trình chuyển dịch năng lượng mở ra cơ hội lớn cho các doanh nghiệp Việt tham gia vào chuỗi cung ứng năng lượng.
Để đạt được hơn 183.000MW công suất nguồn điện vào năm 2030 và hoàn thiện hạ tầng truyền tải tương ứng, Việt Nam cần khoảng 200 tỷ USD đầu tư trong thập kỷ tới. Rõ ràng, một mình Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) không thể gánh vác được khối lượng đầu tư khổng lồ này, và đây chính là lúc doanh nghiệp trong nước cần và có thể vào cuộc, ông Lâm đánh giá.
Đặc điểm phân tán của năng lượng tái tạo với quy mô đầu tư nhỏ, thời gian triển khai ngắn phù hợp với năng lực của nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ. Theo ông Lâm, đây là cơ hội đặc biệt cho doanh nghiệp nội địa tham gia từ đầu tư, thi công đến vận hành, cung cấp thiết bị, dịch vụ kỹ thuật…
Tuy nhiên, ở chiều ngược lại, năng lực tham gia của doanh nghiệp Việt Nam vào chuỗi cung ứng năng lượng toàn cầu vẫn còn khá hạn chế. Phần lớn mới chỉ dừng lại ở khâu lắp ráp, gia công, chưa làm chủ được công nghệ cốt lõi như sản xuất pin năng lượng mặt trời, hệ thống lưu trữ điện hay công nghệ turbine gió. Nguồn nhân lực chất lượng cao cũng đang thiếu hụt; công nghiệp phụ trợ yếu; khung pháp lý và chính sách đôi khi chưa nhất quán…
Theo các chuyên gia tại diễn đàn, để doanh nghiệp Việt Nam thực sự có vị thế trong chuỗi cung ứng năng lượng, cần tập trung vào hoàn thiện thể chế, môi trường đầu tư. Theo đó, chính sách phải đi trước, bảo đảm sự đồng bộ giữa Trung ương và địa phương, giữa ngành năng lượng với tài chính, đất đai, môi trường, lao động…
Bên cạnh đó, doanh nghiệp Việt cũng cần được hỗ trợ về công nghệ, tài chính và hợp tác quốc tế để tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị. Chính phủ cần có chính sách khuyến khích nghiên cứu, chuyển giao công nghệ và phát triển sản phẩm “Make in Vietnam” cho ngành năng lượng tái tạo.
Việc đào tạo đội ngũ kỹ sư, chuyên gia kỹ thuật chất lượng cao cũng là yêu cầu cấp bách. Song song đó là thúc đẩy các cơ chế tài chính xanh, huy động vốn tư nhân, hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận nguồn tín dụng dài hạn, lãi suất ưu đãi cho các dự án xanh.
Cùng với đó, các chính sách thúc đẩy phát triển kinh tế tư nhân cũng không ngừng được ban hành, tạo môi trường pháp lý thuận lợi, là nền tảng để doanh nghiệp Việt tích cực tham gia vào chuỗi cung ứng năng lượng.
