Sôi động mùa Nobel 2025

Chiều 8/10 (giờ Việt Nam), Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển đã công bố Giải Nobel Hóa học năm 2025 được trao cho ba nhà khoa học: Susumu Kitagawa người Nhật Bản, Richard Robson người Anh và Giáo sư người Mỹ gốc Jordan Omar M. Yaghi “vì những đóng góp trong việc phát triển các khung kim loại - hữu cơ (MOF)”.

Các nhà khoa học đoạt Giải Nobel Y sinh 2025. Ảnh: GETTY IMAGES
Các nhà khoa học đoạt Giải Nobel Y sinh 2025. Ảnh: GETTY IMAGES

Trước đó, nghiên cứu về miễn dịch ngoại biên đã được vinh danh giải Nobel Y sinh, mở màn cho mùa Nobel sôi động năm nay.

Với giải Nobel Hóa học năm nay, các nhà khoa học gọi đây là một "chiến thắng cho hóa học siêu phân tử". MOF được tạo ra bằng cách kết hợp kim loại với các liên kết hữu cơ để tạo ra một cấu trúc đáng chú ý giúp lưu trữ các chất khí hiệu quả hơn.

Trước đó, vào ngày 7/10, ba nhà khoa học thuộc các trường đại học của Mỹ gồm John Clarke, Michel H. Devoret và John M. Martinis cũng được xướng tên là chủ nhân giải Nobel Vật lý 2025 với nghiên cứu “hiệu ứng đường hầm cơ học lượng tử ở quy mô vĩ mô và lượng tử hóa năng lượng trong mạch điện”.

Nghiên cứu đạt giải Nobel Vật lý được cho là mang lại cơ hội để phát triển thế hệ công nghệ lượng tử tiếp theo. Trước đây các hiệu ứng lượng tử thường chỉ quan sát được ở cấp độ rất nhỏ, như hạt cơ bản hoặc nguyên tử, nhưng nghiên cứu trên đã chứng minh rằng các hiện tượng lượng tử có thể tồn tại và được kiểm soát trên quy mô lớn hơn, nói cách khác là trên các hệ thống vĩ mô mà mắt thường có thể thấy.

Giáo sư John Clarke, sinh năm 1942 tại Cambridge (Anh), nhận bằng Tiến sĩ năm 1968 tại Trường đại học Cambridge và hiện là Giáo sư tại Trường đại học California (Mỹ). Giáo sư Michel H. Devoret, sinh năm 1953 tại Paris (Pháp), hiện là Giáo sư tại Trường đại học thành phố Santa Barbara (Mỹ). Giáo sư John M. Martinis, sinh năm 1958, nhận bằng Tiến sĩ năm 1987 và hiện là Giáo sư tại Trường đại học California (Mỹ).

Năm 1984 và 1985, ba nhà khoa học John Clarke, Michel H. Devoret và John M. Martinis đã tiến hành một loạt thí nghiệm với một mạch điện tử thiết kế đặc biệt, giúp chứng minh cả hiệu ứng đường hầm cơ học lượng tử và các mức năng lượng lượng tử hóa trong một hệ thống đủ lớn. Sau nhiều năm, bằng cách tinh chỉnh và đo lường tất cả các tính chất khác nhau của mạch, họ có thể kiểm soát và khám phá những hiện tượng xuất hiện khi dòng điện đi qua. Nhờ đó có thể nhìn thấy trực quan khi những hạt cơ bản di chuyển qua siêu dẫn bao gồm một hệ thống hành vi như thể chúng là một hạt duy nhất lấp đầy toàn bộ mạch, mở ra cánh cửa nghiên cứu sâu sắc hơn về thế giới lượng tử.

Ngày nay, những bộ chuyển đổi trong vi chip máy tính là một thí dụ về công nghệ lượng tử được ứng dụng rộng. Giải Nobel Vật lý năm nay đã mang đến cơ hội để phát triển thế hệ công nghệ lượng tử tiếp theo, bao gồm mật mã lượng tử, máy tính lượng tử và cảm biến lượng tử.

211a.jpg
Công bố Giải Nobel Hóa học 2025. Ảnh: NOBELPRIZE

Mở đầu cho tuần lễ Nobel, ngày 6/10, Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển đã quyết định trao giải Nobel Y sinh 2025 cho ba nhà khoa học Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell và Shimon Sakaguchi với khám phá liên quan khả năng miễn dịch ngoại biên. Những người đoạt giải Nobel Y sinh năm nay đã có phát hiện đột phá về việc ngăn chặn tế bào miễn dịch tấn công chính cơ thể, nhờ đó thúc đẩy sự phát triển của các phương pháp điều trị bệnh ung thư và bệnh tự miễn dịch. Thành tựu này cũng góp phần nâng cao cơ hội thành công cho các ca cấy ghép. Một số phương pháp điều trị phát triển từ đó cũng đang được thử nghiệm lâm sàng.

Trước đây, khi còn sống, Alfred Nobel rất quan tâm đến nghiên cứu y học. Sinh học và y học sau này trở thành lĩnh vực trao thưởng thứ ba được Nobel đề cập trong di chúc của ông. Tính đến nay, đã có 116 giải Nobel Y sinh được trao cho 232 người đoạt giải, trong đó có 14 phụ nữ. Người đoạt giải trẻ nhất là khi 31 tuổi và người lớn tuổi nhất là 87 tuổi.

Những giải Nobel đầu tiên được công bố đã khởi động mùa Nobel năm 2025 sôi động trong giới khoa học và những người quan tâm. Các giải thưởng tiếp theo sẽ được công bố gồm giải Nobel Văn học (ngày 9/10), Nobel Hòa bình (ngày 10/10) là giải thưởng duy nhất được công bố ở Oslo (Na Uy). Trong khi đó, giải Nobel Kinh tế sẽ khép lại Tuần lễ Nobel 2025 vào ngày 13/10. Lễ trao các giải Nobel sẽ được tổ chức vào ngày 10/12 tới tại Stockholm (Thụy Điển) và Oslo (Na Uy). Mỗi giải thưởng gồm huy chương, bằng chứng nhận cá nhân và khoản tiền thưởng 11 triệu kronor Thụy Điển (tương đương 1,2 triệu USD) chia đều cho các nhà khoa học đoạt giải.

Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển được thành lập năm 1739, là một tổ chức độc lập với mục tiêu chung là thúc đẩy khoa học và tăng cường ảnh hưởng của nghiên cứu khoa học trong xã hội. Viện chịu trách nhiệm đặc biệt về khoa học tự nhiên và toán học, đồng thời nỗ lực thúc đẩy trao đổi ý tưởng giữa các ngành học khác nhau.

Có thể bạn quan tâm

Ảnh: AP

Thảm kịch từ lỗ hổng quản lý

Vụ hỏa hoạn tại khu phức hợp Wang Fuk Court (trong ảnh) ở quận Tai Po, Hong Kong (Trung Quốc), với ít nhất 146 người thiệt mạng và hàng trăm người mất tích, trở thành thảm kịch dân sự nghiêm trọng nhất đặc khu hành chính này trong nhiều thập niên.

Ryan Wedding trước kia và hình ảnh gần đây do FBI cung cấp. Ảnh: AP

Vết trượt của vận động viên Olympic

Giới chức Mỹ đang phát lệnh truy nã cựu vận động viên Olympic Ryan Wedding với tội danh điều hành đường dây buôn bán ma túy nguy hiểm. Cục Điều tra liên bang Mỹ (FBI) cho biết, y đang ẩn náu tại Mexico, đồng thời công bố phần thưởng 15 triệu USD cho người cung cấp thông tin giúp bắt giữ được Wedding.

FBI thu thập tài liệu về mạng lưới 764 trong một cuộc điều tra. Ảnh: AFP

Bóng tối trên không gian mạng

Một mạng lưới cực đoan hoạt động chủ yếu trên internet đang trở thành một trong những mối đe dọa nguy hiểm nhất đối với trẻ vị thành niên. Chính phủ Mỹ mới đây buộc phải đẩy mạnh các chiến dịch truy quét cũng như siết chặt quản lý nền tảng số nhằm ngăn chặn vòng xoáy bạo lực này.

Hội nghị FCTC lần thứ 11. Ảnh: WHO

“Điểm nóng” của sản phẩm nicotine mới

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cảnh báo các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, như thuốc lá điện tử thiết kế bắt mắt hay “túi nicotine vị kẹo” đang tiếp thị trực tiếp vào giới trẻ, làm gia tăng tình trạng nghiện nicotine lên mức đáng lo ngại trên toàn cầu.

Giới chức EU công bố "Chiến lược lá chắn dân chủ châu Âu". Ảnh: EURONEWS

Châu Âu đối phó làn sóng tin giả

Liên minh châu Âu (EU) vừa giới thiệu một chương trình hành động mới có tên “Chiến lược lá chắn dân chủ châu Âu”. Chương trình này được kỳ vọng sẽ trở thành tuyến phòng vệ chủ động của toàn khối trước những thách thức ngày càng phức tạp của tin giả.

Ảnh: UNESCO

Vị “thuyền trưởng” của hợp tác đa phương

Ngày 15/11 tới, ông Khaled El-Enany (trong ảnh) chính thức nhậm chức Tổng Giám đốc Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của LHQ (UNESCO). Với 172 phiếu ủng hộ trên 174 phiếu, ông trở thành nhà lãnh đạo thứ 12 của tổ chức này, đồng thời là Tổng Giám đốc đầu tiên đến từ một quốc gia Arab.

Ảnh: AP

Khát vọng bình đẳng tại New York

Là vị thị trưởng Hồi giáo gốc Phi đầu tiên của New York, ông Zohran Mamdani (trong ảnh) cam kết sẽ tạo ra một đô thị công bằng, bình đẳng và đa sắc tộc hơn tại thành phố lớn nhất nước Mỹ.

Cảnh sát phong tỏa hiện trường vụ việc. Ảnh: ABC NEWS

Mối lo ngại an ninh của “xứ Sương mù”

Giới chức Anh thông báo đã truy tố nghi phạm trong vụ tấn công bằng dao trên chuyến tàu hướng về Thủ đô London, xảy ra vào đêm sau dịp lễ Halloween, với 11 tội danh mưu sát. Vụ việc khiến 11 hành khách bị thương, trong đó có hai người bị thương nặng, đồng thời gióng lên hồi chuông cảnh báo tình hình mất an ninh ở nước này.

Cảnh sát áp giải tội phạm sau chiến dịch “Kiềm tỏa”. Ảnh AFP

Chiến dịch trấn áp gây tranh cãi

Với số nạn nhân thiệt mạng lên tới 130 người, chiến dịch mang tên “Kiềm tỏa” nhằm triệt phá băng đảng ma túy Comando Vermelho tại Rio de Janeiro đã trở thành chiến dịch trấn áp tội phạm đẫm máu nhất lịch sử Brazil.

Tội phạm lợi dụng nền tảng game trực tuyến để lừa đảo. Ảnh: JPOST

Cạm bẫy mạng với trẻ em Australia

Một nghiên cứu mới công bố cho thấy, gần 1,5 triệu trẻ em Australia đã trở thành nạn nhân của các vụ lừa đảo trong hai năm qua. Đây là con số đáng báo động, dù vậy, nhiều bậc phụ huynh vẫn chưa có ý thức nhằm hạn chế tình hình này.

Cảnh sát Đức trong một chiến dịch triệt phá tội phạm rửa tiền. Ảnh: DPA

Thiệt hại tài chính từ tội phạm có tổ chức

Cục Cảnh sát Hình sự Liên bang Đức (BKA) cảnh báo tội phạm có tổ chức ở nước này vẫn duy trì ở mức cao, ngày càng hành động chuyên nghiệp hơn và trong một số trường hợp còn tuyển dụng cả trẻ vị thành niên.

Tin tặc yêu cầu các tổ chức trả tiền để được giải mã dữ liệu bị đánh cắp. Ảnh: WIRED

Thụy Sĩ mạnh tay với tin tặc

Hàng trăm doanh nghiệp Thụy Sĩ mới đây trở thành nạn nhân trong chiến dịch tấn công quy mô lớn của nhóm tin tặc Akira. Để bảo vệ hệ thống thông tin quốc gia, các cơ quan chức năng nước này đã phải triển khai những biện pháp pháp lý và kỹ thuật mạnh mẽ.

Cảnh sát đứng gác trước văn phòng EP tại Brussels. Ảnh: GETTY IMAGES

Mối đe dọa an ninh với chính trị gia

Giới chức Liên minh châu Âu (EU) cảnh báo tình trạng bạo lực gia tăng nhằm vào giới chính trị gia, sau khi có báo cáo về nhiều vụ việc như phá hoại ô-tô, đột nhập vào nhà riêng hay tấn công trực tiếp. Tuần trước, lực lượng an ninh Bỉ đã ngăn chặn âm mưu tấn công Thủ tướng nước này Bart De Wever.

Cư dân kêu cứu về tình trạng của sông Wye. Ảnh: GETTY IMAGES

Bê bối “dòng sông kêu cứu” ở Anh

Gần 4.000 cư dân ở hạt Herefordshire thuộc West Mindlands (Anh) đã khởi kiện các nhà sản xuất thực phẩm lớn và một công ty nước sạch, cáo buộc các doanh nghiệp này gây ô nhiễm lan rộng trên ba con sông.

Ảnh: AFP

Làn gió mới trên chính trường Nhật Bản

Bà Sanae Takaichi (trong ảnh) vừa giành chiến thắng trong cuộc đua vào vị trí người đứng đầu đảng cầm quyền Dân chủ Tự do (LDP) của Nhật Bản. Chiến thắng này mở ra cánh cửa để bà trở thành nữ Thủ tướng đầu tiên của “xứ hoa anh đào”.

Lực lượng cứu hộ tìm kiếm người mất tích. Ảnh: AP

Indonesia nỗ lực cứu hộ trong “giờ vàng”

Những nỗ lực cứu hộ khu trường nội trú bị sập ở tỉnh Đông Java, Indonesia đang được tiếp tục với mức độ khẩn cấp trong “72 giờ vàng” sau khi tòa nhà đổ sập, khiến hàng chục học sinh vẫn còn mắc kẹt.

Sân bay Copenhagen bị tê liệt sau vụ tấn công bằng UAV. Ảnh: AFP

Châu Âu trước thách thức an ninh mới

Nhiều sân bay và căn cứ quân sự tại châu Âu gần đây đã trở thành mục tiêu của các thiết bị bay không người lái (UAV) chưa rõ danh tính, gây ra tình trạng tê liệt tạm thời. Các vụ tấn công này đang làm dấy lên mối lo ngại về an ninh hàng không và hạ tầng trọng yếu.

Ảnh: FLICKR

Khởi động cuộc đua

Chile vừa thông báo sẽ đề cử cựu Tổng thống Michelle Bachelet (trong ảnh) làm ứng cử viên vị trí Tổng Thư ký LHQ. Việc đề cử bà Bachelet - nữ Tổng thống đầu tiên của Chile - đã khởi động cuộc đua tìm kiếm người thay thế ông Antonio Guterres, dự kiến kết thúc nhiệm kỳ vào năm tới.

Ảnh: AFP

Cột mốc mới trong phục dựng Nhà thờ Đức Bà Paris

Ngày 19/9, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron (trong ảnh) đã chính thức khai trương hai tòa tháp lớn thời Trung cổ của Nhà thờ Đức Bà Paris, một biểu tượng của nước Pháp và thế giới. Sự kiện đánh dấu cột mốc quan trọng trong quá trình phục dựng công trình này sau trận hỏa hoạn kinh hoàng năm 2019.

Thủ đô Beirut tan hoang sau vụ nổ năm 2020. Ảnh: CNN

Liban phá vụ án sau nửa thập kỷ

Giới chức Liban vừa bắt giữ đối tượng bị truy nã trong vụ nổ tại cảng Beirut khiến hơn 220 người chết năm 2020, tàn phá nhiều khu vực ở thủ đô của Liban và làm hơn 6.500 người bị thương.

Nhà hoạt động Charlie Kirk.

Vấn nạn cực đoan hóa trong giới trẻ

Giới chức bang Utah của Mỹ đã bắt giữ kẻ tình nghi sát hại nhà hoạt động Charlie Kirk, khép lại cuộc truy lùng hung thủ vụ án gây chấn động. Dù vậy, nhiều câu hỏi chung quanh danh tính và động cơ của kẻ nổ súng cũng làm dấy lên lo ngại về vấn nạn cực đoan hóa trong giới trẻ Mỹ.

Ảnh: REUTERS

“Phép thử” lòng tin

Thủ tướng Anh Keir Starmer vừa tiến hành cải tổ chính phủ toàn diện, sau khi Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Nhà ở và Phó Chủ tịch Công đảng, bà Angela Rayner (trong ảnh) từ chức do bê bối không nộp đủ thuế cho căn hộ của bà.

Ông Sebastien Lecornu (trái) và Tổng thống E.Macron. Ảnh: FRANCE24

Kỳ vọng khôi phục lòng tin

Ngày 9/9, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã chính thức bổ nhiệm Bộ trưởng Quốc phòng Sebastien Lecornu làm tân Thủ tướng Pháp, chỉ một ngày sau khi ông Francois Bayrou bị Quốc hội bỏ phiếu bất tín nhiệm.

Một bác sĩ đã về hưu được tăng cường hỗ trợ y tế. Ảnh: LE MONDE

Cuộc chiến chống “sa mạc y tế” tại Pháp

Kể từ tuần này, chương trình điều động bác sĩ đa khoa tăng cường cho các "sa mạc y tế" tại Pháp chính thức được triển khai. Đây là một trong những biện pháp nhằm giải quyết tình trạng thiếu hụt dịch vụ khám, chữa bệnh tại các “vùng đỏ” tại quốc gia này.

Lực lượng chức năng kiểm tra ngà voi thu hồi từ nghi phạm. Ảnh: REUTERS

Cuộc chiến chống buôn lậu động vật hoang dã

Giới chức Kenya cho biết đã bắt giữ Feisal Mohamed Ali, một công dân Kenya từng nằm trong danh sách truy nã đỏ của Tổ chức Cảnh sát Hình sự Quốc tế (Interpol), cùng đồng phạm vì buôn bán, tàng trữ trái phép sừng tê giác.

Người dân và du khách luôn cảm thấy an toàn ở Singapore. Ảnh: CNA

Hình mẫu hòa bình của châu Á

Theo bảng xếp hạng (BXH) mới nhất về Chỉ số hòa bình toàn cầu do Viện Kinh tế và Hòa bình (IEP) công bố, Singapore tiếp tục là quốc gia hòa bình nhất châu Á và đứng thứ sáu toàn cầu.

Bất chấp nguy hiểm, hàng nghìn người vẫn vượt sa mạc đến châu Âu. Ảnh: IOM

Báo động làn sóng di cư qua sa mạc Sahara

Tình trạng di cư ồ ạt từ các quốc gia châu Phi đến châu Âu đã lên đến mức báo động, đặc biệt là khi hàng nghìn người mạo hiểm vượt qua sa mạc Sahara thuộc phần lãnh thổ Niger - một trong những hành trình nguy hiểm nhất thế giới.