Theo thống kê của Cục Cảnh sát giao thông (Bộ Công an), hiện tại cả nước có hơn 7,2 triệu xe ô-tô và 80,6 triệu xe máy, mô-tô (xe máy) đã đăng ký. Trong đó, số lượng xe cũ sử dụng từ 5 năm trở lên rất lớn, nhất là các phương tiện xe máy đã được lưu hành nhiều năm nhưng không được kiểm định chất lượng, bảo dưỡng thường xuyên, là đối tượng phát thải khí nhà kính rất nghiêm trọng. Tuy nhiên, việc kiểm soát khí thải đối với các loại phương tiện này, nhất là ở các đô thị, nơi tập trung số lượng lớn phương tiện, chưa hiệu quả.
Liên quan khí thải phương tiện giao thông, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 876/QĐ-TTg ngày 22/7/2022 phê duyệt Chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí các-bon và khí mê-tan; Quyết định số 19/2024/QĐ-TTg ngày 15/11/2024 quy định lộ trình áp dụng mức tiêu chuẩn khí thải đối với xe cơ giới nhập khẩu và sản xuất, lắp ráp; Chỉ thị số 20/CT-TTg ngày 12/7/2025 về một số nhiệm vụ cấp bách, quyết liệt ngăn chặn, giải quyết tình trạng ô nhiễm môi trường…
Trên cơ sở đó, Bộ Công an đã đầu tư, trang bị đồng bộ hàng nghìn phương tiện chuyên dùng hiện đại cho lực lượng cảnh sát giao thông, như: Cân kiểm tra tải trọng xe cơ giới; thiết bị ghi đo bức xạ; thiết bị đánh dấu hóa chất; phương tiện đo độ ồn; phương tiện đo nồng độ khí thải; phương tiện đo độ khói..., những thiết bị này đã giúp lực lượng chức năng trực tiếp phát hiện, xử lý các hành vi vi phạm về khí thải phương tiện giao thông và gây ô nhiễm môi trường.
Chỉ tính trong 3 tháng đầu triển khai Chỉ thị số 20/CT-TTg, lực lượng cảnh sát giao thông đã lập biên bản xử lý hàng nghìn phương tiện vi phạm quy định về khí thải, gây ô nhiễm, góp phần giảm thiểu những tác hại đối với môi trường.
Nguyên nhân việc phát hiện, xử lý vi phạm liên quan đến khí thải phương tiện giao thông còn gặp khó khăn do các quy định về quy trình kiểm tra, đo lường nồng độ khí thải còn chưa cụ thể; các quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải cho phương tiện chưa được áp dụng đồng bộ; trang thiết bị phục vụ đo khí thải còn thiếu; công tác phối hợp về kiểm soát, xử lý vi phạm liên quan đến khí thải phương tiện giữa các cơ quan chức năng chưa chặt chẽ, đồng bộ; chế tài xử lý chưa đủ sức răn đe đối với một số loại tội phạm và vi phạm pháp luật về môi trường; thiếu đồng bộ giữa quy định của pháp luật về môi trường với hạ tầng kỹ thuật, dân sinh…
Những hạn chế nêu trên cho thấy yêu cầu nâng cao năng lực kiểm soát khí thải phương tiện giao thông của lực lượng chức năng là điều cần thiết và cấp bách trong bối cảnh cả nước tập trung thực hiện mục tiêu Net Zero.
Để giải quyết những khó khăn đó, các cơ quan chức năng cần triển khai một số giải pháp đồng bộ và tập trung giải quyết các vấn đề cụ thể.
Thứ nhất, về cơ chế, chính sách: Cần sửa đổi, bổ sung, ban hành các văn bản quy phạm pháp luật, cơ chế, chính sách đặc thù, đột phá tháo gỡ các điểm nghẽn, bảo đảm cho lực lượng chức năng công cụ pháp lý để giải quyết kịp thời, hiệu quả các vi phạm về môi trường.
Thứ hai, cần nâng cao năng lực thực thi pháp luật của lực lượng chức năng; thay đổi phương thức tuần tra, kiểm soát; quy định và gắn trách nhiệm đối với đơn vị, cá nhân nếu để xảy ra vi phạm kéo dài. Bên cạnh đó, cần trang bị phương tiện, thiết bị phù hợp, đáp ứng yêu cầu thực tế về kiểm tra, kiểm soát phương tiện tham gia giao thông.
Thứ ba, cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong công tác tuần tra, kiểm soát, xử lý vi phạm trật tự an toàn giao thông. Xây dựng các trung tâm dữ liệu, tăng cường khả năng phân tích dữ liệu lớn; sử dụng trí tuệ nhân tạo và kết nối các cơ sở dữ liệu liên quan… nhằm phát hiện, cảnh báo sớm đối với các phương tiện có dấu hiệu vi phạm hoặc quá hạn kiểm định.
Đối với các đô thị lớn cần triển khai hệ thống đèn tín hiệu giao thông thông minh, sử dụng các camera cảm biến điều khiển theo thời gian thực và tình hình giao thông thực tế giúp giảm thời gian dừng, đỗ, từ đó giảm tiêu hao nhiên liệu và phát thải từ các phương tiện.
Ngoài ra, để thực hiện giải pháp chuyển đổi phương tiện hiệu quả, cần xem xét thực hiện các giải pháp và chính sách hỗ trợ đối với người dân như miễn, giảm lệ phí, thuế, bán xe trả góp… đối với các loại phương tiện xanh, thân thiện môi trường. Đồng thời, tăng thuế, phí đối với các loại phương tiện sử dụng nhiên liệu hóa thạch đăng ký mới; phí trông giữ phương tiện trong khu vực trung tâm… Ngoài ra, cần tăng tốc hoàn thiện cơ sở hạ tầng kỹ thuật phục vụ cho hoạt động của phương tiện xanh, các phương tiện giao thông công cộng ở các đô thị lớn.
Để thực hiện tốt các giải pháp nêu trên, cơ quan chức năng cần đẩy mạnh tuyên truyền về ứng dụng giao thông xanh, sử dụng phương tiện xanh trên các phương tiện thông tin đại chúng; các nền tảng ứng dụng công dân do cơ quan nhà nước quản lý và các nền tảng mạng xã hội. Xây dựng và vận hành hiệu quả hệ thống phương tiện công cộng. Kiến nghị các ngành chức năng, tham mưu, đề xuất ban hành cơ chế, chính sách hỗ trợ doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp phương tiện sử dụng năng lượng sạch cũng như doanh nghiệp phát triển hạ tầng phục vụ hoạt động của phương tiện sử dụng năng lượng sạch.